×
Dayatmaların internet kullanıcılarına ‘sökmediğini’ hep birlikte gördüğümüz bir haftaydı. Birken üç oldu, hepimiz WhatsApp’ın yanına Signal ve Telegram ikonlarını ekledik. WhatsApp’taki muhabbetler tabii ki halen sürüyor. Malum, 8 Şubat’a kadar mühleti var. O gün geldiğinde WhatsApp dediğini yapar ve hesapları silerse tam kavimler göçü gerçekleşir. Geri adım atarsa ‘yeni normali’ hep birlikte deneyimleyeceğiz.
“Mesele Güvenlik Meselesi Değil, Güvensizlik ve Dayatma Meselesidir” diyor, İstinye Üniversitesi’nin ‘WhatsApp ve Ötesi’ adlı güncel panelinden bir satır başlığı... Geçen hafta vurguladığım konuyu özetliyor. Gerçekten bu bilinci hep birlikte sahipleniyorsak, WhatsApp’tan Telegram’a taşınmanın ötesini görmemiz faydalı olur.
Kedi-fare oyunu
Ücretsiz internet, reklam demektir. İnternetin artık televizyondan farkı kalmadı. Ücretsiz izleyeyim diyen antenle yetiniyor. Kaliteli ve kesintisiz yayınlar isteyen üyelikler satın alıyor. Gelgelelim internet reklamları, mahremimize girip bilgi toplamaya başladığı anda işin rengi değişiyor. Reklamlardan kurtulmak için adil bir çözüm; ücretli üyelikler. YouTube’a veya Spotify’a premium üye olunca yaşam kalitesinin yükseldiği malum... Mahremiyet söz konusu olduğundaysa çözüm ‘sathı müdafaa’. Yani yalnızca kıyıları değil, topyekûn savunma...
İnternette tıkladığımız reklamlar ve çerezler bizi takip ederken, gizli kodlar sayfa içindeki hareketlerimizi bile gözetliyor. Örneğin bir satış sayfasında fareyi dışarıya doğru sürüklerseniz, karşınıza hemen bir indirim seçeneği gelebilir. Sayfayı aşağı kaydırma hızınız ürüne ilginizi gösterirken, satın alma butonu üzerinde oyalanırsanız kararsız olduğunuz anlaşılır... Sayfada uzun vakit geçirip ‘satın al’a basmaz veya bastıktan sonra çıkmak isterseniz, fiyatın fazla geldiğini anlayan algoritma size cazip bir indirim sunabilir!
Mahremiyeti içine alan ‘siber güvenlik’ derin bir konu. Gündemimizde olduğu için öncelikle reklamlardan ‘arınmayı’ kolaylaştıracak öneriler paylaşıyorum. Bu yazılımlar sayesinde istemediğiniz reklamları kapatabilir, zararlı sitelerden korunabilir ve takip edilme oranınızı azaltabilirsiniz.
Okuduğunuz yazının hazırlandığı günden Hürriyet Pazar’ın elinize ulaştığı zamana kadar en az birkaç yüz bin kullanıcı daha WhatsApp’ı terk ederek Telegram veya Signal’e geçmiş olacak. Aklınızda hâlâ soru işaretleri varsa yanıtlamak isterim:
WhatsApp’ta kalmanız sohbetleriniz ve paylaşılan dosyalarınız açısından bir tehlike arz etmiyor. Uçtan uca şifreleme teknolojisi anahtarı sadece iki kişide bulunan bir kutu gibidir. Mesajı bu kutuya koyar, kilitler ve arkadaşınıza gönderirsiniz. O da mesajınızı kutunun içinden alır, yerine kendi mesajını koyar, kilitleyip size gönderir. Posta şirketi veya aradaki kimse kutunuzu açıp bakamaz. Dijital ortamda bu kutu şifrelenmiş veridir. Şifreyi çözecek anahtar yalnızca gönderici ve alıcıda bulunur. Hacker’lar bile yüzlerce basamaklı bu şifreyi kolayca çözemez. İnternetten güvenli alışveriş yapmamızı sağlayan da aynı yöntemdir.
