Nilgün Tekfidan Gümüş

Ukrayna krizinin gölgesinde Avrupa Birliği hararetli tartışmalara sahne oluyor.

Bir yandan Ukrayna’daki savaşın nasıl sonuçlanabileceğine dair senaryolar, bir yandan daha fazla kan akmadan Rusya lideri Vladimir Putin’in nasıl durdurulabileceği konuşuluyor.

DAHA FAZLA SİLAH

ARKA plandaki tartışmalarda Ukrayna’ya daha fazla silah verilmesi ve Avrupa Birliği’nin Rusya’dan doğalgaz ve petrol alımını kesmesi şeklinde iki başlık öne çıkıyor.

Brüksel’de dün yapılan NATO Dışişleri Bakanları toplantısına katılan Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitri Kuleba, NATO’daki tek gündemlerinin “silah, silah, silah” olduğunu söyledi. NATO ülkeleri de Rusya’yı daha fazla üzerlerine çekmeden Ukrayna’nın istediği silahların nasıl temin edilebileceklerini değerlendiriyor.

ABD, malum en başından bu yana Kiev yönetimine silah verdi ve vermeye devam ediyor. Salı günü açıklanan 100 milyon dolarlık ek bütçe ile ABD’nin Biden yönetimi iktidara geldiğinden bu yana Ukrayna’ya sağladığı askeri yardımın miktarı 2.4 milyar dolara ulaşmış durumda.

YAPTIRIMLAR ARTIYOR

UKRAYNA’nın Buça yerleşiminde yaşandığı ortaya çıkan sivil katliamın sonrasında büyük tepki çeken Rusya, yeni bir yaptırım dalgasıyla karşı karşıya kaldı.

ABD, Rusya lideri Vladimir Putin’in iki yetişkin kızı dahil, iktidar çevresine yakın bazı isimlerle iki büyük Rus bankasını daha yaptırım listesine aldı.

Ukrayna savaşında 5’inci hafta geride kalırken daha da tehlikeli bir eğilim ortaya çıkıyor. Ateşkes anlaşması, uzlaşma geciktikçe savaşın kanıksanması riski artıyor.

İSTANBUL GÖRÜŞMESİ

TÜRKİYE, yakın ilişkiler içinde olduğu iki ülke arasında sürdürebilir ve kalıcı bir anlaşma sağlanması için elinden geleni yaparken salı günü İstanbul’da yapılan görüşmelerde ilk kez ‘bir ilerleme’ sağlandığını iki taraf da teslim ediyor. Ancak masadaki bu nispeten ılımlı hava, sahaya yansımış değil. Rusya, İstanbul görüşmeleri sonrasında güven arttırıcı önlem olarak başkent Kiev ve Çernihiv’de askeri faaliyetleri radikal bir şekilde azaltacağını açıklamıştı.

YENİDEN KONUMLAMA

ABD Savunma Bakanlığı Sözcüsü John Kirby, önceki günkü brifinginde Kiev çevresindeki Rus askerlerinin yüzde 20’den az bir bölümünün yeniden konumlandırıldığını, bir kısmının kuzeye bir kısmının da Belarus’a çekildiğini ve Ukrayna’da başka yerlere gönderilebileceklerini söyledi. Kirby, Rusya’nın gerilimi düşürme iddiası ciddiyse, askerlerini Belarus’a değil Rusya’ya geri çekmesi gerektiğini de belirtti.

John Kirby, ABD medyasına yaptığı açıklamada ise Savunma Bakanı Lloyd Austin ile Genelkurmay Başkanı Mark Milley’nin Rus mevkidaşlarıyla konuşmaya çalıştıklarını, ancak gerekli yanıtı alamadıklarını kaydetti.

‘İKTİDARDA KALAMAZ’ SÖZÜ

BAŞTA Türkiye olmak üzere Fransa ve diğer Avrupa ülkeleri Ukrayna krizine bir çözüm bulmanın yollarını ararken ABD daha çok Ukrayna’ya yönelik silah desteği, yaptırımların hayata geçirilmesi, Avrupa Birliği’nin enerji açığının karşılanması gibi konulara ağırlık vermişe benziyor.

