×
ABD’de yapılan bir araştırmada, son 30 yılın uçak bileti fiyatları bilimsel olarak masaya yatırıldı. Örneğin 1980’lerin başında 600 dolar olan uçak bileti reel kurdan hesaplandığında yarı yarıya ucuzladı. Yani, 2010’da 300 dolara kadar indi. Havacılık sektörü için 1978 yılı önemli bir dönüm noktasıydı. ABD’de iç hat uçuşları serbest bırakıldı. Bu kural 1993’ten itibaren Avrupa’da uygulanmaya başladı. Türkiye’de ise iç hatlar 2003’te özel sektöre açıldı. İç hattaki yolcu sayısı, 10 yılda 9 milyondan 65 milyona çıktı. Artan rekabet, farklı şirketler, bilet fiyatlarının ucuzlamasını sağladı.
GERÇEKTEN UCUZLADI MI?
Son 30 yılda, bilet fiyatlarının en düşük olduğu dönem 2010 yılıydı. Aradan geçen 2 yılda fiyatlar yine tırmanmaya başladı. Türkiye’de bu konuda yapılmış bilimsel çalışma yok. Ama ABD’de 2010’da 300 dolarlık biletin bugün 370 dolar seviyesine ulaştığı görülüyor.
Bundan sonra ne olacak?
Artan petrol fiyatları: Bugün havayollarının maliyetlerinin neredeyse yarısını yakıt oluşturuyor. 10 yıl önce varili 20 dolar seviyesindeki yakıt bugün 100 doların üzerinde.
Rekabet azalıyor: Bilet fiyatlarında rekabetin çok etkisi var. Sektörde son yıllarda küçük şirketler büyükler tarafından yutuluyor. Rekabet ortadan kalktıkça fiyatlar yükselişe geçiyor.
Verilmeyen uçuş izinleri: Ülkeler arasındaki ‘open sky’ olarak adlandırılan serbest uçuş anlaşması yoksa, havacılık otoriteleri bir araya gelip karşılıklı kaç sefer yapılacağına karar veriyor. Genellikle ana taşıyıcılar bu uçuş izinlerini alıyor. Rekabet olmadığı için de fiyatlar bir türlü inmiyor.
Ama bazı koltuklar çok daha konforlu. Koltuk aralıkları neredeyse 10-15 santimetre daha uzun. Neden mi? İşte cevabı...
Uçmadan önce yolcuların yüzde 40’ı internetten check-in yapıyor. İşlem sırasında seferde kullanılacak uçağın kabin düzeni geliyor. Cam kenarı-koridor tercihine göre kendince en iyi koltuğu seçiyor. Veya arkadaşlarıyla, ailesiyle bir arada oturmak için koltukları yan yana denk getirmeye çalışıyor. Örneğin havayolu şirketinin filosunda tek bir uçak tipi, mesela Boeing 737-800 olabiliyor. Ama farklı kabin konfigürasyonları yolcuların karşısına çıkıyor. Bazen kabini henüz modifiye edilmemiş veya değişik şirketlerden kiralanmış uçaklar, listeyi karman çorman edebiliyor.
Bunun için uçmadan önce online check-in’e girmek, kabin oturum düzenini iyi incelemek şart.
İnternette www.seatguru.com veya www.seatplans.com gibi siteler havayollarının uçaklarının koltuk oturumları ile ilgili güncel bilgileri yolcularla paylaşıyor. Burada iyi veya seçmemeniz gereken koltukları görebilir, yorumları okuyabilirsiniz. Tüm hazırlığınıza rağmen son dakika uçak değişikliği ile istemediğiniz bir koltuğa da denk gelebilirsiniz.
BUNLARA DİKKAT!
Havayolu uçaklarında model aynı olsa bile farklı tasarım veya düzen en iyi koltuğun yerini değiştiriyor. Ama ortak olan yönler aynı:
Arkada daralır: Her yolcu uçağında özellikle ekonomide uçağın arkasına doğru ilerledikçe, koltuk aralıkları daralmaya başlar. Gövdenin arkasına doğru ovalleşme ile birlikte 3’lü koltuklar ikiliye de inebilir. En arkadaki koltukları bu yüzden tercih etmemekte fayda var. Hem dar, hem de arkaya yatış açıları düşük olacaktır.
