×
Bu seçimler Almanya’da 16 yıla yayılan Angela Merkel döneminin sonuna gelindiğini gösteriyor.
Merkel’in liderliğinin Almanya’nın yakın tarihindeki en istikrarlı dönemlerinden birini temsil ettiği hususunda bir şüphe yok. Gerçekten de 16 yıl süren başbakanlığı, Almanya açısından içte genel hatlarıyla bir istikrar ve ekonomik büyüme dönemi oldu.
Bu, aynı zamanda Almanya’nın Avrupa politikasındaki ağırlığının somut bir şekilde güçlendiği bir zaman kesitiydi. Birleşik Krallık Brexit süreciyle Avrupa Birliği denkleminin dışına çıkar ve Fransa birbirini izleyen iktidar değişiklikleri ve yönetim sorunlarıyla içte savrulurken, Merkel’in liderliğindeki Almanya Avrupa’nın başat gücü olarak sivrildi. Almanya AB politikalarında büyük ölçüde belirleyici olurken, Merkel de Avrupa’nın en önemli siyasi aktörü konumuna geldi.
Gelgelelim Almanya’nın kazandığı bütün zemine karşılık, geçen bu yılları AB’nin küresel bir güç kimliğiyle dünya politikasında tescil edildiği bir dönem olarak nitelendirebilmek güç. AB, uluslararası krizlere tuğrasını vurabilen bir küresel oyuncu olamıyor.
Zaten Merkel’in dış politikasına yöneltilen temel eleştirilerden biri, içte başarılı bulunsa da Avrupa açısından kuvvetli bir gelecek vizyonu ortaya koyamamış olmasıdır.
TÜRKİYE’NİN TAM ÜYELİĞİNE HEP MESAFELİ DURDU
Bu yönünün yansımalarından biri, Merkel’in Türkiye’nin tam üyelik hedefinde icra ettiği olumsuz etkide görülebilir. Türkiye’nin AB’ye tam üyelik adaylığının resmen kabul edilmesi ve ardından müzakerelerin başlaması Almanya cephesinde önemli ölçüde sosyal demokratların iş başında olduğu bir konjonktürün türevidir.
Merkel
Bu tartışmanın odaklandığı soruların uzandığı, en sıcak bir şekilde yankılandığı yerlerden biri de Suriye ve Irak’ın Kürt bölgeleri.
Son günlerde ABD’nin önde gelen yayın organlarında çıkan haberler, Afganistan’da tanık olunan görüntülerden sonra “ABD buradan da çıkar mı?” sorusunun, bu coğrafyada şimdiden zihinlere yerleştiğini gösteriyor.
Örneğin, ABD’nin saygın gazetelerinden Wall Street Journal gazetesinin Suriye’nin Fırat’ın doğusunda Kürt özerk yönetimi altındaki bölgesini dolaşan muhabiri Jared Malsin, sahada devriye gezen ABD’li askerlerin, köylülerin “(Burada) Kalacak mısınız?” sorusuyla karşılaştıklarını yazıyor.
Keza Washington Post’un Beyrut Bürosu Şefi Louisa Loveluck, yine aynı bölgeye gittikten sonra kaleme aldığı Haseke mahreçli yazısında, ABD’nin Kuzey Suriye’deki müttefiklerinin Afganistan’daki çekilme sürecini ve Kabil’deki hükümetin çöküşünü “tetikte izlediklerini” ve “kendi geleceklerinin farklı olacağını ümit ettiklerini” aktarıyor.
TRUMP’IN SURİYE’DEN ÇEKİLME PLANI DA SARSINTI YARATMIŞTI
Suriye’deki Kürt grupların duyduğu tedirginliğin gerisinde, Afganistan’da yaşanan çekilme karambolünün çok daha küçük ölçekteki bir benzerini 2018 ve 2019 yıllarında bizzat kendilerinin yaşamış olması da yatıyor.
