×
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, salı günü yaptığı açıklamada borç yapılandırmasının içeriği hakkında bilgiler verdi. Kasım 2020’de çıkan kanun ile vergi ve sigorta prim borçları için kapsamlı yapılandırmaya gidilmişti. Yapılandırma imkânından, sigorta prim borcu olan 1.5 milyona yakın kişi yararlanmıştı. Benzer bir yapılandırmaya da 2021’in ortasında gidildi ve 2 milyon 248 bin kişi SGK prim borcu yapılandırmasından yararlandı. Şimdi ise tarihin en kapsamlı borç yapılandırma paketi geliyor. Yapılandırmanın detayları, kanun tasarısı Meclis gündemine geldiğinde netleşecek. Peki yapılandırmadan kimler yararlanacak, yapılandırma nasıl olacak? İşte, bugün için bilinenler kapsamında sosyal güvenlik borç yapılandırmasında merak edilenler.
1- Hangi borçlar yapılandırılacak?
Sigorta primleri, genel sağlık sigortası primleri, işsizlik sigortası primleri, sosyal güvenlik destek primi, ödeme imkânı ortadan kalkmamış isteğe bağlı sigorta primi ve topluluk sigortası primi, Bağ-Kur sigortalılarının daha önce dondurulan hizmet sürelerinin ihyası halinde doğacak alacaklar yapılandırılabilecek.
2- Hangi tarihteki borçlar için yapılandırma yapılabilecek?
31 Aralık 2022’den önceki döneme ait borçlar yapılandırılacak.
3- Geçmiş borçlar silinecek mi?
Hayır, borçlar silinmeyecek, yapılandırılacak.
4- Borçların ödenmesi nasıl olacak?
GÜNLERDİR okuyuculardan, “EYT’lilerin emekli maaşı düşük olacakmış, yüzde 30 zamdan bizler de yararlanamayacak mıyız, neden bu konuya değinmiyorsun?” şeklinde çokça soru alıyorum. Haklılar; çünkü bir süredir EYT’lilerin daha düşük emekli aylığı alacağı konusunda haberler çıkıyor. Dolayısıyla kafalar karışık. Aslında konu sadece EYT’lileri değil önümüzdeki günlerde emekli olacakları da yakından ilgilendiriyor. Doğrudur, ister EYT’li, ister süresi gelenler olsun, önümüzdeki dönem emekli olacaklar daha düşük emekli aylığı alacaklar. Neye göre düşük? 2022 yılında emekli olanlara göre.
Konuya açıklık getireyim ama önce emekli maaşı nasıl hesaplanıyor, kısaca değineyim. 4/A’lı, yani işçi statüsünde çalışanların emekli aylıkları 2000 yılı öncesi, 2000-2008 arası ve 2008 sonrası olmak üzere üç farklı tarihe göre hesaplanıyor. Sosyal güvenlik için ödenen prim gün sayısı, aylık ortalama kazanç, enflasyon, gelişme hızı gibi faktörler emekli aylığının belirlenmesinde önemli rol oynuyor. Maaş hesabı yapılırken de katsayı, aylık bağlama oranı, gösterge rakamı gibi formüller kullanılıyor. Basit haliyle; ortalama aylık kazancın, prim gün sayısına göre hesaplanan aylık bağlama oranı ile çarpılması sonucu emekli aylığı tutarı belirleniyor. Ortalama aylık kazanç da dönemsel tüketici enflasyonuna göre hesaplanıyor ve büyüme hızı üzerine ekleniyor. Güncellenmiş aylık kazanç ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucu emekli maaşı belirleniyor, bu maaş da geçmiş enflasyon oranında artırılıyor. Enflasyon artışında da ocak-haziran ve temmuz-aralık dönemlerindeki 6 aylık enflasyon etkili oluyor. Döneme göre de emekli aylığı değişiyor.
KAFALAR NEDEN KARIŞIK?
Bu çerçevede de 2022 yılında emekli olanın aldığı emekli aylığı ile 2023 yılında emekli olanın alacağı emekli aylığı farklı oluyor. Bu, emekli maaşı hesaplamanın teknik tarafı; bilin istedim. Belirteyim, EYT’lilerin emekli maaşı hesaplamasında hiçbir farklılık olmayacak. Sene başında emekli maaşlarına yapılan yüzde 30’luk zamdan tüm emekli olacaklar gibi EYT’liler de yararlanacak. Yapılan tüm hesaplamalar sonucu eğer emekli maaşı 5.500 liranın altında çıkarsa, emekli maaşı 5.500 lira olarak alınacak. Peki, kafa karışıklığı nereden kaynaklanıyor? Ya da bir başka ifadeyle, EYT’liler, SGK’nın, maaş hesaplama robotunda neden maaşlarını düşük görüyor, yüzde 30’luk zamdan yararlanamıyorlarmış gibi gözüküyor?
