×
Son yazımda görüşlerine yer verdiğim, Sabancı Üniversitesi öğrencilerimden Cem İlbay İnanç’ın sürece yönelik şu tespiti oldukça önemli ve hayatın hızından unutsak da hep farkında olmamız gereken bir gerçek: “….Koronanın, kıymetini anlamakta zorlandığımız önce sağlık düşüncesini yaşatarak öğrettiğini düşünüyorum…” Bununla birlikte, virüs hayatımıza girdi gireli çok büyük çaba ve fedakarlık gösteren ve virüsün yayılmasını engellemek için ilk günden bu yana ellerinden gelenin fazlasını, insan üstü gayretlerle gerçekleştiren sağlık sektörü çalışanlarına ne kadar teşekkür etsek az… Zaten oldukça kutsal bir görev icra eden sağlık çalışanları, insanların sağlık problemlerine çözüm getirmek, acil ameliyatları zamanında gerçekleştirmek dışında; bir de kişiden kişiye farklılık gösteren, global ölçekli, halen çözülemeyen bir sorun olan Kovid-19’a karşı bir yandan kendilerini korurken, bir yandan da virüsün bulaştığı hastaları tedavi etmeye çalışıyorlar. Aynı zamanda, kişileri doğru bir şekilde bilinçlendirirken, virüsün kökünü kazıyacak çalışmalara da devam ediyorlar. Yani, bundan böyle, doktorlara bağırıp çağırırken, hatta kimi zaman kaba kuvvet kullanırken, bu süreci unutmamak gerekiyor (tabii hasta psikolojisini anlamak, hastalar ile empati kurabilmek de doktorlar adına oldukça önemli…)
Yeni normalde sadece kendi sağlığımızı değil, hizmet aldığımız insanların da sağlığını önemsemeye başlıyoruz…
Daha önceki yazılarımda da özellikle alışveriş, perakende ve restoranların yeni normalini analiz ederken, hizmet aldığımız kişilerin de sağlık durumunun sorgulanmaya başlandığını, hatta bir takım işletmelerin servis elemanlarının ateşlerini gerçek zamanlı olarak müşteriler ile paylaştıkları yapılar kurduğunu örnekleri ile paylaşmıştım.
Virüsün kontrol altına alınamaması, yeni sağlık sorunlarının habercisi
İçinde bulunduğumuz sürecin belirsizliği; virüsün yol açtığı toplumsal ve ekonomik problemler, sağlıkla ilgili aşırı hassasiyete; bu durum da yeni sağlık sorunlarının oluşmasına sebep oluyor. Dünya Ekonomik Forumu, milyonlarca insanın aylarca karantinada kalmasına “Dünya'nın en büyük psikolojik deneyi" olarak atıfta bulundu. Sonuç olarak, bu süreç panik atak, uykusuzluk, anksiyete, öfke, sinirlilik, duygusal yorgunluk, depresyon ve travma gibi belirtilerde artış görülmesine neden oluyor. Dünya Sağlık Örgütü de çoğu kişinin sosyal izolasyona mahsur kaldığı ve fiziksel, zihinsel sağlığın olumsuz etkilendiği bu dönemde, evde sağlıklı kalınmasını destekleyecek önerilerini paylaştı. Bu öneriler, evde egzersiz, akıl sağlığını koruma, sağlıklı beslenme, sigaradan uzak durma önerilerini içermekte… (https://www.who.int/campaigns/connecting-the-world-to-combat-coronavirus/healthyathome).
Sürücüsüz araçlar, “drone”lar, robotlar, blok zinciri, endüstri 4.0, yapay zekadan bahsedilirken, genelde bu trendlerin sektörlere ve işletmelere etkisine, bu yeni gelişmelerin doğuracağı yeni iş modellerine, uygulama alanlarına pek değinilmiyor. Kavramlara yüzeysel olarak, birbirleri ile olan etkileşimine bakılmadan yaklaşılıyor… Üniversiteden yeni mezun olup iş hayatına katılan gençler de her ne kadar yeni teknolojilere yönelik bilgi sahibi olsalar ve yeni teknolojileri günlük hayatlarında sıkça kullansalar da, bu teknolojilerin yıkıcı etkilerini ya da sebep olacağı etkiyi, biraz da tecrübe eksikliğinden, doğru analiz edemiyorlar. Bu doğrultuda, geçmiş tecrübelerim ışığında Değerli Dekanımız ve Hocam Prof. Dr. Nihat Kasap’ın da desteği ile ilk olarak MBA ve EMBA programları için “Teknoloji Farkındalığı ve Teknoloji Trendlerinin İş Hayatına Etkisi” dersini tasarlayarak vermeye başladım. Bu derse olan ilgi, geçtiğimiz yıl itibariyle, son sınıf işletme öğrencilerine yönelik olarak ders içeriğini genişletmeme neden oldu. Bu güz döneminde de severek verdiğim bu dersi yine Sabancı Üniversitesi son sınıf öğrencileri ile paylaşmaya devam edeceğim.
