×
Sesten hızlı yolcu uçağı Concorde’un emekli olmasının üzerinden 10 yıl geçti. İmalatçıların daha hızlı uçan, kıtaları yakınlaştıran yeni bir süpersonik uçak geliştirmeye pek niyetleri yok. Çünkü proje geliştirme maliyetlerinin en az 25-30 milyar dolara ulaşacağı tahmin ediliyor. Başta motor olmak üzere ekonomik çalışacak, sessiz ve çevreyi kirletmeyecek teknolojilerse beklenen seviyede değil. Daha da önemlisi, imalatçılar atmosferde uçan yeni süpersonik uçaklar için yeterli pazar görmüyor.
Süpersonik uçaklar için gelecek pek parlak olmasa da bilim insanları uzaydan umutlu. Gelecekte havayolu taşımacılığında uçak-mekik karışımı tasarımlar yerden fırlatılıp uzaya çıkacak. Saatler süren yolculuklar dakikalar içinde yapılacak.
Bu konudaki en önemli çalışma Alman Havacılık Merkezi (DLR) tarafından gerçekleştiriliyor. SpaceLiner adı verilen tasarımda uzay mekiği ve uçak teknolojisi birleştirildi. Fırlatıldıktan 10 dakika sonra uzaya çıkacak mekik, buradan gideceği yere motorsuz olarak süzülerek ulaşacak. İki farklı modeli tasarlanan SpaceLiner’ın yolcu kapasitesi 50 ila 100 arasında değişecek.
NASIL FIRLATILACAK? Uzay mekiğiyle benzer bir sistem planlanıyor. Buna göre uzaya fırlatılacak SpaceLiner, yeryüzünden 70 ila 90 kilometre irtifaya roket yardımıyla çıkacak.
ÖZEL ROKETLER Uzaya çıkışı 1290 ton hidrojen ve oksijen karışımını taşıyan roket sağlayacak. Maksimum yüksekliğe ulaşıldıktan sonra roketle mekik ayrılacak. Bu roketler özel tasarımları sayesinde yeniden kullanılabilecek.
PLANÖR GİBİ SÜZÜLECEK Mekik ayrılma işleminden sonra motorsuz hava aracı planör gibi süzülerek atmosfere girecek. Pilotlar, acil durumda özel motorları kullanacak. Çıkış ayrılma işlemleri yaklaşık 20 dakika sürecek. Ardından kontrollü atmosfere giriş ve iniş noktasına alçalmanın ise gidilen noktaya göre 50 ila 70 dakika arasında değişeceği planlanıyor.
HERKES UÇABİLECEK Mİ? Uzayla ilgili en büyük sorun, yer çekimine karşı fırlatma işlemi sırasında yolcuların üzerinde oluşacak ‘G’ kuvveti. Richard Branson’un kurduğu ve sivil uzay uçuşlarına başlayacak Virgin Galactic’te yolcular fırlatma sırasında 10 dakika boyunca 6G’lik kuvvete maruz kalacak. Yani 70 kilogram olan bir yolcu üzerinde 420 kilogramlık ağırlık hissedecek. Buna dayanabilmek için özel eğitim gerekiyor. Ancak SpaceLiner, özel tasarımıyla G kuvvetini 2.2’de sınırlayacak. Böylece daha konforlu bir uçuş gerçekleştirilecek.
Türkiye Cumhuriyeti devlet uçakları filosuna yakında Airbus A330-200 tipi uzun menzilli, çift koridorlu büyük bir uçak katılıyor.
Şu soru zaman zaman gündeme geliyor:
Bu kadar büyük bir uçak gerekli mi?
Bu sorunun cevabı hiç tartışmasız, ‘Evet’
Turgut Özal zamanından başlayarak iş dünyası ya da kalabalık ekiplerle bir başka ülkeye yapılan çıkarmalar her zaman iyi sonuçlar verdi. Hem ticari hem de siyasi çok ciddi başarılar elde edildi.
Şimdi filoya katılacak A330 tipi uçakla Cumhurbaşkanı ya da Başbakan kalabalık bir ekiple yolculuk yapabilecek. Bu sayede ikide bir THY filosundan bir uçak seferlerden çekilmeyecek. Bir uçağın THY filosundan kiralanarak bile olsa çekilmesi seferleri ciddi biçimde etkiliyor, astarı yüzünden pahalıya geliyor. Geçen günlerde Türkiye’ye resmi ziyaret yapan Almanya Başbakanı Merkel’in de bir A340 uçağını kullanması da çok normal.