Dijital hegemonyaya bilinçaltımızda tepkiliyiz
Peki, WhatsApp’ın büyük bir darbe yemesine neden olan neydi? Ortada bir ‘yanlış anlaşılma’ ve panikten daha fazlası var. WhatsApp’ın yeni gizlilik sözleşmesinde, Facebook’a aktaracağını ve kabul etmeyenlerin hesabının silineceğini söylediği veriler genel olarak ticari hesaplarla etkileşimi kapsıyor. WhatsApp ücretsiz bir uygulama olduğu için bir noktada para kazanması gerekiyordu! Çatı şirket Facebook uygulamanın ücretli yapılması ve reklam alması dahil pek çok seçeneği yıllardır inceliyordu. Son yıllarda çevrimiçi alışverişin artmasıyla reklam gelirleri zirve yaptı. Facebook, Instagram dahil tüm uzantılarını kendi ticaret ekosisteminde buluşturma planının parçası olarak WhatsApp kullanıcılarının verilerine ve tercihlerine erişmek istedi. Facebook’un Instagram ve WhatsApp’a da sahip olması bu mecralarda ticaret yapan şirketlere ‘çapraz olanaklar’ yaratıyor. Şayet yeni sözleşmeyi kabul etseydiniz WhatsApp’ta iş hesaplarıyla yapacağınız görüşmelere doğrudan erişilecek ve size Instagram’da ya da Facebook’ta reklamlar sunulacaktı. Ticari anlamda daha ayrıntılı senaryolar da mümkün...
Şayet değişiklikler kullanıcılara dayatılmasaydı WhatsApp bu kadar ağır bir darbe almazdı. Ancak ‘devir, takkelerin düşme devri’. Sahte haberlerden veri madenciliğine kadar her yönden sabıkalı ve mahremiyet konusunda antipati yaratmış, tekelleştiği iddia edilen bir şirkete güven duymak kolay olmuyor. ‘Ya kabul et, ya terk et’ üslubu da bardağı taşıran son damla oldu. Bilinçaltında dijital hegemonyaya tepki duyan, attığı her adımın izlendiğini sağlı sollu reklamlardan fark eden kullanıcı adeta WhatsApp’a ‘patladı’.
İşin ilginci, bu patlamayı ilk yaşayanlardan biri WhatsApp’ın kurucu ortağı Brian Acton... Uygulamayı 2012’de Facebook’a satmıştı. Mark Zuckerberg’in kullanıcı mahremiyetini umursamaz tavrına sinirlenip 2017’de şirketten ayrılan Acton, Signal’e ortak oldu ve 50 milyon dolardan fazla sermaye desteğiyle uygulamanın anonim kalmasını sağladı. Signal’in yaratıcısı, gerçek kimliğini gizleyen meşhur güvenlik araştırmacısı Moxie Marlinspike. Telegram’ın yaratıcısıysa geçmişi çok bilinmeyen Rus vatandaşı Pavel Durov... Sosyal medya platformu VKontakte’nin kurucusu Durov vaktiyle muhalefetin sesini bastırma talebini geri çevirdiği için Rus hükümetiyle ters düşmüştü. Telegram’ı da muhalif seslere araç olabilmesi için yarattığını anlatıyor!
Pandemi sırasında oluşturulan kapsamlı içeriklerin gelecekte tarihçiler için önemli bir kaynak olacağı öngörülüyor.