Taliban’la müzakere masasına oturarak ABD’nin Afganistan’dan çıkmasına ilişkin anlaşmayı 2020 Şubat ayında yapan önceki ABD Başkanı Donald Trump, bu mutabakatın öncesinde Suriye’deki ABD birliklerini de çekmeyi kafasına koymuş, hatta bu yönde somut bazı adımlar da atmıştı.
Trump
ABD’nin çekilmesinin ardından tümüyle Taliban’ın kontrolüne giren Kabil’de hayatın seyrinin köklü bir şekilde değiştiğini, kızlı erkekli gençlerin gittiği kafelerin kapandığını, müziğin sustuğunu, televizyonda aşk ve macera dizilerinin yasaklandığını, Batı tarzı giyimin yerini geleneksel giyime bıraktığını okuyoruz bu haberde.
Gelen başka haberlerde, Kandahar vilayetinde televizyon ve radyo kanallarında müzik ve kadın sesinin yasaklandığı da bildiriliyordu. Bir başka haberde, yeni dönemde Afgan kadınların üniversiteye gidebilecekleri, ancak erkeklerle birlikte aynı sınıflarda bulunamayacakları, erkek hocalardan ders alamayacakları belirtiliyordu.
Ya aynı dersi verecek kadın hocalar yoksa? Yanıt, herhalde “öğrenmesinler” olacaktır.
*
Afganistan’ın muhtelif vilayetlerinden birbiri ardına gelen bu yöndeki haberlerin yoğunluğunun önümüzdeki günlerde daha da artacağına tanıklık etmeye hazır olalım. Özetle, renklerin karardığı, müziğin sesinin kısıldığı bir hayat yerleşiyor Afganistan’da.
Kabil’e hâkim olan zihniyet, aynı zamanda kadının yaşamını büyük ölçüde eviyle sınırlamakta, daha doğrusu hayatı ona yasaklamaktadır. Kadının toplum içindeki rolünün, enerjisinin, özetle var olma hakkının zorbalıkla baskılandığı bir hayatı dayatıyor Taliban felsefesi.
Sonuçta, çok eski asırlarda kalmış olması gereken katı bir şeriat yorumunun dokuduğu kalın bir perde ağır ağır Afganistan’da bütün toplumun üzerini kaplamaya başlamıştır.
*
Washington, trilyonlarca dolar kaynak akıttığı, çoğu Afgan vatandaşı olmak üzere on binlerce insanın öldüğü bu savaştan -doğru dürüst bir çıkış stratejisi bile oluşturmadan- çekilirken, önceki gün Kabil Havalimanı’ndan havalanan son askeri nakliye uçağı ABD’nin Afganistan’daki yenilgisini simgeliyordu.
NEREDE HATA YAPILDI?
Kuşkusuz, Afganistan’da yaşanan yalnızca ABD değil, bütün bir Batı dünyasının da yenilgisidir. Batı, bir büyük ittifak halinde Afganistan’a gitmiştir. Örneğin NATO, doğrudan kurumsal kimliğiyle bu savaşa angaje olmuştur. Dolayısıyla, yirmi yıl süreyle sergilenen çabanın nafile bir şekilde sonuçlanmasının nedenlerini yalnızca ABD değil, bütün Batı dünyası da değerlendirmek, bunun üzerinde fikir imal etmek durumundadır.
Zaten daha şimdiden Washington D.C.’den Avrupa başkentlerine kadar yayılan düşünce kuruluşlarında, dış politika çevrelerinde “Nerede hata yapıldı?” sorusu üzerinde kuvvetli bir tartışma başlamış bulunuyor. Önümüzdeki aylarda, yıllarda bu tartışmanın çok daha canlı bir şekilde süreceğinden emin olabiliriz.
Galiba yaşanan tecrübenin ışığında meselenin şu kısmını görebilmek için dış politika ya da siyaset bilimi uzmanı olmak gerekmiyor. Yabancı bir ülkede askeri gücün üstünlüğüne dayanan kısa süreli başarılar sağlansa bile, sahadaki bu kazanımları uzun vadede koruyabilmek, aynı zamanda ülkeyi, kurumlarını köklü bir şekilde dönüştürmeye kalkışmak pek mümkün olmuyor.