2022 yılında emekli olanlara; 2022’deki güncelleme katsayısı, emekli oldukları dönemdeki enflasyon, milli gelirdeki artış ve yıl içindeki maaşlara yapılan zam tutarına göre emekli maaşı bağlandı. Geçen yıl ocak ve temmuz aylarında emekli zam oranı yüzde 79’a yakındı. 2022’deki TÜFE’deki değişim oranı ve gelişme hızı yüzde 30 olarak uygulandı. Bu şekilde bağlanan emekli aylığına 2023’ün ocak ayındaki yüzde 30 zam eklendi.
MAAŞ FARKI OLACAK
2023 yılında emekli olacaklar –ki, buna EYT’liler de dahil- için hesaplama yöntemi değişiyor. Bir kere enflasyon yüzde 64.27 olarak uygulanacak; maaşlarda olumsuz bir fark oluşacak. Geçen seneki yüzde 80’e yakın zam oranı, bu sene yüzde 64.27 üzerinden hesaplanacak. 2022 yılına ait milli gelir ise nisan ayında açıklanacak. Nisan ayına kadar hesaplanan aylıklarda güncelleme katsayısı yüzde 64.27 olarak dikkate alınacak. Özetlersek, bu yıl emekli olacakların alacakları emekli aylığı, geçen sene emekli olanların alacağı emekli aylıklarına göre yüzde 14 daha düşük olacak. Bu yılın başındaki yüzde 30’luk zam uygulanacak ancak, emekli aylığı yüzde 13-14 düşük olacağından, bunun üzerinde yüzde 30 artış olacak. İşte kafaları karıştıran durum da bu.
YÜZDE 30 ZAM ALACAKLAR
Asgari ücretle birlikte devlet katkısının üst limiti arttı. Son yapılan değişiklikle de BES’e toplu para yatırmak avantajlı hale getirildi, yatırılan tüm tutar için devlet katkısı alınmasına imkân tanındı. Peki, devlet katkısında neler değişti, kimler, nasıl yararlanacak?
1- Devlet katkısının üst limiti değişti mi?
2023 yılı yeni asgari ücretle birlikte BES’te devlet katkısı tutarı da arttı. En yüksek yararlanacağınız devlet katkısı tutarı, yıllık brüt asgari ücretin yüzde 30’u ile sınırlı. Asgari ücretin brüt tutarı 10.008 lira ve aylık yararlanacağınız devlet katkısı tutarı 3.000 lira. Sisteme aylık 10.008 lira yatırırsanız, en yüksek devlet katkısı tutarı olan 3.000 lirayı hak edersiniz. Yıllık 120 bin lira yatırırsanız, devlet de sizin için yıllık 36 bin lira katkı öder.
2- Kendi adıma iki ayrı BES sözleşmem var, ayrı ayrı devlet katkısı alabilir miyim?
Alabilirsiniz, ancak tüm sözleşmelerden alacağınız katkı tutarı asgari ücretin brüt tutarının yüzde 30’unu geçemez. Örneğin, üç ayrı sözleşmeniz var ve her birine aylık 1.000 lira yatırıyorsunuz. Toplam yatırdığınız tutar 10.008 lirayı aşmadığı için her bir sözleşmeniz için devlet 300’er lira katkı yapar.
3- Eşim ve çocuğum adına BES yaptırırsam, hepsine ayrı devlet katkısı alır mıyım?
Katkı payı ödeyen kişinin katılımcının kendisi olması gerekmiyor. Öyle ki, eşiniz için sisteme 10 bin lira, çocuğunuz için 10 bin lira, kendiniz için de 10 bin lira aylık katkı payı yatırırsanız; eşiniz 3 bin lira, çocuğunuz 3 bin lira, kendiniz de 3 bin lira devlet katkısı alabilirsiniz. Böylece 2023 yılı için aile olarak alacağınız devlet katkısı 108 bin lirayı bulur. 18 yaş altı çocuklara da kendi adlarına BES yaptırma imkânı tanındığından, 18 yaş altı çocuğunuz da devlet katkısından yararlanır.
4- İşyerinde BES yaptırdılar, benim de ayrı BES’im var, ikisinden katkı alabilir miyim?