Son yıllarda düşük maliyetli havayolları sayesinde gençler, gezginler daha fazla uçuyor. Kısıtlı bütçe ile çok ülke görmek isteyenler için havalimanları uzun saatler geçirilebilecek hem emniyetli hem de sokaklara göre daha yüksek hijyen standardına sahip yerler. Ama sakın unutmayın: Terminallerde gecelemek birçok ülkede yasal değil. Polis veya güvenlik görevlileri, sizden eğer uçuş saatinize çok uzun bir süre varsa terminali terk etmenizi isteyebilir. Hatta gözaltına bile alabilir. Çünkü uçak yolcularının dışında birçok evsiz insan da havalimanında kalmak isteyebiliyor. Bunları göze alıyorsanız işte havalimanında geceleme teknikleri:
NELERE DİKKAT ETMELİ?
Her havalimanında mutlaka rötara giren uçaklar nedeniyle bir köşede uçuş saatini bekleyen yolcular göreceksiniz. Onlara yakın olmaya çalışın.
Mümkünse check-in işlemini tamamlayın ve arındırılmış salona geçin. Bekleyen yolcular uçağa bineceği için polis tarafından daha nadir taciz edilirler.
Hareketlerinizle ilgi çekmeyin. Normal bir yolcu görüntüsü daha az soruyla muhatap olmanızı sağlayacaktır.
Görevlilere iyi davranın. ‘Neden burada kalıyorsun’ gibi sorulara gidecek yeriniz olmadığı, paranız kalmadığı için uçuş saatinizi beklemek için havalimanına erken geldiğiniz gibi doğru cevaplar verin.
HAYAT KURTARAN EŞYALAR
Uyuma gözlüğü:
Avrupa Birliği’nin 2005’te başlattığı, geçen yıl Türkiye’deki mevzuata da giren yolcu hakları, artık Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) tarafından yakından takip ediliyor.
Havalimanlarında duvara asılan afişlerde, sorun yaşayan yolcunun önce havayolu şirketiyle temasa geçmesi, eğer sonuç alamazsa SHGM’nin 444 60 01 numaralı çağrı merkezini araması veya yolcusikayet@shgm.gov.tr adresine elektronik posta göndermesi isteniyor. Ayrıca her havalimanı için ayrı, dahili telefon numaraları da bu afişlerde yer alıyor.
RÖTAR 2 SAATTEN DAHA FAZLAYSA
Planlanan hareket saatine göre seferin tüm iç hatlarla 500 kilometreden daha kısa dış hat uçuşları için iki saat, dış hatta 1500-3500 kilometre arası üç saat, daha uzun uçuşlar için dört saat veya daha fazla ertelenmesi, yani rötar yaşanması durumunda havayolu şirketleri yolculara ek hizmet vermek zorunda.
Rötar süresine göre sıcak ve soğuk içecekler, günün zamanına göre kahvaltı veya yemek; ayrıca telefon veya e-posta hizmetiyle eğer beklenen uçuş bir sonraki gündeyse konaklama hizmeti sunmakla yükümlü. Rötar beş saatten fazlaysa, yolcular bilet ücretini geri alma ve seyahatinin ilk başlangıç noktasına dönmeyi sağlayacak dönüş uçuşunun ücretsiz sağlanmasını talep hakkına da sahip.
UÇAĞA KABUL EDİLMEDİYSENİZ
Geçerli belgelerinize ve zamanında gelmenize rağmen uçağa alınmazsanız, tazminat, bilet ücreti iadesi, güzergâh değişikliği haklarının yanı sıra havayolu ikram, haberleşme, konaklama ve ulaşım konusunda yolcuya yardımcı oluyor.
UÇUŞ İPTALİNDE
Yolcuların yüzde 90’ının uçtuğu, uzun menzilde en iyi ekonomi sınıf hangi havayollarında?
Son yıllarda havacılık sektörüne birçok kuruluş ödül veriyor. Ama en çok kabul görenlerden biri de Skytrax. Havayollarını denetleyen, geniş katılımlı anketler yapan şirket, sadece koltuk aralıkları değil check-in kontuarından uçakta tuvaletlerin temizliğine kadar birçok detayı dikkate alıyor. Skytrax’in yaptığı araştırmada, uzun menzilde geniş gövdeli uçaklarda sunulan en iyi ekonomi sınıfları belirlendi. Kabin ekiplerinin eğitimleri gibi birçok faktörün puanlamaya alındığı değerlendirmede bir numaraya pek de tahmin edilmeyen ama küllerinden doğan Endonezyalı Garuda Havayolları oturdu. Listeye Türk Hava Yolları ise yedinci sıradan girdi.
