×
Hasımlar barışma, ilişkileri normalleştirme yoluna girerken ticaret yollarıyla jeopolitiği şekillendirmeye yönelik adımların atıldığını görüyoruz.
İSRAİL-SUUDİ BARIŞI
İSRAİL, son yıllarda Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Bahreyn gibi Arap ülkeleriyle ilişkileri normalleştirme adımları atarken Suudi Arabistan ile de gizli müzakerelerin sürdüğüne dair haberler geliyordu.
Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Selman da ABD’de Fox News’a verdiği röportajda İsrail ile normalleşmeye her gün daha fazla yaklaştıklarını söyledi. Prens, İsrail ile anlaşmanın Filistin devletinin kurulması konusunda büyük ilerlemeler içermesi gerektiğinin de altını çizdi.
AMERİKA ARABULUCU
2020’de İbrahim Anlaşmaları sayesinde İsrail’i BAE ve Bahreyn ile barıştıran ABD, bu kez Ortadoğu’nun kritik aktörlerinden Suudi Arabistan ile İsrail ilişkilerinin normalleşmesini istiyor.
Washington bunu yaparken bölgede artan Çin, Rus ve İran nüfuzuna karşı bir denge arıyor. Bilindiği gibi Çin, geçtiğimiz aylarda İran ile Suudi Arabistan arasındaki küskünlüğü sona erdirmeyi başararak bölgede önemli bir siyasi gücü olduğunu göstermişti.
KORİDOR SİYASETİ
Hatta o dönemde internet ‘bilgi otoyolu gibi olacak, isteyen istediği bilgiye ulaşacak’ diye tarif edilirdi. İnternet 20’nci yüzyılın en büyük devrimlerinden biri oldu.
21’İNCİ YÜZYIL DEVRİMİ
Aslında bilgisayar teknolojisinin gelişmesi ve internetle birlikte yapay zekâ da arka planda gelişmeye devam etti.
Son yıllarda teknolojinin katlanarak gelişmesi, geçen yıl da OpenAI şirketinin ChatGPT yapay zekâ sohbet robotunu kullanıma açması ve Google’ın Bard ile yarışa katılmasıyla durum daha farklı bir hal almaya başladı.
Ve şimdi yapay zekâ ve robotlar, 21’inci yüzyılın en büyük devrimlerinden biri olmaya aday.
Yapay zekâ eğitimden, sağlığa, eğlence sektöründen silah sanayine, tarımdan üretime kadar hemen hemen her sektörde giderek yaygınlaşıyor. Bir yandan insan hayatını kolaylaştırabileceği söylenirken, öte yandan varoluşsal bir tehdide dönüşebileceğine dair kıyamet senaryolarına kadar varıyor tartışmalar.
CHATGPT ACİL SERVİSTE
Önceki
1) PUTİN İKNA OLMADI AMA
Haftanın ilk önemli teması Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Soçi’de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile yaptığı görüşme oldu. Ziyaret dünya basını tarafından da yakından takip edildi. Çünkü Putin’in tahıl anlaşmasına geri dönmeyi kabul edip etmeyeceği büyük ilgi uyandırıyordu.
Malûm, Rusya 17 Temmuz’da, geçen yıl 22 Temmuz 2022’de yapılan tahıl koridoru anlaşmasının şartlarına uyulmadığı gerekçesiyle geri çekilmişti. Moskova, gıda ürünlerinin ihracatını engelleyen nakliye, sigorta ve ödemeler konusunda Ukrayna savaşı nedeniyle uygulanan yaptırımların kalkmasını istiyor. Rusya, uluslararası para transfer sistemi SWIFT’ten de çıkarılmıştı.
*
BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in ağustos ayında Rusya’nın Tarım Bankası’nın SWIFT’e dolaylı olarak dönmesiyle ilgili önerisi anlaşılan Rusya lideri Putin’de karşılık bulmadı.
Putin, Erdoğan ile basın toplantısında tahıl koridorunu canlandırmaya hazır olduklarını ancak şartlarının yerine getirilmesi gerektiğini yineledi. Erdoğan ise bir çözüme ulaşılması konusunda daha iyimserdi.
*
Tahıl konusunda bir diğer başlık ise Rusya’nın Türkiye üzerinden Afrika’ya 1 milyon ton ucuza tahıl sevkiyle ilgili önerisi oldu. Ankara, bu teklife ılımlı yaklaşırken Ukrayna ile yürütülen
İşte dikkat çeken bazı gelişmeler.