MODERN TOPLUM İNŞA HEDEFİ GERÇEKÇİ MİYDİ?
Pek çok farklı etnik aidiyetin bir arada var olduğu, uluslaşma sürecini tamamlayamamış, okuma yazma oranının nüfusun yarısından az (yüzde 43) olduğu, geleneksel aşiret yapılarının gücünü koruduğu, on yıllardır süren savaşlar ve terör hadiseleri içinde savrulmuş bir ülkeden söz ediyoruz.
İşte böyle bir ortamda elinizde sihirli bir değneğin olduğunu varsayarak kısa bir zaman içinde modern toplum kurumları inşa edebilmek zannedildiği kadar kolay değilmiş.
Bu tespitimizi önce Kara Kuvvetleri’nde rakamlarla göstermeye çalışalım. Bu yılki YAŞ’ta toplam 37 albay tuğgenerallik rütbesine terfi etmiştir. Bunlar içinde kurmay kadrosundaki subayların sayısı 6 ile sınırlı kalmıştır. Terfi alan diğer 31 albay, kurmaylık sisteminden geçmemiş olan piyade, tank, istihkam gibi muhtelif sınıflardan gelen subaylardır.
Oranladığımızda, bu YAŞ devresinde Kara’da kurmay kökenli olan yeni tuğgenerallerin oranı toplam içinde yaklaşık altıda birdir. Geçen yılki şurada Kara Kuvvetleri’nde toplam 32 albay generalliğe terfi ederken, bunlar arasında kurmay olanların sayısı 5’ti. Bu yılkine yakın bir oran söz konusuydu.
Biraz geriye dönüp baktığımızda şöyle bir tablo karşımıza çıkıyor: 2016 YAŞ’ında tuğgeneralliğe yükselen 57 albay içinde 24’ü, 2017 YAŞ’ında aynı terfiyi alan 37 albay içinde 17’si kurmay kökenliydiler. 2018 yılında generalliğe terfi eden 24 albay içinde kurmayların sayısı 8’de kalırken, 2019 yılında 23 albay içinde bu sayı 2’ye düşmüştü.
Bütün bu rakamlar, Kara Kuvvetleri’nde 2016 sonrası dönemde tuğgeneralliğe yükselen subaylar içinde kurmayların ağırlığının düzenli bir şekilde küçülmekte olduğunu, terfilerde bu rütbede çoğunluğun kurmay olmayan sınıf subaylarına geçtiğini anlatıyor.
ESKİDEN TAM TERSİYDİ
Neyin değiştiğini anlayabilmek için 2016 öncesini kısaca hatırlamak gerekiyor. Bu döneme baktığımızda, oynamalar olmakla birlikte, her yıl YAŞ’ta Kara Kuvvetleri’nde 24-25 kadar albayın generalliğe terfi etmesi, bu toplamın genellikle 21-22’sinin kurmaylardan, kalan kadroların sınıf subaylarından, ayrıca askeri hekim ve hukukçulardan seçilmesi genel bir teamüldü.
Sistem, bu şekilde Kara Kuvvetleri’nde ve aynı zamanda TSK’nın bütününde üst komuta kademesinin özel bir eğitimden geçmiş olan kurmay subaylardan oluşturulması şeklinde işlemekteydi.
Ancak bugünkü tabloya bakıldığında, en azından tuğgeneral kademesinde bu sistemin artık majör bir şekilde değiştiğini söylemek mümkündür. Darbe girişimin meydana geldiği 2016’dan son 4 Ağustos’ta yapılan toplantıya kadar geçen toplam altı YAŞ’ta tuğgeneralliğe terfi eden toplam 210 karacı albayın 148’i sınıf subayı kökenliyken, yalnızca 62’si kurmaylık sisteminden gelmiştir.
