Wiki’ye inanma, Wiki’siz kalma!
Kuruluşunun 20’nci yılında Wikipedia’nın tarihine kısa bir yolculuk yapalım. Zaman zaman hakkında sansasyonel haberler de çıkan bu dijital ansiklopedi, her ay 1.7 milyar ziyaretçi ağırlıyor. Belki akademik olarak itibar görmüyor ama dünyada en sık başvurulan kaynakların da başında geliyor...
Pandemi sırasında oluşturulan kapsamlı içeriklerin gelecekte tarihçiler için önemli bir kaynak olacağı öngörülüyor.
Hayatımıza bir kez girdikten sonra onsuz yapamayacağımız şeyler vardır. Wikipedia bunlardan biri. ‘Dünyanın bilgisini’ sade ve kullanışlı bir hale kavuşturan, insanın insana faydasını öne çıkaran ve dileyen herkese katkı sağlama imkânı sunan eşsiz bir platform... Wikipedia, 20 yıl önce tam bugün, ebeveyni sayılan Nupedia adlı öncül sitenin içinde, nur topu gibi bir modül olarak dünyaya geldi. 15 Ocak 2001’de de kendi ismine ve platformuna kavuştu. 55 milyondan fazla makaleyle dünyanın en büyük ansiklopedisi haline gelen Wikipedia, bilgiyi herkes için erişilebilir kılarken ‘teyit edilemeyen bilginin’ ve eleştirilerin de odak noktası haline geldi. Referans alamasak da fikir ve bilgi almak için eşsiz bir kaynağa dönüşen Wikipedia’yı doğum gününde mihenk taşları, özgün yapısı ve hatırda kalan olaylarıyla anıyoruz.
‘Wikipedia Cumhuriyeti’
Halka açık ve herkesin düzenleyebileceği bir ansiklopedi amacını ilk olarak ortaya koyan Jimmy Wales, Wikipedia’nın yaratıcısı. Klasik bir çevrimiçi ansiklopedi olan Nupedia’nın sahibi Wales’e ‘wiki’ teknolojisini öneren Larry Sanger ise Wikipedia’nın isim babası ve eski kurucu ortağı. Wiki, Hawaii dilinde ‘çabuk’ anlamına geliyor. İnternet ortamında kendi okurları tarafından kolektif biçimde düzenlenen ve yönetilen yayınlara ‘wiki’ deniyor. Platform Wikimedia Vakfı tarafından yönetiliyor ve kâr amacı gütmüyor. Yönetim, yapısal faaliyetleri gözetirken içerik kontrolü tamamen kullanıcılarının elinde oluyor.
Wikipedia’nın yaratıcısı Jimmy Wales
Wikipedia’ya düzenli katkıda bulunan dünya çapında elit bir editör grubu var. Bunlara ‘içeridekiler’ deniyor. İsteyen herkes bilgileri düzenleyebiliyor, değişiklikleri geri alabiliyor veya ekleyip silebiliyor. Ara sıra katkıda bulunanlaraysa ‘dışarıdakiler’ deniyor. Wikipedia aynı zamanda bir ‘topluluklar topluluğu’. Dünyanın farklı yörelerinde editörler bir araya gelerek etkinlikler ve paylaşımlar organize ediyor. Tam 1 milyon makale düzenleyen Justin Knapp, en saygın editör unvanını elinde bulunduruyor ve 20 Nisan Knapp Günü olarak kutlanıyor.
Skandallar...
Dünyanın bilgisini içinde barındıran devasa bir bilgi havuzunun zaman zaman sıradışı gündem olaylarına sahne olması elbette kaçınılmaz. İlk büyük Wikipedia skandalı, Seigenthaler olayı şeklinde 2005’te kayda geçti. Amerikan siyasetinin saygın isimlerinden John Seigenthaler’ın biyografisi kasıtlı olarak tahrip edildi ve aylarca fark edilmedi. ABD yerel seçimleri sırasında kampanyacıların rakip adayların biyografilerine yalan bilgiler aşıladığı ortaya çıktı. Her yıl düzenlenen bağış kampanyalarıyla fonlanan Wikipedia, 2015’te büyük ilanlarla dünya çapında kullanıcılarından para yardımı istemişti. Mali krizde olduğu izlenimi yaratan ilanların gerçeği yansıtmadığı ortaya çıkınca topluluğun güvenilirliği sarsıldı.
En tartışmalı konular
2013’te New York Magazine yazarı Katherine Ward, “Wikipedia içsel bir krizle yüzleşiyor” yazdı. Nitekim 2006’da siteye günde 1800 makale eklenirken, 2013’te bu sayı 800’e düşmüştü. Google’ın arama sonuçlarında sayfadan kesitler göstermesi site trafiğini düşüren bir etken olarak dikkat çekiyor. Hap bilgiye ulaşan kullanıcılar, Wikipedia sayfasına gitmeye gerek duymuyor.
Michael Jackson siteyi çökertti!
- Aylık ziyaretçi sayısı 1.7 milyar. Dünyada en çok ziyaret edilen 15 site arasında.
- Wikipedia’ya bağlı 300’den fazla bağımsız ve farklı dilde ansiklopedi var. Toplam 55 milyondan fazla makale içeriyor.
- Wikipedia’ya erişimi engelleyen 14 ülke arasında Türkiye de var. 2017’de başlayan erişim yasağı 15 Ocak 2020’de Anayasa Mahkemesi tarafından kaldırılmıştı.
- Dört büyük üniversitenin araştırmasına göre Wikipedia’nın en çok tartışma yaratan makaleleri İsrail, Adolf Hitler ve ‘Tanrı’ kavramı üzerine konuları içeriyor.
- Kimi politik olaylarda tavır ortaya koyan Wikipedia, 18 Ocak 2012’de ABD Kongresi’ne sunulan kanun tekliflerini protesto amacıyla 24 saat sayfa kararttı.
- Efsanevi pop sanatçısı Michael Jackson’ın öldüğü gün biyografisi 1 saat içinde 1 milyona yakın görüntülenmeyle rekor kırdı. Ziyaretçi akını nedeniyle sunucu kısa süreli çökme yaşadı.
- 2013’te yeni keşfedilen bir asteroide Wikipedia ismi verildi.
- Ekim 2014’te Ermeni heykeltıraş Mihran Hakobyan imzalı Wikipedia anıtı, Polonya’nın Slubice kentine dikildi.