Geçtiğimiz dönem dersin yarısını sınıf ortamında yüz yüze, yarısını da online olarak yapmak zorunda kaldık. Herkes gibi ben de öğrencilerim ile birlikte bu süreci ilk defa deneyimledim. Bu deneyimler ve araştırmalarımın doğrultusunda da eğitimin yeni normaline yönelik düşüncelerimi hurriyet.com.tr için özetlemiştim (https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/ergi-sener/coronavirus-sonrasi-yasam-yeni-normal-hayatimiza-neler-getirecek-online-egitim-41509170).
Daha önce de pek çok kez paylaştığım üzere, gençlerle, özellikle üniversitede vakit geçirmekten her zaman çok keyif alıyorum. Tertemiz beyinlerin bir şeyler üretmesini izlemek; pırıl pırıl gençlerin gelişimlerini gözlemlemek; fikirlerini, projelerini sunarken heyecanlarını paylaşmak büyük zevk… İçinde bulunduğumuz dönem, ne yazık ki gençlerin gelişimleri için ideal bir ortam değil. Kampusler kapalı, dersler tamamen online, dışarıdaki sosyal hayat kontrollü ve sürecin daha ne kadar böyle devam edeceği belli değil. Ben de dersimi alan öğrencilerimden Kaan Kırhan ve Cem İlbay İnanç ile gençlerin bakış açısından Korona sürecini tartıştım. Kaan ve Cem ile genç kuşağın sürece yönelik düşüncelerini, gelecekten beklentilerini, kendilerinden yaşça büyük kuşaklara ve kurumsal şirketlerin dijital dönüşümlerine yönelik gözlemlerini ve online eğitimi ele aldık. Bu değerli arkadaşlarım ile gerçekleştirdiğimiz keyifli söyleşiyi sizlerle paylaşmak isterim:
Korona sürecinin en fazla etkilediği sektörlerin başında turizm geliyor. Önde gelen uluslararası bağımsız denetim ve danışmanlık firmalarından Ernst & Young tarafından gerçekleştirilen bir araştırmaya göre, bu sene oteller ve restoranlar için Avrupa düzeyinde gelir kayıpları %50’ye ulaşırken, tur operatörleri ve seyahat acenteleri için bu oran %85’e çıkmış durumda. Paylaşım ekonomisi denilince ilk akla gelen firmalarından, Dünya’nın en çok kullanılan online ev paylaşım ve konaklama uygulaması Airbnb'nin tahminlerine göre ise, şirketin 2020 gelirinin, 2019’un yarısından az olacağı yönünde. Sermayesindeki artışa ve maliyetlerindeki önemli ölçüde düşüşe rağmen, Airbnb'nin kurucu ortağı ve CEO'su, şirketin işgücünde %25 azalmaya gideceklerini açıkladı. Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi (The World Travel and Tourism Council - WTTC) tarafından yayınlanan bir raporda, mevcut salgın nedeniyle dünya çapında 50 milyona yakın seyahat ve turizm odaklı iş yapan kişinin işlerinin risk altında olduğunu belirtiliyor.
Turizmi temel olarak üç ana bölümde inceleyebiliriz: Farklı bir yere seyahat etmek; oraya vardığımızda konaklayacak bir otel veya dairede konaklamak ve tatildeki boş vakti kültürel etkinliklere ve eğlence aktivitelerine zaman ayırmak. Kovid-19 bu alanların tümünü etkiledi. İnsanlardaki tedirginliğin ve endişenin sürmesi, otel rezervasyonlarının ya da tatil planlarının iptal edilmesine, bu iptaller de hem uçuşların hem de otellerin, restoran ya da eğlence mekanlarının boş olmasına neden oluyor. Kısacası, sektörün tüm tedarik zincirinde "zincirleme" negatif bir gidişat söz konusu.