Hayatımıza bir kez girdikten sonra onsuz yapamayacağımız şeyler vardır. Wikipedia bunlardan biri. ‘Dünyanın bilgisini’ sade ve kullanışlı bir hale kavuşturan, insanın insana faydasını öne çıkaran ve dileyen herkese katkı sağlama imkânı sunan eşsiz bir platform... Wikipedia, 20 yıl önce tam bugün, ebeveyni sayılan Nupedia adlı öncül sitenin içinde, nur topu gibi bir modül olarak dünyaya geldi. 15 Ocak 2001’de de kendi ismine ve platformuna kavuştu. 55 milyondan fazla makaleyle dünyanın en büyük ansiklopedisi haline gelen Wikipedia, bilgiyi herkes için erişilebilir kılarken ‘teyit edilemeyen bilginin’ ve eleştirilerin de odak noktası haline geldi. Referans alamasak da fikir ve bilgi almak için eşsiz bir kaynağa dönüşen Wikipedia’yı doğum gününde mihenk taşları, özgün yapısı ve hatırda kalan olaylarıyla anıyoruz.
‘Wikipedia Cumhuriyeti’
Halka açık ve herkesin düzenleyebileceği bir ansiklopedi amacını ilk olarak ortaya koyan Jimmy Wales, Wikipedia’nın yaratıcısı. Klasik bir çevrimiçi ansiklopedi olan Nupedia’nın sahibi Wales’e ‘wiki’ teknolojisini öneren Larry Sanger ise Wikipedia’nın isim babası ve eski kurucu ortağı. Wiki, Hawaii dilinde ‘çabuk’ anlamına geliyor. İnternet ortamında kendi okurları tarafından kolektif biçimde düzenlenen ve yönetilen yayınlara ‘wiki’ deniyor. Platform Wikimedia Vakfı tarafından yönetiliyor ve kâr amacı gütmüyor. Yönetim, yapısal faaliyetleri gözetirken içerik kontrolü tamamen kullanıcılarının elinde oluyor.
Wikipedia’nın yaratıcısı Jimmy Wales
Wikipedia’ya düzenli katkıda bulunan dünya çapında elit bir editör grubu var. Bunlara ‘içeridekiler’ deniyor. İsteyen herkes bilgileri düzenleyebiliyor, değişiklikleri geri alabiliyor veya ekleyip silebiliyor. Ara sıra katkıda bulunanlaraysa ‘dışarıdakiler’ deniyor. Wikipedia aynı zamanda bir ‘topluluklar topluluğu’. Dünyanın farklı yörelerinde editörler bir araya gelerek etkinlikler ve paylaşımlar organize ediyor. Tam 1 milyon makale düzenleyen Justin Knapp, en saygın editör unvanını elinde bulunduruyor ve 20 Nisan Knapp Günü olarak kutlanıyor.
Skandallar...
Dünyanın bilgisini içinde barındıran devasa bir bilgi havuzunun zaman zaman sıradışı gündem olaylarına sahne olması elbette kaçınılmaz. İlk büyük Wikipedia skandalı, Seigenthaler olayı şeklinde 2005’te kayda geçti. Amerikan siyasetinin saygın isimlerinden John Seigenthaler’ın biyografisi kasıtlı olarak tahrip edildi ve aylarca fark edilmedi. ABD yerel seçimleri sırasında kampanyacıların rakip adayların biyografilerine yalan bilgiler aşıladığı ortaya çıktı. Her yıl düzenlenen bağış kampanyalarıyla fonlanan Wikipedia, 2015’te büyük ilanlarla dünya çapında kullanıcılarından para yardımı istemişti. Mali krizde olduğu izlenimi yaratan ilanların gerçeği yansıtmadığı ortaya çıkınca topluluğun güvenilirliği sarsıldı.
Doğada en çabuk uyumlanan, en kolay yolu bulandır; hayatta kalır ve devam eder... Dünya gezegeni ve insanlık bir dönüşüm süreci içinde. Bilirsiniz, derisini değiştirirken yılan, bedenini taşlara, çakıllara sürter. Dönüşüm, her zaman biraz sancılı ve sürtüşmeli olmuş. İyi olan bir şey de var: Gün geçtikçe daha çok insan yapısal düzende, yaşam tarzında değişim gereği hissediyor. Daha fazla insan duyarlı hale geliyor, farkındalığı artıyor. Bilinç düzeyi yüksek çocuklar dünyaya geliyor. Belli ki gelecek aydınlık. Şu yılları bir atlatalım...
