Doğan Hızlan

Beyoğlu Belediye Başkanı Haydar Ali Yıldız, Karaköy’deki genelevlerin bulunduğu bölgenin kültür sanata kazandırılacağını açıkladı. Basından arkadaşlarım da başkanın davetine katılıp semti gezdiler.

İstanbul’da her semtin edebiyatta yeri vardır, oranın dünü, bugünü arasında bağı o metinler kurar. Bugün yapılacaklara da bir yol haritası sunar.

Haberi okur okumaz sevgili Deniz Kavukçuoğlu’nun ‘Alageyik Sokağı Bir Liman mıydı?’ kitabının önsözünü anımsadım.

Onu alacağım:

“1970-1992 yılları arasında kalan uzun yıllarda dönemediğim ama hep dönmek istediğim İstanbul’da, 1993 baharında dostum Demir Özlü’yle o Beyoğlu turunu yaparken, eğer yolumuz Alageyik Sokağı’na düşmeseydi, belki de bu kitabı yazmazdım... Ama yıllar sonra o sokağa girince, belleğim kıpır kıpır olmuş, anılarım canlanmış, çok gerilerde kalmış çocukluk yıllarıma gitmiştim... Daha sonra bu kitabı yazarken birkaç kez daha Alageyik Sokağı’na gidip o eski kahvehanede oturdum... Galip Dede’nin marangozlarına, doğramacılarına, çevre sokaktaki avizecilere, eskicilere, beyaz eşya onarımcılarına, Zürafa Sokak’taki genelevlere, mamalara, ‘hayat kadınları’na, abazan varoş gençlerine, gezgin piyango bileti satıcılarına, günlük yaşamımda bir araya hiç gelmediğim, başka insanlara hizmet veren, o başka insanlar tarafından hiç yadırganmayan bu yerde ne arıyordum gerçekten? Her gittiğimde, her uğradığımda demek belki daha doğru olur, kendimi ‘Niçin buradayım?’ diye sorguluyor, fakat her seferinde de belleğimde yeni bir damar yakalıyordum... Bu damarlar beni farklı yerlere, farklı tarihlere götürüyordu... Alageyik Sokağı bir limandı sanki?”

Deniz Kavukçuoğlu’nun bu kitabı, bir semtin ustaca tarifinden, tanımından öte bir duyarlılığı yansıtır.

Bazı semtler vardır ki, o havalinin bütün özelliklerini toplar.

Biri gezse o karmaşanın edebiyata yansıyan yüzünü fark eder.

AKM’de ünlü yabancı operaların yanı sıra Türk operacılarının eserlerini sahneye koymalıyız. Onları izlediğimizde, bu türde ülkemiz bestecilerinin geldiği noktayı da görmüş oluruz.

Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’la AKM’yi gezerken, yeni AKM binasında son teknolojide kurulmuş bir kayıt odasından söz etti. O zaman temsil edilen operaların kayıtları yapılabilir, hatta gerek CD’leri gerek LP’leri de satılabilir. Müzik dinleme teknolojisi ne kadar ilerlerse ilerlesin, CD dinleyicisi, opera meraklısı bunlardan alabilir. Temsiller kaydedilirse bestecilerimizi özellikle genç kuşağa tanıtmış oluruz. Ayrıca icracılarımızı da unutmayıp hatırlatırız.

Sahneye konulacak eserlerden biri A. Adnan Saygun’un ‘Özsoy’ operası, diğeri de librettosu A. Turan Oflazoğlu’na ait olan Okan Demiriş’in bestesi ‘IV. Murat’ operasıdır. AKM’nin açılışı konusunda müzikolog/piyanist Gülper Refiğ’in yazısından bir bölümü yazıma aldım.