Koronavirüs salgınının başladığı 2020’nin Mart ayında hem işverenleri hem de çalışanları desteklemek için kısa çalışma ödeneğinin şartları kolaylaştırıldı. Buna göre, işverenlerin, pandemi nedeniyle işten çıkarma yapmamaları için çalışanlara İşsizlik Sigortası Fonu’ndan kısa çalışma ödeneği ödendi. Kısa çalışma ödeneği 2022’nin Mart ayından 2021’in Haziran ayına kadar devam etti ve milyonlarca çalışanın maaşları devlet tarafından ödendi.
Yine pandemi nedeniyle işvereni tarafından ücretsiz izne çıkarılıp kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan ve iş sözleşmesi feshedilip, işsizlik maaşı alamayanlara yönelik 2022’nin Mayıs ayından itibaren İşsizlik Sigortası Fonu’ndan nakdi ücret desteği ödenmeye başlandı. Nakdi ücret desteği de bir yıl kadar uygulandı ve 2021’in Haziran ayında son buldu.
KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ
İşverenler ve çalışanlar pandemi dönemini kısa çalışma ödeneği ve nakdi ücret desteği ile atlattı ama beraberinde başka bir sorun daha ortaya çıktı. Gerek kısa çalışma ödeneği alanlar, gerekse de nakdi ücret desteğinden yararlananlar bu sürelerde emeklilik primleri, bir başka ifadeyle de malullük, yaşlılık, ölüm primleri yatmadı. Bu da çalışanların emeklilik süresini etkiledi ve daha geç emekli olmalarına yol açtı. Şunu da belirtmekte fayda var; o dönemde, çoğu işveren kısa çalışma süresi içinde çalışan işçilerin de primlerini ödemedi. Kimi çalışanlar bu durumu şikâyet etti, tespit edilen işverenlere belli cezalar uygulandı. Kimi çalışanlar şikayetçi olmadı, kimi işverenler de tespit edilemedi.
EYT’DE SORUN OLDU
Tabii bu durum çalışanlarda hem eksik prim gün sorunu yarattı hem de çalışanların emeklilik süresi uzadı. EYT düzenlemesi gündeme gelince sorun daha da büyüdü. Kısa çalışma ödeneği ve nakdi ücret desteğinden yararlananlar; bu süreçte primleri eksik ödendiği için EYT’den yararlanıp, hemen emekli olamama gibi ciddi bir durumla karşı karşıya kaldılar. Kimileri askerlik, doğum borçlanması yaparak eksik primlerini tamamlamaya çalışsalar da kısa çalışma ödeneğinde primler yatmadığı için borçlanma süreleri de emeklilik için yeterli gelmedi. Kimileri de kısa çalışma ödeneğinde işverenler tarafından primler ödenseydi, askerlik ve doğum borçlanmasına gerek olmadan EYT’den yararlanacakken, borçlanarak, ceplerinden prim ödemek durumuyla karşı karşıya kaldı.
KİMLER YARARLANACAK?
Geçen hafta memur ve emeklilerine yüzde 30 zam ve en düşük emekli aylığının 3 bin 500 TL’den 5 bin 500 TL’ye yükseltilmesini içeren kanunun yasalaşması ile primleri eksik yatan çalışanlara yönelik de düzenleme yapıldı. Buna göre kısa çalışma ödeneği ile nakdi ücret desteğinden yararlanan sigortalılar için SGK’ya eksik bildirilen günleri tamamlama hakkı verildi. Uygulamanın nasıl olacağı ise önümüzdeki günlerde Sosyal Güvenlik Kurumu’nun yayınlanacağı genelge ile netleşecek. Peki, kimler bu haktan yararlanacak, madde madde anlatayım.
ÖZEL sağlık sigortaları ile ilgili şikâyetler her geçen gün daha da artıyor. Şikâyetlerin ana konusu da yüksek fiyat artışları. Kimileri fiyat artışlarının nedenini sorguluyor, kimileri bu fiyatlarla artık sigorta yaptırılmayacağını söylüyor. Şikâyetler önümüzdeki günlerde de artarak devam edecek. Çünkü sene başları; hem bireylerin kendilerinin ve ailelerinin poliçe yenileme hem de kurumsal şirketlerin çalışanları için yaptırdığı sağlık sigortası anlaşmalarının yenilendiği dönemdir. Peki, özel sağlık sigortalarında fiyatlar neden arttı, artmaya devam edecek mi; daha da önemlisi fiyatı düşürmenin formülü var mı?