Turizmin yeni normalinde sağlık, temizlik, güvenlik ve dijital odaklı uygulamalar öne çıkıyor…
Turizm sektörünün yeni normalinde de odak, tesislerin temizlik, sağlık, ve güvenlik standartlarına uyacak şekilde iyileştirilmesi ve mümkün olduğunca sosyal mesafeyi sağlayacak şekilde, konukları endişelendirmeden faaliyetlerin devamının sağlanması doğrultusunda. Bazı büyük otel zincirleri misafirlerine 7 gün 24 saat tıbbi destek sunup, müşterilerine konaklama sürecinde sağlık sigortası sağlayarak, güven inşa etmeye çalışmaktalar. Hijyen ve sağlık odaklı iyileştirmeler, doğru dijital teknolojiler ile desteklendiği takdirde, sektörde rekabet avantajı adına da önemli kazanımlar söz konusu.
İnsanlar kendi araçları ile evlerine yakın yerlere seyahat etmek istiyor…
Tüm ülkelerde, insanların başkalarıyla fiziksel teması giderek daha fazla azaltmak istedikleri dönemde yurtiçi seyahat ve konaklama popülerlik kazandı. Kovid-19 ile birlikte tatil amaçlı yapılan seyahatler, araçlarla ya da kısa mesafeli uçuşlarla daha kolay erişilebilir yerlere kaymakta. Turistler ziyaret ettikleri yerlerin popüler alanlarını daha yüksek riskle ilişkilendirdikleri için, kalabalık olabilecek merkezi lokasyonlara seyahat, toplu taşıma ile ulaşım gibi yerel deneyimlerden uzak kalmaktalar. Bunun yerine, kırsal ve açık alanlar daha fazla tercih edilmekte. Bu dönemde, çok büyük oteller ve tatil köylerinden ziyade, butik otellere daha fazla talep olmakta.
Ergi Şener: Turkcell döneminde benim de bizzat şahit olduğum, insan kaynakları alanında öncü çalışmalarınız var. Aynı zamanda Peryon İnsan Yönetimi Derneği'nin de ilk kadın yönetim kurulu başkanısınız. Koronavirüsün etkisi ile evden çalışma başta olmak üzere, şu ana kadar iş hayatında dirençle karşılanan pek çok süreci de test etme imkanımız oldu, bunların bir kısmına değinmiştiniz. İş dünyası açısından evden çalışmayı nasıl değerlendiriyorsunuz? Yeni normalde kalıcı olur mu?
Selen Kocabaş: İnsan Kaynakları odağında, insan yönetimi ve yeni dünyada çalışma koşullarına yönelik bence işin birkaç boyutu var. Örneğin, perakendenin değişiminden bahsetmiştik. Peki, bundan sonra mağazalar tümüyle kapanacak ve alışveriş tamamen e-ticarete mi dönecek? Hayır, böyle bir dünya olmayacak… Tüm sektörlerde hibrit, birbirini tamamlayan süreçler ortaya çıkacak. Çünkü, insan var olduğu sürece, etkileşime ve birbirimizle temasa ihtiyacımız var. Fiziksel mağazalar daha fazla deneyim sunma odaklı farklılaşacak; e-ticaret tarafı da omni-kanal yapıları ile sürecin online tarafının tamamlayıcılığına dönecek.
Bence ofislerde çalışma düzeni de buna dönecek. Eğitimler daha fazla online ortama kayacak. Teknik eğitimler, hızlı test edebileceğimiz, ölçümleyebileceğimiz çalışmalar çok daha hızlı online sisteme evrilirken, ya da bir takım toplantılar, çalışmalar evden ya da uzaktan yapılabilirken; belli bir ekibin beyin fırtınası yapması gereken çalışmalar, stratejik toplantılar, birbirimize değip dokunduğumuz yani, tahtalarda yazıp çizdiğimiz toplantılar yine ofis içerisinde olacak. Ancak, yeni dünya dinamiğinde bunların dengesel ağırlığı değişiyor olacak. IK profesyonelleri için de şu kavram değişikliği daha çok önem arz edecek; çalışanımız dediğimiz kişi artık sadece bizim bordromuzda olan kişiler değil… Müşteriye götürdüğümüz değeri tamamlayıcı ekosistemle biz bir insan kümesi yönetiyoruz. Bu yeni dünya, dijital ortam, online dünya daha büyük ekosistemi de yönetme fırsatını bize getiriyor olacak. Bu doğrultuda düşünmemiz ve planlamalar yapmamız gerekiyor. Yani bizim tedarikçimiz de, bizimle birlikte ürün geliştiren bir iş ortağımız da bizim çalışanımız konumuna geliyor. Çünkü aynı ürünü, çözümü müşterimize götürüyoruz. İnsan kaynakları profesyonellerinin de artık bu gözle bakıyor olması gerekiyor.