Şimdi birlikte, teknolojik trendlerin 2021’e nasıl uyumlanacağına bakalım...
1. Dünyaya uzaktan bağlanmaya devam
Son yıllarda ofisler merkezi sistemden uzaklaşarak çok lokasyonlu yapıya dönüşmeye başlamıştı. Pandemi ile standart haline geldi. 2021’de dünyaya uzaktan bağlanmaya devam edeceğiz. Uzaktan eğitim, müfredatın kalıcı bir parçası olmaya başlayacak. Telesağlık ve uzaktan muayene uygulamaları artacak. Zoom gibi uygulamalar, sosyal paylaşımların odağında kalacak.
2. Yüksek düzeyde siber güvenlik
Dünyaya uzaktan bağlanırken dışarıya açılan kişisel, kurumsal ve finansal veriler ciddi oranda arttı. Tıbbi veriler, hacker’ların iştahını kabartıyor. Şirket ağlarına evden ulaşılması güvenlik açığı yaratıyor. Yeni normalde siber güvenlik her zamankinden önemli olacak.
3. 5G amacına ulaşıyor
TARİHİ GELİŞMELER: İLK 3
SpaceX - NASA işbirliği
Uzay yolculuklarının başladığı 50 yıldan bu yana ilk kez sivil bir kuruluş 2020’de uzaya kendi roketiyle insan yolladı. Elon Musk’ın adını insanlık tarihine kaydeden olay, SpaceX’in NASA astronotları Robert Behnken ile Douglas Hurley’i Uluslararası Uzay İstasyonu’na sağ salim taşıyıp geri getirmesiyle gerçekleşti.
COVID-19 Medikal Bilgi Ağı
Koronavirüs’ün insanlığı etkisi altına almasıyla birlikte tıp dünyasında küresel bir bilgi seferberliği başladı. Deneyimlerin ve bulguların hızla paylaşılması hayati önem taşıyordu. Virüsün yapısını analiz edebilmek, tedavi ve aşı geliştirebilmek için teknoloji halen son imkânlarına kadar kullanılıyor. Yeni uygulamalar, sistemler geliştiriliyor. Araştırmacılar ve sağlık çalışanları arasında kurulan Medikal Bilgi Ağı, gelecekte de insanlığa hizmet edecek.
Elektrik devrimi için ilk adım atıldı
Çağımızın en sıradışı yılbaşı kutlaması yaklaşıyor! Bu yıl sokağa çıkmak, sabahlara kadar çılgınca partilemek yok. Ne varsa evde, sanal âlemlerde! Eskiden yılbaşını kimlerle, nerede geçireceğimiz önemli bir konuydu. Günler, haftalar öncesinden plan yapılırdı. Hem herkesin gönlü olsun hem de en iyi ortam bulunsun! Şimdi, 2021’i karşılayacağımız bu yılbaşı, teknoloji marifetiyle bize hepsini birden sunuyor. İşe iyi tarafından bakın. Sevdiğimiz herkesle bir arada bulunup yeni yılı samimi ve heyecanlı bir şekilde kutlayabileceğiz. Üstelik istediğimiz kadar çok ev partisine ışınlanabilir, hatta birinde partilerken diğerinde yılbaşı oyunlarına katılabilir, uzak diyarlardaki sevdiklerimizin hediye sevinçlerine bile ortak olabiliriz.
VİDEO KONFERANS UYGULAMALARI
Zoom.us o kadar yaygınlaştı ki yakında çeyiz sandıklarına bile girecek. Son güncellemesiyle bir dizi iyileştirmeden geçen Zoom, artık farklı uygulamalara daha kolay entegre olabiliyor. Yılbaşında elinizin altında bulunması şart. Yoğunlukta Zoom yavaşlar diye düşünüyorsanız Google Meet, Skype, Cisco Webex, FreeConferenceCall.com (ücretsiz) gibi alternatifleriniz olduğunu unutmayın.