İşte uzun menzilde dünyanın en iyi ekonomi sınıfları:
1. GARUDA ENDONEZYA
Uzun yıllardır sesi soluğu çıkmayan Endonezyalı Garuda Havayolları, 2010’da servis kalitesini yükseltmek, yoğun rekabetin yaşandığı Uzakdoğu pazarında ayağını sağlam basmak için filosunu yeniledi. Kabin tasarımını değiştirdi. Ama yatırımların en önemlisini ekonomi sınıfına yaptı. Özellikle koltuk aralıkları, rakiplerinden 5-10 santimetre daha geniş hale getirildi. İkram standartları ise çeşit açısından neredeyse business class ayarına yükseltildi. Garuda Endonezya, bu yatırımlarının meyvelerini özellikle Avustralya pazarında hızla toplamaya başladı. Şirket, ekonomi
yolcu sayısını hızla artırıyor.
2. ASIANA
Her ne kadar son günlerde havayolunun adı akla San Francisco’daki kazayla gelse de, Güney Koreli şirket uzun menzilde yüksek standartlı ekonomi hizmeti ile dikkat çekiyor. Örneğin birçok havayolundan farklı olarak A330’larında koltuk oturum düzeni 2+3+2 geniş aralıklar yolcuları cezp ediyor. Sade bir kabin ama çok fazla kanal sayısına sahip eğlence sistemi ile Star Alliance üyesi Asiana bölge ülkelerinden önemli miktarda transit yolcu alıyor.
Check-in kontuarındaki görevliler, artık daha az yolcuya “Koridor mu, cam kenarı mı” diye soruyor. Çünkü yolcuların büyük bölümü işlemlerini internet üzerinden yapıyor. İstediği koltuğu bazen ücretini ödeyip, bazen de uçağın check-in’i açılır açılmaz seçiyor.
Artık yolcular çok bilinçli. Sık uçtukları ve uçak tipini bildikleri hatlarda en geniş bacak mesafesine sahip koltukları ezbere biliyorlar. Herkesin bu konuda kendine göre kriteri var. Kimi ayağını rahat uzatmak veya uçaktan erken inmek için koridoru tercih ediyor. Rahatsız edilmek istemeyenler, biraz da manzaranın tadını çıkaracaklar cam kenarının müdavimleri arasında.
Hunch.com tarafından yapılan anket ise aslında koridorcuların veya cam kenarı fanatiklerinin neredeyse tüm dünyada ortak özelliklere sahip olduğunu ortaya koyuyor. Zaten uçağa binmeden önce yolcu salonunda yapacağınız kısa bir gözlemle kimin nereye oturacağını tahmin etmek çok da zor değil.
Uçuş süresi uzadıkça orta koltuklar yolcuya azap haline gelmeye başlıyor. Koltuk kollarını kapma savaşı, sağa-sola başınızı rahat dayayamamak, yolcuyu geriyor, psikolojik olarak rahatsız ediyor. Ama kalabalık seyahat edenler, çocukları ile bir yerlere uçanlar mecburen orta koltukları seçiyor.
Hava yolu şirketleri orta koltuk sendromunu bildikleri için genellikle geniş gövdeli uçaklarının ekonomi bölümlerinde buna dikkat ediyor. Cam kenarındaki koltuklar ikili, orta bölümdekiler ise dörtlü olarak tasarlanıyor. Ortada beşli koltuk gibi kabin dizaynlarından şirketler vazgeçiyor.
Cam kenarı müdavimleri
Genç kadınlar tercih ediyor: Genellikle öğrenci veya iş hayatına yeni atılmış, yaşı genç olanlar büyük oranla pencere kenarını istiyor. Tek başına uçan genç kadınların burayı tercih etmelerinin en önemli nedeni, rahatsız edilmemek. Diğer yolcularla konuşmak istememeleri veya ortada-koridorda oturup yer vermek zorunda kalmamak için pencere kenarını istiyorlar.