İÇİNDE NELER VAR?
İşte o uçuşun hikâyesi...
İstanbul’dan Şarja’ya (Sharjah-Şerce) uçacağız. Süre dört saatten biraz fazla. Kimse gelmeden erkenden uçağa geçiyorum. Bir devlet uçağının ciddiyeti, güvenlikten ekiplerin çalışmasına kadar her şey beni çok etkiliyor. Devlet uçaklarından sorumlu Kaptan Pilot Levent Yılmaz’ı eskiden tanırım. Hava Kuvvetleri’nde iyi bir F-16 pilotuydu. Adı Kanada’dan Pakistan’a geniş bir coğrafyada bilinir. Akademik seviyedeki İngilizcesi, aile yapısıyla tam bu görevin adamı.
El sıkışıyoruz, uçağa geçiyorum. Devlet uçakları filosundaki şimdilik en büyük uçak. A319 gövdeli bir iş jeti: TC-ANA.
Rotayı öğreniyorum. Dubai’deki hava trafik yoğunluğu nedeniyle yüksekten geçip çok yakındaki Şarja’ya alçalacağımız gibi detayları anlatıyorlar. Uçağın ön tarafında Cumhurbaşkanı ya da Başbakan için ayrılmış bir bölüm var. Öyle abartıldığı gibi değil. İş jeti standartları içinde, hatta biraz da altında. Bir çalışma bölümü, yakınlar için koltuklar, dolaplar vesaire...
GÜVENLİK DORUKTA
Biniş öncesi ve sonrası güvenlik dorukta. Bıktırmıyor, usandırmıyor, zarafet umduğumun çok üstünde. Arka tarafa geçip koltuğuma oturuyorum. Kabin ekipleri koşuşuyor, Başbakan’a eşlik edecek ekip hızla uçağa geliyor. Herkes yerli yerinde. Bakanlar Bülent Arınç, Mehmet Şimşek, Mehdi Eker, sistemin dikkatli hâkimi danışman Mücahit Arslan, özel güvenlik gelip yerlerini alıyorlar.
Yolcu alımı, kargo yüklemesi, ikramın gelişi hepsi düzgün bir akışla yapılıyor. Başbakan’ın Basın Müşaviri; ki hayatımda tanıdığın en renkli ve sakin adam; Lütfullah Göktaş “Hoş geldiniz” diyor. Bir şeye ihtiyacım olup olmadığını soruyor. İyi bir ev sahibi ve devlet uçağında uçmamı benden çok isteyen zarif bir organizatör aynı zamanda.
ÇOK YOĞUN BİR GÜNDÜ
Bugün iş jetleri gündeme lüksüyle gelse de, küresel ekonominin adeta kıtaları bağlayan en önemli araçlarından biri. Uçuşların yüzde 90’dan fazlası iş görüşmeleri için yapılıyor. Yirmi bine yakın uçak vızır vızır hava yollarının hiç inmedikleri meydanlara inip kalkıyor. Normal yolcu uçaklarıyla ve aktarmalarla adeta günler sürecek yolculuklar kısalıyor.
İş jeti sektörü bugün dünyada 200 milyar dolar ciroya sahip, toplam 1.5 milyon kişiye istihdam sağlayan bir dev.
Kaç uçak var: Neredeyse hava yolu uçağı sayısı kadar, 20 bine yakın jet gökyüzünde uçuyor. En çok jet 11 bin 261 adetle ABD’de.
Bir saatlik uçuş fiyatı ne kadar: Avinode Marketplace’in yaptığı dünya araştırmasına göre iş jetleri arasında ortalama bir saatlik uçuş için kiralama fiyatı en pahalı olanı, 8.640 dolarla Gulfstream G550. Global Express/XRS 8.045 dolar, Falcon 7X 7.865 dolar, Gulfstream GIV 5.884 dolar, Falcon 2000LX 5.320 dolar, Citation XLS 3,388 dolar, Learjet 60 3.347 dolar, Citation Mustang ise 1.674 dolar. Tabii ki bu fiyatlar kiralanan toplam saat ve uçulan noktaya göre değişiyor.
Yılda kaç iş jeti satılıyor: Satışlar 2011’e göre toparlanırken geçen yıl toplam 672 yeni iş jeti satışı gerçekleşti.