BİRLİKTE SEYRET VE DİNLE
Yılbaşını sakince geçirmek isteyecekler için uzaktaki sevdikleriyle birlikte bir şeyler izlemek keyifli bir seçenek. Watch2gether’ın kullanımı son derece kolay. YouTube, Vimeo, TikTok gibi kanalları sevdiklerinizle aynı anda izleme imkânı sunuyor. Ayrıca Instagram, Twitter, Pinterest gibi popüler mecralara birlikte bakabilir, SoundCloud ve Mixcloud üzerinden aynı anda aynı müziği dinleyebilirsiniz. W2G.tv
SIKI OYUNCULAR BİLİR
Makine zekâsının insan aklını aşıp dünyanın kontrolünü ele geçireceği çağımızın popüler kaygılarından... Bir anlamda da mantıklı. 20 yıl içinde yapay zekânın insan beyniyle eşleşeceği, ileride geçeceği öngörülüyor. Evet, o sırada dünyanın kontrolünü olmasa bile idaresini büyük oranda yapay zekâya bırakmış olacağız. Peki bu durumda bile kendisinin farkında olacak mı? Büyük olasılıkla hayır. Bilinç yaşayan varlıklara ait bir nitelik. Yapay zekâ, insandan zeki olabilir ancak ‘bilinçli’ olmayacak. Yani varlığını hissetmeyecek. Pekâlâ bilinç dijital anlamda ‘yaşayan’ bir sistemde belirebilir mi? İşte bunun için iyi bir adayımız var: İnternet.
‘Kendiliğinden oluveren güçler’
En gelişmiş teknolojimiz internet zamanla bilince sahip olabilir mi? Olursa bunu nasıl fark ederiz? Nörobilim uzmanı Christof Koch, bu sorulara geçerli bir yanıt bulduğunu düşünüyor. Koch klasik bir nörobilimci değil, Allen Beyin Bilimleri Enstitüsü’nün bilim kurulu başkanı. Microsoft’un kurucularından Paul Allen tarafından desteklenen enstitünün insan beyni ve dijital teknoloji arasındaki geniş bir köprü olduğunu düşünebilirsiniz.
Christof Koch bilgi işleyen bir sistemin içinde bilincin ortaya çıkabileceğini varsayıyor. Wired dergisine konuşan Koch insandan solucana kadar tüm hayvanların bilinçli olduğunu anlatıyor ve internetin bile bilinçli olabileceğini öne sürüyor. Koch’un öngörüsüne göre birbirine entegre olan yeterli unsurlar bir araya gelirse bilinç ortaya çıkar. Pekâlâ bilincin bir anda ortaya çıkması ne demek? Evrende bir şeyler kendiliğinden belirir mi? Koch elektronları örnek veriyor: “Taşıdıkları elektrik yükü maddesel özelliklerinden gelmez, elektrik yüklüdürler, o kadar.” Elektriğin elektrondan geldiğini biliyoruz fakat elektronlar nasıl elektriklendi? Eminim Nikola Tesla’nın yanıtı bile “Bir şekilde” olurdu.
Evrimi ele alalım... Evrim ortam koşullarına en uygun genlerin ‘doğal seçilim’ tarafından seçilip mutasyona uğratılması ve diğerlerinin geride bırakılmasıdır. Evrim aslında doğal seçilimin kendisidir. Peki doğa bu seçimi nasıl yapıyor? Seçen irade kim veya nasıl bir güç? Yaşadığımız evren işte böyle pek çok gizem ve ‘kendiliğinden oluveren’ güçler barındırıyor. Bilhassa kuantum düzeyinde...