6 MİLYON KİŞİYİ İLGİLENDİRİYOR
Özel sağlık sigortası deyince yaklaşık 6 milyon kişiden bahsediyoruz. Doğru, sağlık sigortasında fiyatlar arttı; son bir yılda yüzde 150’ye yakın primlerde artış oldu. Yani 2021 yılında 20 bin lira olan sağlık sigortasının primi 2022’nin sonlarında 40 bin liralara kadar çıktı. Tabi kişilerin sigortasını kullanım sıklığına, yaşına, mevcut sağlık sorunlarına göre daha yüksek artış yapan şirketler de var, daha düşük yapanlar da. Duyumlar alıyorum kimi sigorta şirketleri yüzde 180 artışa gitmiş, kimileri de artış oranını yüzde 80’lerde tutmuş.
Fiyatlar neden artıyor; ona da değineyim. Sigorta şirketleri sağlık sigortası primlerini, özel sağlık kuruluşlarının fiyatlarına göre belirliyor. Özel sağlık kurumları ne kadar fiyat artırırsa, özel sağlık sigortalarının fiyatları da o oranda artıyor. Enflasyon ve kurdaki artış, Türk Tabipleri Birliği’nin (TTB) açıkladığı muayene ücretleri, devletin belirlediği SUT (Sağlık Uygulama Tebliği) özel sağlık sigortasının fiyatlarını birebir etkiliyor. Mesela, 2022 yılında, TTB, muayene ücretlerini, senenin başında yüzde 37, senenin ortasında yüzde 40 artırdı. Mesela, 2022 yılının ağustos ayında devlet, SUT fiyatını yüzde 40 artırdı.
FİYATLAR NEDEN ARTTI
Şu da var; 2022, sağlık sigortaları için ekstrem bir yıldı. Pandemide iki yıl tetkik, tahlillerini, hatta acil operasyonlarını erteleyen tüketiciler, 2022’nin başından itibaren özel hastanelere koştu. O iki yıl, COVID-19 dışında sağlık talebi olmadığından, sigorta şirketlerinin ödediği hasarlar da yüzde 80 azaldı. Şirketler de o dönem, fiyatlarını artırmadı. 2022’nin başında itibaren ibre tersine döndü ve sağlık hasarları yüzde 170 arttı. Özetle; enflasyondu, döviz kuruydu, yüzde 70 muayene ücreti ve yüzde 40 SUT artışıydı, tazminatlardaki yüzde 170 artıştı; üst üste konulduğunda, sigorta fiyatı da yüzde 150’lerin üzerine çıktı.
SEÇENEKLERİNİZ NELER
Peki, ne yapmak lazım? Ortalama muayene ücretlerinin bin 500 liralara çıktığı, en basit ameliyatın bile 100-150 bin liraları bulduğu, basit tahlillere bile 2-3 bin lira istendiği ortamda sağlık sigortası yaptırmamak da olmaz. Sağlık sigortasının fiyatını düşürmenin yolu var mı?
Soru: EYT düzenlemesinde erkekler için emekli sandığından erken emeklilik için kaç gün prim yatırmak gerekiyor? Deniz A.
Cevap: Eylül 1999 öncesi sigortalı olan Emekli Sandığı’na bağlı memurlardan kadın memurlar 7200 prim gün sayısını, erkek memurlar da 9000 prim günü tamamladıklarında EYT düzenlemesinden yararlanıp, emekli olabilecek.
MAAŞTA BİR FARK OLMAYACAK
Soru: Normal emeklilik tarihim 1.06.2023 ve 5800 iş günüm var. EYT’ye başvurursam, düşük maaş mı bağlanır? Yani emeklilik tarihim olan şu önümüzdeki 6 ayı beklesem daha kârlı olur muyum? Melek Ş.
Cevap: EYT’den yararlanıp emekli olacaklar ile normal şartlarda emekliler arasında maaş hesaplamasında fark olmayacaktır ve EYT’liler daha düşük maaş alacak diye bir durum söz konusu değildir. EYT’den emekli olmakla, haziran ayında emekli olmak arasında bir fark olmayacaktır.
DÜZENLEMEDEN YARARLANACAKSINIZ
Soru: 15.5.1999-1.12.1999 arasında SSK’lı olarak çalıştım, 196 gün prim günüm var. 2001 tarihinden itibaren devlet memuru olarak halen çalışmaktayım. Toplam 23 yıl 7 ay çalıştım ve 8071 primim var. Memurların düzenlemeden yararlanamayacağı söylendi, doğru mudur? EYT’den yararlanabilir miyim? Nimet T.
Cevap: Düzenlemeden işçi statüsünde çalışanlar, memurlar, Bağ-Kur’lular yararlanacak. İlk işe girişiniz Eylül 1999 öncesi. Memurlar için gerekli 7200 prim gününüzü de doldurmuşsunuz. Hizmet birleştirmesi yapacaksınız. EYT’den yararlanıp, emekli olabileceksiniz.
