Kazakistan’da neler oluyor

NAZARBAYEV’E TEPKİ

SOVYETLER sonrasında Kazakistan’da seçimle iktidara gelen Nursultan Nazarbayev, 30 yılı aşkın bir süredir ülkenin oyun kurucusu.

2019 yılında 81 yaşındayken sağlık nedenleriyle Cumhurbaşkanlığı’ndan ayrılsa da Güvenlik Konseyi Başkanı olarak etkinliğini sürdürdü.

Hem Rusya, hem de Batı ile denge politikası güden, vatandaşa istikrar ve güvenlik vaat eden Nazarbayev, başta bunu büyük ölçüde sağladı.

Ancak Batılı şirketlerle yapılan enerji anlaşmaları, yeni türeyen oligarklar, Nazarbayev ailesine yönelik eleştiriler ve gelir adaletsizliği ile demokratik olmayan yönetim şekli ülkede huzursuzluğu arttırdı. Bir zamanların sevilen lideri, şimdi isyancı sloganların baş hedefine dönüştü. ‘Şal ket!’ yani ‘Yaşlı adam gitmeli’.

TOKAYEV MANEVRALARI

KAZAKİSTAN Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’e baştan beri Nazarbayev’in emanetçisi gözüyle bakıldı.

Son gösterilerin ardından hükümet istifa ederken Tokayev, önce zamları geri alarak halkın öfkesini kesmeyi denedi.

Ancak protestocular, devlet binalarını hedef almaya başlayınca Tokayev, bir adım daha ileri giderek Nazarbayev’i Güvenlik Konseyi’nin başından aldı. Şimdi derler ki, Nazarbayev ‘sağlık gerekçesiyle’ yurtdışına gitti.

DAMAT KULİBAYEV’E TEPKİ

KAZAKİSTAN, petrolden, doğalgazdan, kömürden zengin, ayrıca bakır, uranyum, titanyum, altın, gümüş gibi kıymetli madenlerin üzerinde oturan da bir ülke. Enerji zengini ülkede LPG’ye zam biraz da bundan tepki çekiyor. Tepki çeken bir diğer unsur ise Nazarbayev’in petrol ve doğalgaz işi yapan damadı Timur Kulibayev. Nazarbayev’in kızı Dinara ile evli olan Kulibayev, Forbes dergisine göre eşiyle birlikte 3 milyar dolarlık bir servetin sahibi. Kimileri fiyat artışından Kulibayev’i de sorumlu tutuyor.

PETROL İŞÇİLERİ İSYANDA

KIRGIZİSTAN’da akaryakıta niye bu kadar zam geldiğini kimse tam olarak açıklayamıyor. Kimi uluslararası ticareti, kimi yükselen talebi sorumlu tutuyor. Ancak en çok da enerji sektörünün merkezlerinden olan ülkenin batısındaki Janaozen kentinde halk bunca bolluk içinde niye darlık çekildiğine anlam veremedi.

2 Ocak’ta burada başlayan eylemler başta ülkenin batısı olmak üzere hızla yayılıp büyük şehirlere ulaştı. 2011 yılında yine petrol işçileri Janaozen’de maaş artışı için sokağa çıkmış, polisin kanlı baskınında en az 15 kişi ölmüştü.

GELİR ADALETSİZLİĞİ

19 milyon nüfuslu Kazakistan’da kişi başına düşen milli gelir 25 bin 300 dolar olarak geçiyor. Ortalama maaş 580 dolar civarında. İşte gelir adaletsizliği, hakları savunacak, arayı bulacak temsilcilerin olmaması ipleri giderek gerdi.

Eylemlerin şiddete dönüşmesi üzerine Tokayev, eylemcileri yurtdışında destek alan iyi hazırlanmış teröristler olarak niteleyerek Rusya’nın domine ettiği Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’nü ‘barış gücü’ olarak müdahaleye çağırdı.

VE YİNE RUS ASKERİ

RUSYA böylece Ukrayna, Belarus, Karabağ’dan sonra eski cumhuriyetlerinden Kazakistan’a da ‘barış gücü’ altında asker yolladı. Kriz, tam da Rusya’nın Ukrayna krizi nedeniyle Batı ile diplomasi maratonuna oturmaya hazırlandığı bir dönemde geldi.

Rusya bir anda sınır komşusu Kazakistan’a binlerce asker indirirken bu ülkede önemli yatırımları olan Amerikan Chevron, İngiliz Exxon Mobil gibi şirketler ve sınır komşusu Çin de gelişmeleri yakından takibe aldı.

İSTİKRARI ÖNEMLİ

KAZAKİSTAN, Türkiye’nin de önemli bir siyasi, güvenlik ve ticaret ortağı. Kazakistan, Kasım 2021’de İstanbul’da yapılan toplantıda Türk Devletleri Teşkilatı adını alan örgütün de üyesi.

Azerbaycan, Kırgızistan, Türkiye, Özbekistan’ın da üye olduğu Teşkilat dün “Kazakistan hükümetine ve halkına ihtiyaç duyabilecekleri desteği vermeye hazır olduğumuzu beyan ediyoruz” diye açıklama yaptı.

Nursultan’da tablo önümüzdeki günlerde netleşecektir, ancak ülkenin bir an önce sükûnete geri dönmesi, uzlaşmanın sağlanması bölge için de önem taşıyor.