İRAN-ABD ESİR TAKASI
Haftanın sürprizlerinden biri ABD’nin İran ile 5 esirin takası için anlaşması oldu. ABD medyası, anlaşma karşılığında İran’ın Güney Kore’de yaptırımlar nedeniyle dondurulmuş 6 milyar dolarına insani kullanım şartıyla erişim imkanının tanınacağını bildirdi. ABD basınındaki başka bir iddiaya göre ise esir takasını, İran ile nükleer programının kontrol altına alınması için yeni bir anlaşma izleyebilir.
2024 başkanlık seçimlerine hazırlanan Biden yönetimi, belli ki, seçim döneminde yeni krizler istemediğinden İran ile uzlaşma arayışında.
İRAN-SUUD YAKINLAŞMASI
ABD’nin yanı sıra bölgede oyun kurmaya çalışan bir diğer ülke Çin. İran ve Suudi yetkililer mart ayında Pekin’de bir araya gelerek 2016’dan beri süren siyasi krizi aşma kararı almıştı. Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Faysal bin Farhan’ın mayıs ayındaki Tahran ziyaretine karşılık dün İran Dışişleri Bakanı Emir Abdullahiyan Riyad’a gitti. Uluslararası yaptırımlar nedeniyle izolasyona uğrayan İran şimdi Çin’in de teşvikiyle Riyad ile yeni bir denge arayışına giriyor.
RİYAD İSRAİL’İ TANIR MI
Çin
Tahıl koridoru anlaşmasından çekilen Rusya, Ukrayna’nın tahıl limanlarını vurmayı sürdürüyor, Ukrayna ise dron saldırılarıyla savaşı adeta Moskova’ya taşıyor.
Bir yandan da görüşmeler devam ediyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, dünyanın merakla beklediği Rusya lideri Vladimir Putin ile telefon görüşmesini önceki gün yaptı.
Hafta sonu ise Suudi Arabistan ev sahipliğinde Cidde’de Ukrayna konferansı düzenleniyor. Bugün tüm bunların ne anlama geldiğini biraz anlamaya çalışacağız.
TAHIL LİMANLARI HEDEF
RUSYA’nın Ukrayna ile tahıl koridoru anlaşmasından çekilmesi sonrasında Kiev, tahılı için alternatif yollar arıyor. Biri tahılı Romanya’nın Köstence limanına ulaştırıp Karadeniz üzerinden sevk etmek, diğeri Tuna Nehri üzerinden Avrupa’ya sevkıyatı arttırmak. Bunların hepsi tahılın daha da pahalılaşması anlamına gelecek adımlar.
Rusya ise Ukrayna tahılının çıkışını kapatmak için tahıl limanları ve silolarını vurmayı sürdürüyor. Ukrayna, son olarak önceki günkü saldırılarda hem altyapının ciddi zarar gördüğünü hem de 40 bin ton tahılın heba olduğunu açıkladı.
RUSYA NE İSTİYOR
ÖNCEKİ
Aslında perşembenin gelişi çarşambadan belliydi. Daha önce de uygulamayı askıya alan Rusya, koridorun bir kez daha 60 günlüğüne uzatıldığı 17 Mayıs’tan bu yana talepleri yerine getirilmezse anlaşmadan çekileceğini tekrarlıyordu.
DÜNYAYA NEFES VERMİŞTİ
22 Temmuz 2022’de Ukrayna tahılının uluslararası piyasalara ulaşmasına imkân vermek için Kiev ve Moskova ile iki ayrı tahıl anlaşması yapılmıştı.
Bu anlaşma sayesinde Ukrayna o zamandan bu yana yaklaşık 33 milyon ton tarım ürününü uluslararası piyasalara çıkarma imkânı buldu. Ayrıca tahıl ihracatının sürmesi piyasalarda hububat fiyatlarını da aşağıya doğru çekmişti.
RUSYA NE İSTİYOR
Anlaşmanın Ukrayna ayağı son birkaç aya kadar başarılı bir şekilde yürüdü. Rusya tarafı ise yapılan anlaşmaya uyulmadığından, tahıl ve gübresini uluslararası piyasalara satamamaktan şikâyet etti.
Batı, Rus tarım ürünlerine yaptırım olmadığını söylese de Moskova, Rus gemilerine uluslararası şirketlerin sigorta imkânı sağlamadığını, gemilerinin Avrupa limanlarına yanaşmasına izin verilmediğini belirtti. Moskova, Rus Tarım Bankası’nın uluslararası para transfer sistemi SWIFT’e geri dönmesini, Rusya’dan Ukrayna’ya giden amonyak boru hattının açılması ve tarım makinalarına yönelik yedek parça kısıtlamasının kaldırılmasını istiyor.