Gülper Refiğ hem Adnan Saygun’u anıyor hem de açılış gecesindeki operayı anlatıyor:

SİNAN OPERASI VE AKM AÇILIŞI

“Atatürk 1934 yılında İran Şahı Rıza Pehlevi’nin Türkiye ziyaretinde, kurduğu yeni ulusun kültür politikasının ve ortak manevi değerlerinin somut örneği olarak, konusunu bizzat verdiği ‘Özsoy’ operasının bestelenmesi görevini, Fransa’da eğitimini tamamlayarak Türkiye’ye yeni dönmüş, Musiki Muallim Mektebi hocası 27 yaşındaki A. Adnan Saygun’a verir.

Bu opera, hem yeni topluma milli kültüre sahip çıkacak bir milli şuur kazandıracak hem de Türk Milleti’nin doğuşunu, İran ve Türk milletlerinin kökeni uzak tarihe dayanan kardeşliğini ifade edecekti. Atatürk büyük önderlere özgü önsezisi ile müziğin etkileyici büyük gücünden yararlanıyordu. Saygun, benim özel konuşmalarımızdan derleyerek hazırladığım ‘Atatürk ve Adnan Saygun – Özsoy Operası’ kitabımda o günleri şöyle anlatıyor: ‘...... Ama içimiz coşkun. Yalnız benim değil, bütün görev almış arkadaşların içi şevkle kaynamaktadır. Ben artık yaşlandığım için bilmiyorum, acaba bizim o atılım üstüne atılım yıllarında, içimizde dinmek bilmez heyecanı, sönmek bilmez ateşi şimdiki kuşaklar nasıl duyuyorlar? Gönül ister ki o heyecan hiç sönmesin, Ata’nın deyimiyle ‘çağdaş uygarlık düzeyinin üstüne çıkmak’ yolunda çağa ve koşullara uygun atılımlar birbirini kovalasın.’

‘Atatürk ve Adnan Saygun-Özsoy Operası’

Hasan Saltık'ın kurduğu Kalan Müzik, 30. yılında sınırlı sayıda bir albüm çıkardı: ‘Ara Dinkjian Arşivi’nden Taş Plaklarda Amerika’daki Ermeniler’.

Dinkjian’ın 5 bin taş plak koleksiyonundan seçtiği 58 kayıtta, 1915 öncesi ve sonrasında Anadolu’dan ABD’ye göç eden Anadolu Ermenilerinin müzikal yolculuğunun öyküsü yansıtılıyor.

Bu seçki, Ermeni sanatçıların buradan ayrılırken yanlarında götürdükleri müzikal birikimi değil, daha sonra göç ettikleri topraklarda sürdürdükleri, geliştirdikleri müzik dünyasını bize iletiyor.

Albümün amacı şöyle özetlenebilir: Üç CD ve bir kitapçıktan oluşan Dinkjian seçkisine Ermeni kültürü ve tarihi yazarı Harry A. Kazelian’ın ayrıntılı makalesi eşlik ediyor.

Yaşadığımız topraklarda unutulan, unutturulan müzikal çeşitliliği ortaya çıkarmak; Anadolu’nun bütün dillerinin, dinlerinin ve toplumlarının sesini dünyaya tanıtmak üzere 1991 yılında Kalan Müzik, Hasan Saltık tarafından kuruldu.

Kalan’ı kurmasının ardından ulaşılması zor kayıtların, az bilinen kültürlerin müziğinin, hatta kayda alınmamış birçok yapıtın dinleyicisiyle buluşmasını sağlayan Saltık, etnomüzikoloji çalışmalarını da destekledi ve Arşiv Serisi’ni müzik dünyamıza kazandırdı.

Sadece koleksiyonerlerin değil, bu kadim toprakların seslerini yaşatmak, bugün bu seslerle yaşamak ve bu sesleri gelecek kuşaklara armağan etmek isteyen tüm dinleyicilerin dünyasında bir yer bulması dileğiyle...

Ara Dinkjian

Yıllarca birçok gazetede gündemi belirleyen makaleler yazan gazeteci-yazar Vâ-Nû’nun (Vâlâ Nureddin) yazıları Tuncay Birkan derlemesiyle iki kitapta toplandı.