İlk özel uçak: 1932’de çift kanatlı Air Model 6000-B uçağının kabini çamaşır makinesi üreten bir şirket için ‘showroom’ haline getirildi. Şirketin 4 pazarlamacısı bu uçakla ABD’yi dolaşıp ürünleri pazarlıyordu.
En pahalısı: Dünyanın en zengin 15’inci işadamı ve Suud Prensi El Velid Bin Talal, 2007’de Airbus’ın iki katlı yolcu uçağı A380’i satın almıştı. İçinde Rolls Royce’ları için garajı, Türk hamamı ve mesciti bulunacak uçağın fiyatının yapılacak modifikasyonlarla yaklaşık 500 milyon dolara ulaşması bekleniyordu. Ancak Suud Prens A380’ini geçen günlerde adı açıklanmayan bir işadamına sattı.
Airbus’ın askeri kanadının merkezi İspanya’nın güneyindeki Sevilla kentinde, dev hangarların içinde dört motorlu bir Türk uçağının imalatı hızla tamamlanıyor. Tonlarca metal ve kompozitin bir araya gelip oluşturduğu gövde ve kanatları, binlerce perçin bir arada tutuyor. A400M ‘green’. Yani üzerinde metali koruyan kimyasal var. Henüz gri renge boyanmamış. Kilometrelerce uzunluğundaki kablolar, borular, tüm uçağı sarıyor. MSN009 olarak adlandırılan 9 imalat numaralı uçak, haziran ayında uçacak. Türk Hava Kuvvetleri’ne ise eylül sonunda teslim edilecek. Türkiye, tasarımından imalatına her aşamasında ‘ortak’ olarak yer aldığı A400M Projesi’nde Fransa’nın ardından ikinci kullanıcı olacak. Operasyonu sırasında edindiği tecrübeyi diğer kullanıcılarla paylaşacak.
TÜRKİYE 1 MİLYAR EURO’LUK İMALAT YAPACAK
Almanya, Fransa, İngiltere, İspanya gibi bugün Avrupalı havacılık devi Airbus’ın hissedarlarıyla birlikte Türkiye’nin de ortak olduğu projede toplam 174 uçak imal edilecek. Türkiye 10 uçak alacak.
Toplam 500 Türk mühendisin 4 milyon saat tasarımına katkı yaptığı bu projede, 1 milyar Euro’luk parça imalatı Türkiye’de gerçekleştirilecek. Airbus’ın araştırması, gelecek 30 yılda 1000 uçaklık pazarı ortaya koyuyor. Uçak satışı oldukça Türkiye proje ortağı olarak bu satıştan pay alacak.
İNSANİ YARDIMDA KULLANILIYOR
1985’te başlayan projede amaç Avrupalı ülkelerin ortak bir askeri nakliye uçağına sahip olmasıydı. O yıllarda sadece askeri amaçlı planlanan nakliye uçakları bugün daha çok insani amaçlar için kullanılıyor. Nakliye uçakları beklenmedik bir anda yaşanan doğal afetlerde yardım malzemelerini toprak pistlere indiriyor. Hızlı tahliyeler gerçekleştiriyor.
Maskat denilince hemen aklınıza dümdüz bir çöl veya gökdelenlerle dolu bir Arap kenti gelmesin. Burası dağların eteğinde kurulmuş, muhteşem kıyılara sahip bir ülkenin başkenti.
Dünyanın ikinci ‘en temiz’ şehrinde sekiz kattan yüksek binanın inşası yasak. Tarihi korumak ve estetik her şeyden önce geliyor. Ülkenin mimarisiyle Sultan Qaboos bin Said bizzat ilgileniyor. Annesi için yaptırdığı cami ise dünyanın ikinci büyüğü...
Basra Körfezi ve Hint Okyanusu’nun birleştiği sular, 400 kilometrelik sahil şeridiyle ülkeyi çeviriyor. Çölde safari, golf ve trekking de dalışla birlikte hızla yükselen sporlar arasında.
Umman’da hava sıcaklığı bölgedeki diğer ülkelere göre üç derece daha düşük. Hava kuru. Sezon ekimde başlıyor. Mayıs başına kadar sürüyor.
Sohar doğumlu olduğuna inanılan masal kahramanı Sinbad’ın da memleketi burası. Ummanlılar 1500 yıldır denizcilikle ilgileniyor.
‘Frankincense’ adlı buhur ağacından elde edilen reçine topakları, tütsünün yanı sıra parfüm yapımında da kullanılıyor.