Bir zamanlar THY, New York’a uçarken önce Brüksel’e inilirdi. Airbus A310 tipi uçaklar yakıt ikmali için bir saat yerde kalırdı. Şimdi öyle mi? Her gün üç sefer yapılıyor. Buna Amerikan United ve Delta’nın seferleri eklendiğinde günlük İstanbul-New York direkt uçuş sayısı 5’i buluyor.
Bu kez İstanbul’dan New York’a United Havayolları ile uçtum. Boeing 767-300ER tipi uçakla yapılan yolculuk için Atatürk Havalimanı’nda önce United Türkiye Müdürü Altuğ Bekdemir ile buluştuk.
Doluluk oranlarının çok yüksek olduğunu ve Amerikalı yolcu sayısının fazlalığını anlattı. Kalkıştan önce apronda uçağın çevresinde dolaşıp hazırlıkları da izledim. Öğlen saat 12.20’de alana inen uçak hızla hazırlandı. Yeni ekip geldi. Biri kadın pilot ve çoğu 40’lı yaşların üzerindeki kabin ekibi uçağı teslim aldı. 767, 85 dakikada 10 saatin üzerindeki uçuşa hazırlandı.
TÜRKÇE ANONSLAR DÜZGÜN, DETAYLI
UA95 sefer sayılı uçuş için koltuğuma oturmadan uçağın koridorunda sonuna kadar yürüdüm. Neredeyse boş koltuk yok gibiydi. Yolcuların çoğu yabancıydı ama business sınıfında bile yüzde 30 Türk yolcu vardı. Tam yatak olan koltuklar, büyük kişisel ekranlar THY ile rekabet için yeterliydi. Çift koridorlu uçağın ekonomi sınıfında da koltuk aralıkları ve ekranlar, okyanus aşırı uçuşlar için yeterli konfora sahipti.
Geleneksel Amerikan havayolu şirketlerinde görülmeyen ilgi dikkatimi çekti. Orta yaş ve üstü kabin memurları, büyük bir zarafetle tüm yolcularla ilgilendiler. Neredeyse tek tek koltuklara gidip herkese nasıl olduklarını sordular.
Türkçe de dahil çok düzgün ve detaylı anonslarla kurallar hatırlatıldı. Sonra köprüden ayrıldık ve pist başına gittik. Uçak mükemmel bir kalkışla tırmanışa başladı. Bu bir önceki nesil ama tertemiz ve bakımlı Boeing 767-300ER, 35 bin feet (10 bin 600 metre) yüksekliğe uzun bir zaman sonra oturdu. Elbette daha ekonomik motorlar yüzünden bu süre uzuyordu.
Havayolları, son yıllarda uzun menzilli uçaklarında ara sınıfı yeniden keşfetti. Artık tam yatak olan, hatta bazı havayollarında ‘suit’ standartlarına geçen business ile gittikçe koltuk aralıkları daralan ekonomi arasındaki bu sınıf, birçok havayolunun uçaklarında yer almaya başladı.
Havayollarına koltuk araştırmaları yapan Amerikan IHS şirketinin verilerine göre geçen yıl imal edilip teslimi gerçekleştirilen 14 bin premium ekonomi koltuk sayısı, 2022’de yıllık 70 bin adete çıkacak. Bugün first-business-ekonomiden oluşan uzun menzilli uçakların kabin düzeni, önümüzdeki yıllarda tamamen business-premium-ekonomi’ye dönecek. First class koltukları, birçok havayolunda kalkacak.
NEDEN PREMIUM
Havayolları arasında ‘premium’ olarak adlandırılan ara sınıf uygulaması yaklaşık 20 yıldır yapılıyor. Tayvanlı Eva Havayolları’nın başlattığı bu ürünün başarılı kullanıcılarının sayısı hızla artıyor. British Airways, United, Virgin Atlantic gibi şirketlere önümüzdeki günlerde Air Canada ve Singapur Havayolları da katılacak.
Ara sınıfta yolcuya sadece koltuk değil, havalimanında ayrı kontuardan check-in, artırılmış bagaj limiti, özel yolcu salonu kullanımı gibi haklar sunuluyor.
Koltuk aralıkları ekonomide 75-80 santimetreyken premium’da 100-120 santimetreye çıkarılıyor. Koltukların yatış açıları daha fazla.
Kabin eğlence sistemleri ekran boyutu ve kanal sayısı açısından business’a yakın.