İnterneti insan beyniyle kıyaslıyor
Öyleyse internet gibi bilgi işleyen bir sistem yeterince karmaşıklaştığında bilinç belirebilir mi? “Kendiliğinden oluverme şartları yerine gelirse neden olmasın” diyen Koch bu noktada interneti insan beyniyle kıyaslıyor. Milyarlarca nöron hücresinden oluşan insan beyni bilincin ortaya çıkması için yeterince karmaşık. Daha önemlisi entegre bir yapıya sahip. Koch, bilinci ölçebilmek adına ‘Entegre Bilgi Teorisi’ adlı bir kuramdan yararlanıyor. Teori, beyin veya herhangi bir kompleks sistemin kendisini oluşturan parçalardan daha fazlası olup olmadığıyla ilgileniyor. Tıpkı bir avuç kum tanesinin bir bütünü temsil etmediği gibi beyin hücreleri de tek başlarına bilinci ifade etmiyor. Fakat birbirleriyle entegre oldukları oranda bilinç ortaya çıkıyor. İnsan beyninde kabaca bir katrilyon sinaps (nöron bağlantısı) var. İnternete bağlı yaklaşık 10 milyar bilgisayar ve işlemcilerinde yer alan milyonlarca transistörü beyindeki sinapsler ve nöronlarla kıyaslayan Koch sonucun rakamsal açıdan tutarlı olduğunu söylüyor. Ancak bilincin ortaya çıkması için transistör sayısı değil, birbirleriyle ne kadar entegre oldukları belirleyici.
Temastan sürekli kaçındığımız pandemi günlerinde hayatımız çok zor. Düşünün, alışverişi yapıp torbalarla apartman kapısına vardınız. Poşetleri yere bırakamazsınız. Anahtarı bul, kilidi tuttur, ağır kapıyı it... Daire kapısında bir daha... Eskiden beri benzer deneyimler yaşadığımda “Şu uzvum olmasaydı ne yaparım” diye düşünürdüm. Herkes böyle şeyleri düşünür sanırım. Geçen hafta Hürriyet Pazar yazarı, sevgili Harun Sarıkaya ailesindeki COVID-19 vakası nedeniyle evde tek başına kalacağını yazdı. İzlenimlerini paylaştı. Çamaşır yıkamadan önce makinenin fazla dolu olup olmadığını anlayabilmek için fotoğrafını çekip arkadaşına yollaması, bardağın dolu olup olmadığını üfleyerek anlaması…
Yazıyı okuduktan sonra rutinlerime bir başka ‘bakar’ oldum. Ve Harun’la da konuşmak istedim. Akıllı telefon ve bilgisayarların engelli bireyler için hayati önem taşıdığını söyleyen yazarımız pahalılık yüzünden teknolojiye ulaşamamaktan şikayetçi. “Uygulamalar yenilendikçe onları çalıştırabilmek için daha güçlü cihazlar gerekiyor. İyi bir telefonun en uygunu 4-5 bin liradan başlıyor. Apple bilgisayarlar bizim için en gelişmişi ama 14 bin lira. Otomobillerde olduğu gibi teknoloji ürünlerine de engelliler için ÖTV ve KDV indirimi gelmeli. Yürüme engelli birey arabayla bir yere ulaşabiliyorsa ben de telefonla görüyorum, bilgisayarla yaşıyorum.”
Sevindirici olan, dünyanın dört bir yanından duyarlı girişimcilerin birçok yaratıcı teknoloji geliştirmek için çabalaması. Engelleri kaldıracak vicdani sorumluluk olduktan sonra hep daha iyiye ulaşmak için mücadele verilecek.
Dokunamayanlar için...
SESAME-ENABLE
Dokunmatik ekranlı akıllı telefonların pek çok marifeti var ancak ‘dokunamayanlar’ için fazla işe yaramıyorlar! Parmaklarını kullanamayanlar için tasarlanan Sesame-Enable baş hareketlerini algılıyor. Telefon, tablet ve bilgisayarların ön kamerası sayesinde çalışan uygulamayla kaydırma, tıklama gibi işlemleri yapmak mümkün. Gelişmiş bir sesle komut teknolojisi de mevcut. Uygulama ücretsiz.