Selen Hanım, geri bildirimlerine, yorumlarına oldukça önem verdiğim bir yöneticidir. Kendisi ile ilk defa Turkcell’de çalıştığım dönemde tanıştım. O dönem Selen Hanım Turkcell İnsan Kaynakları’ndan sorumlu Genel Müdür Yardımcısı’ydı. Aradan geçen zaman içerisinde de özellikle teknoloji odaklı çalışmalarını yakından takip etmekteyim. Zaman zaman hem kendi girişimlerim, hem de mentörlük yaptığım start-up’lar özelinde de Selen Hanım’ın görüşlerini almayı sürdürüyorum.
Benim çalıştığım dönemde, Turkcell önemli bir okuldu. Hala gerçekleştirdiğim çalışmalardan edindiğim tecrübeyi; birlikte çalıştığım arkadaşlarımdan öğrendiklerimi kullanmayı sürdürüyorum; o dönemde kurduğum bağlantılar yeni iş fırsatları ve işbirlikleri adına da oldukça yarar sağlıyor.Turkcell’in ülkemizin önde gelen teknoloji şirketlerinin birine dönüşmesinde, yıllarca en çok çalışılmak istenen şirketlerden biri olmasında ve şirket içerisinde çalışanlar arasında kurulan sağlam bağda Selen Hanım’ın liderliği ve etkisi bana göre çok büyüktür.
Selen Hanım, sivil toplum ve dernek çalışmalarında da oldukça aktif. Türkiye’nin en eski sivil toplum kuruluşu Peryon İnsan Yönetimi Derneği’nin ilk kadın başkanı olmasının yanında, Etik ve İtibar Derneği’nin ilk kurumsal kurucu üyesi, Yönetim Kurulunda Kadın ve Yeniden Biz Derneği’nin kurucu yönetim kurulu üyesi, Teknolojide Kadın Derneği’nin kurucu üyesi, Endeavor Türkiye Danışma Kurulu üyesi ve mentorlarından. Pek çok kurumsal şirkete de stratejik danışmanlık sağlayan Sn. Kocabaş, aynı zamanda Bakan Danışmanlığı hizmeti de vermekte. Selen Hanım ile yeni normalde iş hayatının, sektörlerin değişimi, dijital dönüşümün ivmelenen hızı, iş hayatında ve yeni normalde kadının yeri ve yeni dünyada öne çıkan yetkinlikler özelinde oldukça keyifli bir söyleşi gerçekleştirdik…
Acil dijital dönüşüm…
Forbes’da yayınlanan bir makalede Rishi Khanna’nın da belirttiği üzere, uzun yıllar, dijital dönüşüm bir gündem olmasına rağmen, işletmeler açısından bir aciliyet teşkil etmedi. Hatta, pek çok yönetici ve karar verici, dijital dönüşümü alınacak aksiyonların en alt sırasında tuttu, bu dönüşüm planlamasını bir maliyet kalemi olarak gördü (Kovid 19’a rağmen ne yazık ki hala bu şekilde hareket eden belirli bir kesim olduğunu da belirtmek gerekiyor.) Korona sürecinde uzaktan çalışmanın zorunlu hale gelmesi, bulut bilişime olan ihtiyacın apaçık ortaya çıkmasını, hızlı kararlar alınmasını ve bir takım altyapı ihtiyaçlarının da hızlıca devreye alınmasını zorunlu hale getirdi. Bu süreç en hızlı adapte olabilenin hayatta kalacağını gözler önüne serdi. Sonuç olarak, dijital dönüşüm genel bir “trend”den modern iş stratejisinin merkezi bir bileşeni haline geldi…
Dijital göç hızlandı…
Kovid-19, günlük yaşamın ve işlerin olabildiğince rutininde devam etmesi adına dijital hazırlığın ne kadar önemli olduğunu gösterdi. Hep söylediğimiz üzere, uzun yıllar boyunca tartışılan ve çoğu zaman da dirençle karşılanan çoğu konu, bugünlerde iş sürekliliği ve rekabetin temelini oluşturuyor. Tamamen fiziksel operasyonlara dayalı, geleneksel işletmelerin çoğu (oteller, restoranlar, havayolu şirketleri, vb.) büyük krizler ile baş etmek durumundayken, günlük hayatımıza kesintisiz devam etmemiz dijital teknolojiler sayesinde oldu…
Bununla birlikte, Harvard Business Review’da yayınlanan bir makalede belirtildiği üzere (Coronavirus Is Widening the Corporate Digital Divide – Koronavirüs Kurumsal Dijital Bölünmeyi Genişletiyor) Kovid-19, insanlar ve şirketler arasında dijital dönüşümden kaynaklı farklılıkları çok büyük boyutta derinleştiriyor olacak.