1- Ek gösterge artışından kimler yararlanacak?
Tüm öğretmenlerin, iki yıl ve üzeri yükseköğrenim mezunu polislerin, iki yıl ve üzeri yükseköğrenim mezunu tüm sağlık çalışanlarının ve din görevlilerinin ek göstergeleri 3.600’e yükseltildi. Avukatlar, il müdürleri, bekçiler ve uzman jandarmalar, uzman erbaşlar gibi 3000 ek göstergeli tüm meslek gruplarının ek göstergeleri 3600’e yükseldi.
2- Ek gösterge sadece 3600’e mi yükseldi?
Hayır; yükseköğretim mezunu hemşireler, din görevlileri, gelir uzmanları, mali hizmet uzmanları, denetmenler, il müdür yardımcıları, şube müdürleri, ilçe müdürleri gibi ek göstergesi 2200 olan kamu çalışanlarının göstergeleri de 3600’e yükselecek.
3- Ek göstergesi 3600 olanlar da yararlanacak mı?
Kamuda genel müdür yardımcısı gibi görev yapan yöneticilerin 3600 olan ek göstergeleri de 4400 olarak belirlendi.
4- Diğer görevdeki memurların ek göstergelerinde değişiklik oldu mu?
Oldu; ek göstergesiz yardımcı hizmetler sınıfında görev yapanlar da dahil olmak üzere tüm memurlara ilave 600 puan ek gösterge verildi.
2022, Bireysel Emeklilik Sisteminde (BES), getiriler açısından ilginç bir yıldı. İlginçti, çünkü hem BES’teki 14.5 milyon kişi hem de tasarruf etmek için sisteme girmek isteyen kişilerin kafasında, ‘yüksek enflasyon ortamında tasarruf olur mu, birikimler enflasyon karşısında erir mi, emeklilik fonları bu ortamda dişe dokunur getiri sağlar mı?’ benzeri soru işaretleri vardı.
Kur korumalı mevduatı bir kenara koyuyorum, geçen sene elinde birikimi olanlar bunu nereye yatıracakları konusunda şaşkındı. Faize yatırsan getirisi yok, aksine enflasyon karşısında ciddi eriyor. Dolar kuru sabit olduğu için oradan da bir getiri elde edilmez. Altın desen, çok oynaktı. Vatandaşlar borsaya yöneldi, kimileri de BES’i tasarrufun ötesinde yatırım aracı olarak gördü ve sisteme girdi. 2022 yılında bir milyona yakın yeni kişi BES’e katıldı.
BES’te, veriler açıklandı ve emeklilik fonlarının 2022 getirileri de belli oldu. Peşin söyleyeyim; tereddüt etmeyip de BES’i tercih edip, iyi de bir fon sepeti yapanlar, 2022’den ciddi kazançlı çıktı. Öyle ki, getiri elde etmek için borsaya yönelenlerin çok üzerinde getiriler sağladılar. Analizini yapalım.
YATIRIM ARAÇLARINI SOLLADI
2022’de enflasyon TÜFE’de yüzde 64.27 olarak gerçekleşti. 2022’de, BES’teki, tüm emeklilik fonlarının ortalama getirisi yüzde 68.27 oldu. Geçen yıl emeklilik fonları enflasyonun 4 puan üzerinde getiri sağladı. Peki, aynı dönemde birikimlerini BES’te değil de diğer yatırım araçlarında değerlendirenler nasıl bir getiri sağladılar? 2022’de mevduatın getirisi yüzde 16.84 oldu. Mevduatı tercih edenlerin birikimleri enflasyonun 47 puan altında eridi. Altına yatırım yapanlar, yüzde 44.99 (altın fiyat endeksi ağırlıklı ortalama) getiri sağladı ki, bu da enflasyonun 19 puan altında getiri demektir. Doları tercih edenlerin birikimleri yüzde 44 arttı; yani enflasyon karşısında 20 puan eridi. Geriye tek bir yatırım enstrümanı kaldı, o da borsa. BİST-100 endeksinin 2022’de getirisi yüzde 195.61 oldu. Bu da enflasyonun 131 puan üzerinde getiri anlamına geliyor. Demek ki, BİST-100 dışındaki tüm yatırım enstrümanları, yatırımcıların birikimlerini enflasyon karşısında eritirken, emeklilik fonları enflasyonun üzerinde getiri sağlamış.
HİSSEDE YÜZDE 220 GETİRİ