Türk okuru 1967’de 66 yaşında aramızdan ayrılan Vâ-Nû’yu (Vâlâ Nureddin) ‘Bu Dünyadan Nâzım Geçti’ kitabıyla tanıdı. Oysa yıllarca birçok gazetede gündemi belirleyen önemli makaleler yazdı. Bir gazete yazısının, bilgiyle edebi bir yazı kimliği taşıdığını kanıtlayan ustaların başında geliyordu.

Gazeteci-yazarın yazılarının ardında bir birikim vardır. Hakaret görülmez. İroninin yazıya nasıl edebi lezzet kattığının örnekleridir. Yazılarının toplandığı, Tuncay Birkan’ın hazırladığı iki kitap çıktı: ‘Fikir ve Sanat Âlemimize Bu Hürriyet Kâfi Değildir’ ve ‘Asri Rüyalar, Fetiş Rejimler’.

Bu iki kitap siyaset ya da güncel köşe yazanlara örnek olacaktır.

Tuncay Birkan ‘İzler Üzerine’ yazısında dizinin mahiyeti hakkında bilgi veriyor:

“Yakında 100. yılına girecek Cumhuriyet’in yazılı mirasını yeterince tanımıyoruz. Ortada devasa bir arşiv var sahiden ama çok temel eksikliklerle malul bir arşiv bu.”

Birkan ‘Vâ-Nû: Bir Fıkracının Edebiyatçı Olarak Portresi’ yazısındaysa yazarı Türkiye’nin toplumsal, siyasal koşulları içinde inceliyor. Türkiye’nin yazı ve demokrasi tarihini bu yazıdan öğrenebilirsiniz:

“Vâlâ Nureddin Vâ-Nû, gelmiş geçmiş bütün Türk yazarlar içinde -muhtemelen Ahmet Mithat’tan sonra- Peyami Safa’yla birlikte en velut yani en çok yazmış isim olabilir.”

‘Asri Rüyalar, Fetiş Rejimler’deki ‘Beyoğlu Gibi Avrupai Caddeler’ yazısı 1939’da yazılmış. Caddeleri Batı’dakilerle karşılaştırıyor. Yeni semtlerin yükselişini inceliyor.

Galataport’ta başlayıp AKM’de biten ‘Kültür/Sanat Yolu’ projesi bana kitap yolu kavramını anımsattı.

Pazartesi günü katıldığım Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’ndeki Sedat Simavi Ödül Töreni’nden çıkışta Beyazıt’ta başlayan kitap yolunu düşündüm.

Rahmetli arkadaşım, sevgili Onat Kutlar, gece yarısı kitapçılarından söz ederdi. Paris’teki izlenimlerinin doğrultusunda bunu isterdi.

Ödül alanlardan aramızdan ayrılanları düşündüm. Edebiyat Ödülü’nü alan Orhan Pamuk da ilk romanını yazarken ödül alan iki ustayı anımsattı:

Peride Celal ile Fazıl Hüsnü Dağlarca’yı. Şimdiye kadarki seçici kurul üyeleri de bir bir gözümün önünden geçti:

Rauf Mutluay

Fethi Naci

Tahsin Yücel

Fahir İz

Taksim’e gelir gelmez AKM’nin kırmızı küresi sizi yanına çağırıyor. İçeriden ya da dışarıdan hemen herkes önünde fotoğraf çektirme telaşında. İstanbul’da yaşıyorum diyenlerin kimlik belgesi olmuş adeta.

AKM’nin kapısında Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’la buluştuğumda geçmiş günleri anımsadım. Zaman zaman binanın yükselişini gördüm. Yangın yerinde bir tohumun yeşermesini izledim sanki.

Ersoy’un bu bina için ne kadar çalıştığını hepimiz biliyoruz.