Ayrıca, ABD Başkanı Joe Biden’ın geçen hafta ziyaret ettiği Polonya’da Rusya lideri Vladimir Putin için sarfettiği ‘Bu adam iktidarda kalamaz’ şeklindeki sözlerinin iki ülke arasındaki güven bunalımını daha da derinleştirdiğini söylemek mümkün.

Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinde bir ay geride kalırken dünya düzeni de ciddi bir değişim sürecinden geçiyor. “Artık olmaz” denen birçok şey gerçek oluyor ve bu da tüm hesapların yeniden gözden geçirilmesine neden oluyor.

İşte Ukrayna kriziyle ilgili öne çıkan birkaç başlık.

BİR GÜNDE SAVAŞ: Rusya’nın 24 Şubat’ta Ukrayna’ya saldırmasıyla 21’nci yüzyılda olsak da Avrupa’nın göbeğinde bir ülkenin işgale uğrayabileceğini, milyonlarca hayatın bir günde altüst olabileceğini gördük.

RUSYA’NIN İMAJI: Gidişata bakılırsa Ukrayna’yı ‘silahlardan ve Nazilerden arındırma’ iddiasıyla Ukrayna’ya giren Rusya’nın ‘süper ülke’ imajı zarar görmüşe benziyor. En güçlü füzeleriyle güç gösterisi yapsa da yıkılan her bir okul, hastane, AVM, Moskova’nın eksi hanesine yazılıyor. Rusya, haklı olduğu noktalar varsa bile haksız duruma düşüyor.

UKRAYNA’NIN KAYBI: Rusya ile Batı arasındaki nüfuz çekişmesinin orta yerinde kalan Ukrayna büyük bir bedel ödüyor. Ülke bir yandan yerle bir olurken bir yandan 3.5 milyondan fazla insan komşu ülkelere göç etmek zorunda kaldı. Bir mucize olup savaş bugün bitse bile Ukrayna’nın eski haline gelmesi yıllar alacaktır.

NATO’NUN SINAVI: Ukrayna, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un bir zamanlar ‘Beyin ölümü gerçekleşti’ dediği NATO’yu da ciddi bir sınavla karşı karşıya bırakıyor. 30 üyeli NATO, Rusya’dan kendi topraklarına karşı bir saldırı gelmedikçe Ukrayna savaşına müdahil olmayacağını ilan etti.

5’NCİ MADDE İŞLER Mİ: NATO şimdilik doğu kanadını takviye ederek tedbirlerini arttırıyor. Dünya için en kötü senaryo, Rusya’nın kasten bir NATO ülkesine saldırıda bulunması halinde olur. Böylesi bir durumda NATO, şimdiye kadar hiç işletme ihtiyacı duymadığı ‘5’nci maddeyi devreye sokabilir mi’? Yani ‘Birimize yapılan saldırı hepimize yapılmış sayılır’ diyebilir mi? Umalım ki kriz bu raddeye varmasın, bir an önce orta yol bulunsun.

NÜKLEER TEHDİT CİDDİ Mİ: Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov, ülkesi açısından varoluşsal bir tehdit söz konusu olursa nükleer saldırı seçeneğinin masada olacağını söyledi. Belli ki Rusya, Ukrayna’nın Batı’nın nüfuz alanına girmesini büyük tehdit olarak algılıyor ve belli ki ABD de Moskova’nın nükleer tehditlerini ciddiye alıyor. ABD’nin bu tehditleri ele almak için ‘Kaplan Timi’ isimli bir uzmanlar ekibi kurması da bundan.

ARTAN MİLLİYETÇİLİK:

Ukrayna krizi kimin galip geleceğinden bağımsız uluslararası açıdan tarihi bir dönüm noktası. 

Uluslararası kurumlardan, savunma doktrinlerine, enerji politikalarından gıda güvenliğine kadar tepeden tırnağa dünya yeni bir yapılanma döneminden geçecektir. Yeni dünya düzeni kurulurken bazı başlıklar da öne çıkacaktır.