Yeme-içme sektörü Hataylılarda. Türk yemekleri çok seviliyor.
Türkiye’de ‘Uçuş’ adıyla vizyona giren Flight filminde Denzel Washington ‘alkolik kaptan pilot’ Whip Whitaker rolünü o kadar iyi oynadı ki Oscar’a aday gösterildi. Her ne kadar deneyimli oyuncu “Film aslında canlandırdığım karakterin mesleğini değil alkol kullanan birini anlatıyor” dese de yolcuların akıllarına sert bir iniş sonrası veya türbülans nedeniyle uçak fazla sallandığında hemen “Pilotlar alkollü mü” sorusu geliyor.
Geçmişte alkol sorunu pilotlar arasında çok fazla görülürdü. Ama bugün oranlar tüm dünyada ciddi anlamda düşmüş durumda. Kuşkusuz bunda sık yapılan kontroller sebebiyle alkollü yakalanan pilotların lisans iptaliyle mesleklerini kaybetmesi ve aleyhlerine açılan davalar da çok etkili. Son yıllarda ABD’de alkollü pilotlara 3 ila 6 yıllık hapis cezaları veriliyor.
KURALLAR SIKI
Uluslararası havacılık kurallarına göre acil bir durum yaşayan veya küçük bir kazada bile hemen uçuş ekipleri alkol muayenesinden geçiriliyor. Limitler çok düşük. Örneğin ABD’de 0.8 promile kadar araç kullanabilirsiniz. Ama pilotlarda izin verilen maksimum oran 0.4 promil.
Avrupa’da limitler daha da düşük. Örneğin Türkiye’de Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün hazırladığı havacılık şirketlerinin operasyon usul ve talimatlarını içeren SHT OPS-1’e göre uçuştan önce kandaki alkol oranının 0.2 promili aşmaması gerekiyor.
Uçuştan sekiz saat öncesine kadar alkol tüketilmemeli. Ancak saat limiti, birçok havayolu şirketi tarafından 12 saate kadar yükseltiliyor. Amaç bu kuralın daha sıkı uygulanması. Çünkü alınan alkolün etkisinin tam anlamıyla geçmesi 24 saati bulabiliyor.
RUSLAR SABIKALI
Yolcular artık çok bilinçli. Kısa bir uçuş yapsa bile, en rahat oturacağı koltuğu seçmek istiyor. Farklı koltukları deniyor, en iyisini bulmak için araştırıyor. Bazı havayolları acil çıkış kapılarının önündeki daha geniş koltukları satıyor. Birçok uçuşta ister kısa ister uzun yolcular ekstra ödeme yapıp bu koltukları alıyor.
Ama koltukların enleri hâlâ büyük dert. İnsanlar giderek şişmanlıyor. Koltuğa sığmayan yolcu haklı olarak isyan ediyor.
Havayolları için pek fazla yapılacak bir şey yok. Koltuk aralıkları uçakta bir sıra koltuğun sökülmesi veya yeni nesil ince tasarımlara geçilmesi ile çözülüyor. Ama uçağın kabin eni belli. Tek koridorlu uçakta bir sıra koltuğu söküp 3+3 koltuk düzenini 3+2’ye getirmeyi hiçbir şirket istemiyor. Çünkü ciddi bir ekonomik kayıp oluşuyor.
İmalatçılar bunun farkında. Boeing 787 de, Airbus da A350XWB’de kabin enlerini daha tasarımda geniş tuttu. Yolcu başına ortalama 1-2 inch’lik artış sağlandı.
Havayolu şirketleri koltuk aralıkları veya koltuk eni konuşulduğunda sektörde standart hale gelmiş olan uzunluk birimi ‘inhc’i kullanıyor. 1 inch, 2.54 santimetreye eşit.
UÇMADAN ÖNCE ARAŞTIRIN
Genellikle havayolu şirketleri, uzun menzilde kullandıkları geniş gövdeli uçaklarında ve kısa-orta menzilli uçuşlarda kullandıkları tek koridorlu uçaklarında farklı ekonomi koltuklarına sahipler. Tek koridorda, ekonomi sınıfında koltuk enleri genellikle 17-18 inch arasında değişiyor. Bunu 16’ya kadar düşüren havayolları da var. Uzun menzilde ise koltuk enleri ekonomide 20 inch’e kadar çıkabiliyor. Ama pek fazla havayolu bu geniş koltukları tercih etmiyor.
Airbus’ın teklifi