Biyografisine hiç şüphem yok Hacı Bayram-ı Veli’nin dörtlüğünü koyacaktır:

“Nagehân bir şehre vardım

  Onu ben yapılır gördüm

  Ben dahi bile yapıldım

  Taş ve toprak arasında”

İlk cümlesiyle benim ilgimi çekti:

Dergilerde, gazete eklerinde popüler müziğe ait yazılara sıkça rastlanıyor.

Ne yazık ki gerek klasik Türk müziği gerek Batı müziği konserlerinden sonra bir değerlendirme yazısı sıcağı sıcağına yayımlanmıyor.

Şimdi Batı müziği için yazan tek kişi Evin İlyasoğlu.

Gazetelerin az tiraj yaptığı günlerde gece verilen konserin eleştirisini ertesi gün gazetelerde okurduk.

Üç ad belleğimde kalmış: N. imzasıyla Nadir Nadi, Fikri Çiçekoğlu, Selmi Andak.

Türk müziği yazan başka adlar da vardı. Konsere giden bir dinleyici ertesi gün eleştiriyi okurdu.

Özellikle Türk müziğinden hiç söz edilmiyor.

Cumhurbaşkanlığı’na bağlı hem klasik Batı müziği hem Türk müziği topluluğu var. Cumhurbaşkanlığı’nın yeni binasında klasik Batı müziği konserleri kadar Türk müziği konserlerinin de düzenleneceğine inanıyorum.

Aylık müzik dergisi olarak sadece Andante yayımlanıyor. Batıda yayımlanan önemli dergileri de abonelik dışında Türkiye’de bulmak şansa kalmış.

İbrahim Tüzer’in ‘anlatı/yorum’u iyi bir okurun kitaplığında bulunması gereken bir eser. Tüzer, kitabında hem bir edebiyat eserini ele alıyor hem de yazarının diğer yapıtlarını inceleme alanına katıyor.

Edebiyat araştırmacıları ve tarihçileri bana göre edebiyatın şövalyeleridir. Okuduğumuz romanları/romancıları, hikâyeleri/hikâyecileri gerek eser gerekse yazar üzerine verdikleri bilgiyle değerlendirmemizi sağlar, yorumlarımızı daha doğru oluşturmamızı mümkün kılarlar.

İbrahim Tüzer’in ‘anlatı/yorum (roman ve hikâye üzerine yazılar)’ kitabını bütün edebiyat okurlarına tavsiye ediyorum.

Takdim’de kitabın özelliğine değiniyor Tüzer:

“Zihnin bütünlüklü bir şekilde ifadesi demek olan ‘yazma’ edimi, bu anlamda ‘okuma’nın da tamamlayıcısı, görünür kılıcı bir aracı hâline gelmektedir.

Elinizde tuttuğunuz kitap, dünyayı böylesine bir algılayış gayretinin sonucu olarak meydana geldi. Bir yanıyla okuyarak dünya içerisinde var olma ve yeni anlam alanlarına ulaşma çabası diğer yanıyla yazarak bu anlamı görünür kılma gayreti böylesi bir çalışmanın merkezini oluşturdu.”

Bu yelpazede kimler var: Ahmet Midhat Efendi, Ahmet Hamdi Tanpınar, Halit Ziya Uşaklıgil, Ömer Seyfettin, Hüseyin Rahmi Gürpınar,  Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Sabahattin Ali, Sait Faik Abasıyanık, Tarık Buğra, Kemal Tahir, Oğuz Atay, İhsan Oktay Anar, Sevinç Çokum, Safiye Erol, Mustafa Kutlu, Nazan Bekiroğlu, Stefan Zweig, Umberto Eco ve Cengiz Aytmatov.

Kitaptaki ‘Bir Yorumlama Biçimi Olarak Edebiyat Sosyolojisi ve Güncel Yaklaşımlar’ başlıklı son yazıyı da mutlaka okuyun...

anlatı/yorum