MOSKOVA’NIN RAHATSIZLIĞI
SÜRPRİZ GELİŞME
BİR o kadar da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın zirveye gitmeden önce “Önce gelin Türkiye’nin Avrupa Birliği’nde önünü açın, ondan sonra biz de Finlandiya ile ilgili nasıl onun önünü açtıysak, İsveç’in de önünü açalım” sözleri dikkat çekti. Cumhurbaşkanı, İsveç’in NATO üyeliğine karşı Türkiye’nin AB üyeliğini gündeme getiriyordu.
Bu açıklamanın ardından Türkiye’den İsveç’e onay çıkmayacağı görüşü ağırlık kazanırken aynı günün akşamı Vilnius’ta Cumhurbaşkanı Erdoğan, NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg ve İsveç Başbakanı Ulf Kristersson ile yapılan görüşmede mutabakat sağlandığı açıklandı. Erdoğan’ın AB mesajı gibi İsveç uzlaşması da aksini bekleyenler için sürpriz oldu.
7 maddelik mutabakata onay veren İsveç, Türkiye’nin AB’ye katılım sürecini canlandırma çabalarını aktif olarak destekleyeceği sözü de verdi.
2018’DE SÜREÇ DURDU
BİLİNDİĞİ gibi 1999’da AB’den aday üye statüsü alan Türkiye’nin katılım süreci bazı üye ülkelerin engellemeleri, ardından Türkiye’de 2016’da yaşanan 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında hak ve özgürlüklerde gerileme yaşandığı iddiasıyla 2018’de resmi olarak durdurulmuştu.
AB ile Türkiye ilişkileri müzakere sürecinin dışında al-ver tarzı güvenlik, göç ve ekonomi gibi başlıklar altında çıkarların öncelendiği bir zemin üzerinde ilerlemeyi sürdürmüştü. En önemli gelişme de 2016’da taraflar arasında Avrupa’ya yönelik düzensiz göçün önüne geçilmesi için yapılmış anlaşma olmuştu.
VİZE VE GÜMRÜK BİRLİĞİ
SINIR KAPILARI YOĞUN
-Schengen dışı ülkeler: Avrupa’ya giriş kapımız İsviçre, Almanya ve Fransa’ya hizmet veren Basel havalimanıydı. İsviçre kapısında pasaport kontrolünden geçerken Schengen vizeleri olsa da bazı yolculara ‘Ne kadar kalacaksınız, nerede kalacaksınız, yanınızda ne kadar nakitiniz var’ gibi ciddi yüz ifadeleriyle sorular soruluyordu.
-Küresel iklimin izleri: Haziran ayında Avrupa genelde yeşilin binbir tonuyla dikkat çeker. Ancak bu kez tarlalar ağustos sarısına bürünmüştü. Hava sıcaklığı 30 dereceye yakındı. Özellikle neredeyse tüm tarım alanlarının ekili olduğu Fransa’da mısır tarlalarının devasa robot sistemleriyle sulanması dikkat çekiciydi. Belli ki, küresel ısınma buraları da etkiliyordu.
SAVAŞLAR VE GÖÇLER
-Ukrayna bayrakları: Gezinin dikkat çeken unsurlarından biri de sarı-mavi Ukrayna bayrakları oldu. Genel bir uygulama olmasa da birçok yerleşimde dayanışma çerçevesinde ülke bayrağı, AB bayrağı ve Ukrayna bayraklarını görmek mümkün. Kriz başından beri Almanya’ya Ukrayna’dan 1.1 milyondan fazla mülteci gelmiş.
-Demografi değişiyor: Gastarbeiter (misafir işçi) jenerasyonunun bir çocuğu olarak Almanya’da yaşadığım yıllarda yabancı olarak en çok Türk, biraz Yunan, biraz İtalyan, biraz Yugoslav şeklinde bir demografik yapı söz konusuydu. Şimdi ise daha farklı bir demografi söz konusu. Malûm savaş nedeniyle Almanya yoğun Suriyeli akımına uğradı. Bunların yanı sıra neredeyse her milletten, her renkten göçmen görmek mümkün.
-Entegrasyon önemli: Gastarbeiter kuşağını dil öğrenme konusunda kendi kaderine terk eden Almanya’nın bu kez entegrasyonu ve Almanca’nın öğrenilmesini daha ciddiye aldığı hemen farkediliyor. Artık birçok fastfood ve kafe işletmesinde Suriyeli kasiyer ya da garsonlar görmek mümkün. Sığınmacılar, nüfusu giderek yaşlanan bu ülkelerde iş gücü açığını kapatmada önemli bir rol üstlenmeye başlamış. Pek çoğu akıcı Almanca konuşuyor.
GÖÇE YENİ DÜZENLEME