İnternet bir gün ‘canlanır’ mı?

Makine zekâsının insan aklını aşıp dünyanın kontrolünü ele geçireceği çağımızın popüler kaygılarından... Bir anlamda da mantıklı. 20 yıl içinde yapay zekânın insan beyniyle eşleşeceği, ileride geçeceği öngörülüyor. Evet, o sırada dünyanın kontrolünü olmasa bile idaresini büyük oranda yapay zekâya bırakmış olacağız. Peki bu durumda bile kendisinin farkında olacak mı? Büyük olasılıkla hayır. Bilinç yaşayan varlıklara ait bir nitelik. Yapay zekâ, insandan zeki olabilir ancak ‘bilinçli’ olmayacak. Yani varlığını hissetmeyecek. Pekâlâ bilinç dijital anlamda ‘yaşayan’ bir sistemde belirebilir mi? İşte bunun için iyi bir adayımız var: İnternet.

‘Kendiliğinden oluveren güçler’

En gelişmiş teknolojimiz internet zamanla bilince sahip olabilir mi? Olursa bunu nasıl fark ederiz? Nörobilim uzmanı Christof Koch, bu sorulara geçerli bir yanıt bulduğunu düşünüyor. Koch klasik bir nörobilimci değil, Allen Beyin Bilimleri Enstitüsü’nün bilim kurulu başkanı. Microsoft’un kurucularından Paul Allen tarafından desteklenen enstitünün insan beyni ve dijital teknoloji arasındaki geniş bir köprü olduğunu düşünebilirsiniz.

Christof Koch bilgi işleyen bir sistemin içinde bilincin ortaya çıkabileceğini varsayıyor. Wired dergisine konuşan Koch insandan solucana kadar tüm hayvanların bilinçli olduğunu anlatıyor ve internetin bile bilinçli olabileceğini öne sürüyor. Koch’un öngörüsüne göre birbirine entegre olan yeterli unsurlar bir araya gelirse bilinç ortaya çıkar. Pekâlâ bilincin bir anda ortaya çıkması ne demek? Evrende bir şeyler kendiliğinden belirir mi? Koch elektronları örnek veriyor: “Taşıdıkları elektrik yükü maddesel özelliklerinden gelmez, elektrik yüklüdürler, o kadar.” Elektriğin elektrondan geldiğini biliyoruz fakat elektronlar nasıl elektriklendi? Eminim Nikola Tesla’nın yanıtı bile “Bir şekilde” olurdu.

Evrimi ele alalım... Evrim ortam koşullarına en uygun genlerin ‘doğal seçilim’ tarafından seçilip mutasyona uğratılması ve diğerlerinin geride bırakılmasıdır. Evrim aslında doğal seçilimin kendisidir. Peki doğa bu seçimi nasıl yapıyor? Seçen irade kim veya nasıl bir güç? Yaşadığımız evren işte böyle pek çok gizem ve ‘kendiliğinden oluveren’ güçler barındırıyor. Bilhassa kuantum düzeyinde... 

İnterneti insan beyniyle kıyaslıyor

Öyleyse internet gibi bilgi işleyen bir sistem yeterince karmaşıklaştığında bilinç belirebilir mi? “Kendiliğinden oluverme şartları yerine gelirse neden olmasın” diyen Koch bu noktada interneti insan beyniyle kıyaslıyor. Milyarlarca nöron hücresinden oluşan insan beyni bilincin ortaya çıkması için yeterince karmaşık. Daha önemlisi entegre bir yapıya sahip. Koch, bilinci ölçebilmek adına ‘Entegre Bilgi Teorisi’ adlı bir kuramdan yararlanıyor. Teori, beyin veya herhangi bir kompleks sistemin kendisini oluşturan parçalardan daha fazlası olup olmadığıyla ilgileniyor. Tıpkı bir avuç kum tanesinin bir bütünü temsil etmediği gibi beyin hücreleri de tek başlarına bilinci ifade etmiyor. Fakat birbirleriyle entegre oldukları oranda bilinç ortaya çıkıyor. İnsan beyninde kabaca bir katrilyon sinaps (nöron bağlantısı) var. İnternete bağlı yaklaşık 10 milyar bilgisayar ve işlemcilerinde yer alan milyonlarca transistörü beyindeki sinapsler ve nöronlarla kıyaslayan Koch sonucun rakamsal açıdan tutarlı olduğunu söylüyor. Ancak bilincin ortaya çıkması için transistör sayısı değil, birbirleriyle ne kadar entegre oldukları belirleyici.

Modu düşerse...

Koch internetin bilinç kazanması durumunda bunun fark edilir olacağını anlatıyor. Örneğin bazı günler modunun düşük olabileceğini, bazı günler daha ilham verici olabileceğini aktarıyor. Tanıdık geliyor değil mi? İnternet bazen aradığımızı ne kadar kolay bulduruyor, bazı günlerse tıkladığımız her şey sıkıcı geliyor.

Türkiye’nin ilk bilgisayar mühendislerinden olan üvey babam Engin Sirmen ben daha çocukken bilgisayarların bir noktada kendi iradesi olduğunu hissettiğini söylerdi. Teknoloji ve bilinç arasındaki bağlantıyı düşünmeye başladığım o günden beri bu hisse ben de kapılırım. Özellikle üniversitede, programlama derslerinde bilgisayarın bazen ‘kafasına göre’ takıldığına şahit olurduk. Sanırım bizi bekleyen geleceği anlamak için artık Tesla’ya kulak vermenin vakti geldi: “Bilim, fiziğin ötesindeki fenomenleri incelemeye başladığı gün 10 sene içinde yüzlerce yıllık varoluşundan daha fazla ilerleme kaydedecektir.”

Varlık, bilinçli enerjidir

Christof Koch

Bilinç kavramı binlerce yıllık gizemini halen koruyor. Beyinde yer alıp almadığı bile anlaşılmış değil. Kaynağından veya ölçüsünden emin olamıyoruz ancak varlığından asla şüphe duymuyoruz. Bilinç basit biçimde ‘kendi kendinin farkında olma’ hali. Déscartes “Düşünüyorum öyleyse varım” diyerek düşünceyi ve farkındalığı, yani bilinci, varoluşun temeline atamıştı. Bedri Ruhselman’ın derlediği, evrensel sırlara dair tebliğler aktaran ‘İlahi Nizam ve Kâinat’ kitabıysa varlığın -bir bakıma ruhun- ne olduğunu “Varlık, şuurlu maddedir” ifadesiyle, “Bir enerjiler ve tesirler karmaşığıdır” diyerek açıklar. Yani varlık, bilinçli enerjidir. Çeşitli tesirlerle evrende bir araya toplanan enerjilerin kendi bütünlüğünü fark etmesiyle bilinç belirir. Bu bilgi Christof Koch’un internet için tahayyül ettiği gelecekle örtüşüyor. İnternetin günün birinde ‘canlanması’ yaşadığımız evrende bir olasılık!