Tüm sektörlerin hızlı bir şekilde dijitalleşme çabasında olduğu bu süreçte, alışkın olduğumuz uygulamaların nasıl dijitalleşmekte olduğunu ve öne çıkan uygulama alanlarını paylaşmak istedim…
Bu şeflerden biri olan Sn. Esen Hünal, sektörde önemli bir yeri olmasına rağmen, daha geniş kitlelerin dikkatini, The Taste Türkiye jürisinde yer almasının ardından çekmeyi başardı. Erkek egemen şefler arasından bilgisi, görgüsü, eğitimi ve deneyimi ile sıyrılıp, kısa sürede adından söz ettirmeyi başardı.
Deneyimi büyük olmasına rağmen, oldukça genç bir şef olan Esen Hanım, Londra’de Leiths School of Food and Wine’da aşçılık, restoran ve mutfak işletmeciliği eğitiminin ardından, aile işi The North Shield Pub zincirinin mutfak koordinatörlüğünü üstlendi. 2008 senesinde açtığı La Brise Brasserie isimli restoranının 8 sene mutfak şefliğini yaptı. Bununla birlikte, 3 sene Bilgi Üniversitesi’nde eğitmen şeflik yaptı. Halen aktif olarak Youtube kanalından yemek tarifleri veriyor. Esen Hanım ile gastronominin ve restoranların yeni normalini konuştuk…
Ergi Şener: Gastronomi sektörünün öncü isimlerinden biri olarak Koronavirüs sürecinin sektöre genel olarak nasıl etki ettiğini düşünüyorsunuz? Sizce en büyük değişim ihtiyacı hangi alanlarda ortaya çıktı?
Pandemi döneminde de, yemek tarifi ve sağlıklı beslenmeye yönelik aramaların ciddi artış gösterdiği çarpıcı bir gerçek olarak karşımıza çıktı. Bu dönem, insanların evlerinde farklı yemekler denedikleri, yaptıkları yemekleri sosyal medyalarından paylaştıkları ve bunu sosyal bir aktiviteye dönüştürdükleri bir süreç oldu.
Sn. Hazer Ameni’yi de farklı tarzı, yenilikçi tarifleri ile tanıdık. Hazer Bey bence, güzel yemek pişirmeyi, yemekten keyif almayı ve bilindik tarifleri kendine has yorumu ile bambaşka hale getirerek servis etmesi ile Türkiye’de aşçılığa ve gastronomiye bakışı değiştiren öncü şeflerden. Aynı zamanda Fire Room markası ile, sokak lezzetlerini tüketiciler ile buluşturan bir restoran zincirinin de sahibi.
Benim Hazer Bey ile tanışmam, Ekim ayında birlikte yer aldığımız bir programa dayanıyor. O zamandan beri de iletişimimiz sürekli devam ediyor. Hatta, mentörü olduğum start-up lar ile Hazer Bey’i düzenli olarak buluşturmaya da gayret gösteriyorum. Bu süreçte, Hazer Bey’in değerli geri bildirimleri ve desteği ile yeni filizlenen şirketlere ve fikirlerini ticarileştirmeye çalışan gençlere olan katkısını bizzat gözlemledim.
Bana göre, eğitimi, kültürü, duruşu ve karizması ile sektörde farklı bir yerde olan ve sektöre pek çok açıdan öncü çalışmaları ile yön veren bir isim olan Hazer Ameni ile restoranların yeni normalini ve bu süreçte öne çıkmakta olan uygulamaları tartıştık…