NÜKLEER SİLAHLANMA

Rusya, dünyanın tüm tepkisini karşısına alma pahasına Ukrayna’ya girdi. Ne defalarca ‘Rusya, Ukrayna’ya girecek’ diyen ABD Başkanı Joe Biden, ne arabulucuğa soyunan Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Moskova’yı Ukrayna fikrinden vazgeçirebildi.

Batı, Rusya’ya ekonomik savaş ilan ederken bir yanda da Ukrayna’ya silah desteğini arttırarak yanıt veriyor. Batı’nın Rusya’ya askeri karşılık vermesinin önündeki en büyük engel ise Rusya’nın elindeki nükleer silahlar. Çünkü böyle bir durumda 3’üncü Dünya Savaşı tetiklenebileceği korkusu yaşanıyor.

İşte bu caydırıcı silah ve sağladığı dokunulmazlık kalkanı birçok ülke tarafından not edilecektir. Dolayısıyla topyekûn bir nükleer silahsızlanmaya kimse yanaşmayacağı için bu silahların peşine düşecek ülkelerin sayısı büyük olasılıkla artacaktır.

KONVANSİYONEL YARIŞ

Füzeler, tanklar, savaş uçakları, uçak gemileri, SİHA’lar, askeri teçhizatlar uluslararası siyasette dosta düşmana pazu gösterme enstrümanlarıdır aslında.

21’inci yüzyıl dünyasında Avrupa’nın göbeğinde böylesi askeri krizlerin yaşandığı bir dönemde silahlanma yarışı ve yeni askeri teknolojiler üretme seferberliği de giderek artacaktır.

Rusya ile Ukrayna krizinde hafta boyunca tansiyon inip çıkarken sadece enerji fiyatları değil, buğday ve mısır fiyatları da dalgalanıp durdu.

Nedenine gelince...

Fransız haber ajansı AFP’nin verilerine göre Rusya bir numaralı buğday üreticisi, Ukrayna ise dördüncü sırada. İki ülke dünya buğday piyasasının üçte birini elinde tutuyor.

Ukrayna bir numaralı ayçiçeği ihracatçısı olduğu gibi, en çok mısır satan ülkeler sıralamasında da dördüncü, Rusya ise yedinci.

GIDA ETKİLENİR mi

2021’de dünya genelinde gıda fiyatları ortalama yüzde 28 arttı. Bunda küresel ısınmayla birlikte değişen iklim şartlarının neden olduğu kuraklık ve sel gibi mevsim anormallerinin yanı sıra koronavirüs salgını nedeniyle tedarik zincirinde yaşanan sıkıntılar da etkili oldu.

Bu gidişatın 2022 yılında da devam etmesi beklenirken Ukrayna-Rusya gibi tarım ürünleri tedarikinde önemli iki ülke arasındaki krizin, enerji sektöründe olduğu gibi gıda sektöründe de stresi arttırabileceği yorumları yapılıyor.

KRİZ NE DURUMDA

RUSYA

Malum, haftanın konularından biri Rusya lideri Vladimir Putin’in Ukrayna krizini konuşmak için gelen Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’u Kremlin’de 6 metrelik bir masanın öte başına oturtması oldu. Masa bir anlamda taraflar arasındaki uçurumun büyüklüğünü göstermesi açısından da dikkat çekti.

NEDİR BU KRİZ

Aslında Ukrayna krizinin görünen ve görünmeyen yüzleri var. Sovyetler Birliği’nin yıkılması sonrasında 1991 yılında Ukrayna bağımsızlığını kazandı. 2000’li yılların başından itibaren ise Turuncu Devrim ve sonrasında Maydan olaylarıyla Ukrayna’da Batı ile Moskova yanlıları arasında kapışma yaşanmaya başladı.

Rusya yanlısı Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç’in Moskova’ya kaçması sonrasında Rusya, 2014’te Ukrayna’nın Kırım yarımadasını ilhak etti.

Batı ile Rusya arasında Soğuk Savaş sonrasında en ciddi krizlerden biri yaşanırken Ukrayna’nın doğusunda Donbas bölgesinde Rusya yanlısı silahlı ayrılıkçılar Donetsk ve Lugansk’ı ele geçirdiler. Kiev ise karşı askeri operasyon başlattı.

2015 yılında Almanya ve Fransa’nın arabuluculuğunda Belarus’un başkenti Minsk’te taraflar arasında 13 maddelik kırılgan bir ateşkes anlaşması sağlandı.

NİYE ALEVLENDİ

Minsk 2 diye bilinen anlaşma ateşkesin yanı sıra Donetsk ve Luganks’a otonomi için görüşmelerin başlatılması, tüm yabancı silahlı unsurların ve teçhizatın bölgeden çekilmesini öngörüyordu.

Kasım 2021’e gelindiğinde uydu görüntülerinden Rusya’nın Ukrayna sınırına asker ve ağır silah yığmaya başladığı görüldü. Rus yetkililer, bunun Ukrayna’ya yönelik bir müdahale hazırlığı olmadığını söylese de sevkıyatın büyüklüğü çeşitli askeri senaryoları gündeme getirdi.

Dünya Rusya ile Ukrayna krizine odaklanmışken bir yandan da Bosna Hersek’te tansiyon tedirgin edici bir şekilde yükseliyor.

Bölge 1995 yılındaki Dayton Anlaşması’ndan bu yana en gerilimli günlerini yaşarken Türkiye ise krizin çözümü için arabuluculuğa hazır olduğu mesajı veriyor.

bu noktaya nasıl gelindi

İYİ de bu kriz nereden çıktı? 1990’lı yılların başında yaşanan Bosna iç savaşında 100 binden fazla insan can verdi, 2 milyona yakın insan ise evinden yurdundan oldu.

Dayton Anlaşması ile birlikte Boşnak, Hırvat ve Bosnalı Sırplar barış yaptı.

Ülke Bosna Hersek, Sırp Cumhuriyeti ve özel statüdeki Brocko bölgesinden oluştu. Devletin en üst makamı ise Boşnak, Hırvat ve Sırp üyeden oluşan Devlet Konseyi oldu. Konsey başkanlığı 8 ayda bir bu üç üye arasında değişiyor. Bosna Hersek de 10 ayrı kantona bölünürken, her kanton için ayrı meclis ve yönetim oluştu.

Sonuçta yönetmesi, karar alması zor, hantal bir yapı çıktı ortaya.

NE TÜR ZORLUKLAR VAR

BOSNA

Yeni yılın ilk krizi Kazakistan’da patlak verdi. LPG fiyatlarına getirilen fahiş fiyatlar ülkeyi bir anda yangın yerine çevirdi. İşte krize dair birkaç satırbaşı.

NAZARBAYEV’E TEPKİ

SOVYETLER sonrasında Kazakistan’da seçimle iktidara gelen Nursultan Nazarbayev, 30 yılı aşkın bir süredir ülkenin oyun kurucusu.

2019 yılında 81 yaşındayken sağlık nedenleriyle Cumhurbaşkanlığı’ndan ayrılsa da Güvenlik Konseyi Başkanı olarak etkinliğini sürdürdü.

Hem Rusya, hem de Batı ile denge politikası güden, vatandaşa istikrar ve güvenlik vaat eden Nazarbayev, başta bunu büyük ölçüde sağladı.

Ancak Batılı şirketlerle yapılan enerji anlaşmaları, yeni türeyen oligarklar, Nazarbayev ailesine yönelik eleştiriler ve gelir adaletsizliği ile demokratik olmayan yönetim şekli ülkede huzursuzluğu arttırdı. Bir zamanların sevilen lideri, şimdi isyancı sloganların baş hedefine dönüştü. ‘Şal ket!’ yani ‘Yaşlı adam gitmeli’.

TOKAYEV MANEVRALARI

KAZAKİSTAN Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’e baştan beri Nazarbayev’in emanetçisi gözüyle bakıldı.

Son gösterilerin ardından hükümet istifa ederken