Toplantıdan hemen sonra açıklanan Orgeneral Musa Avsever’in Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na getirilmesi kararı hariç, YAŞ terfileri çerçevesinde yapılan yeni görevlendirmeleri içeren atama kararının Resmi Gazete’de yayımlanması bu yıl bir hayli gecikti.
Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nda 85, Deniz Kuvvetleri’nde 26 ve Hava Kuvvetleri’nde 30 olmak üzere toplam 141 general/amirali kapsayan 24 Ağustos 2021 tarihli Cumhurbaşkanlığı kararı Resmi Gazete’de geçen hafta 25 Ağustos Çarşamba günü yayımlandı. YAŞ toplantısı ile görevlendirme listesinin çıkması arasında tam üç hafta geçmişti.
Geçen yılki YAŞ, her zamanki ağustos başı olan toplanma tarihinden bir hafta kadar önce 23 Temmuz’da yapılmış, görevlendirmelere ilişkin Cumhurbaşkanlığı kararı da 5 Ağustos 2020 tarihinde yayımlanmıştı. Geçen yılki takvim dikkate alındığında, bu yıl göze çarpan bir gecikmenin yaşandığını söylemek mümkün.
1. ORDU KOMUTANI KARA KUVVETLERİ’NE GİDİNCE
Bu yılki YAŞ sürecinin en önemli sonuçlarından biri, 2013 yılından bu yana orgeneral rütbesinde görev yapan Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Ümit Dündar’ın yaş haddinden emekli olup, yerine Birinci Ordu Komutanı Musa Avsever’in getirilmesiydi. YAŞ toplantısından sonra yanıtı merakla beklenen konulardan biri, Kara Kuvvetleri’ndeki en önemli görevlerden biri olan Birinci Ordu Komutanlığı’na Avsever’den sonra kimin atanacağı sorusuydu.
Yeni Birinci Ordu Komutanı, bu yılki YAŞ’ta orgeneralliğe terfi eden generallerden biri olabilir miydi?
Bu yıl “
Birincisinde, Kabil Havalimanı’nda yürüttüğü görevini tamamlayarak yurda dönen Türk askeri birliğinin Esenboğa Havalimanı’nda karşılanmasına tanıklık ettik.
Gece yaklaşırken görüntü değişti. Askerlerimizin yeni ayrıldığı Kabil Havalimanı’nın kapılarından birinin önünde ve yakın çevresinde DEAŞ’ın patlattığı bombalar sonucu ölen insanların görüntüleri geçiyordu ekranlarımızdan.
Birbiri ardına bu sahnelere bakmak, muhtemeldir ki çoğumuza, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Kabil’den zamanlı bir şekilde çıkarak, yayılmakta olan kaos ortamının dışında kalmasının ne kadar isabetli olduğunu düşündürmüştür.
ABD İLE HAVALİMANI MÜZAKERELERİ BOŞA GİTTİ
Uydudan çekilmiş görüntüleri neredeyse zihinlerimize yerleşmiş olan Kabil Havalimanı, çok yakın bir zamana kadar Türkiye ile ABD arasında yürütülen çetin pazarlıkların da konusuydu. Üzerinde çalışılan plan, Türkiye’nin havalimanının işletilmesinin sorumluluğunu üstlenmesi, TSK’nın da güvenliği sağlamak üzere burada kalmasıydı.
Türkiye’nin bu rolü üstlenmesi halinde uygulamanın nasıl finanse edileceği, güvenlik düzenlemelerinin nasıl yapılacağı gibi bir dizi çetrefil başlık Türkiye ile ABD arasında müzakere ediliyordu.
Aslında bu görüşmelerin sonuçları, Kabil dışında Türkiye-ABD ilişkilerini de çok yakından ilgilendiriyordu. İki ülke el sıkıştığı takdirde, bu proje yokuş aşağı giden Türkiye-ABD ilişkilerine yeniden nefes aldıracak bir sihirli kurtarıcı gibi değerlendiriliyordu; en azından Ankara cephesinde...
Böylelikle Türkiye, stratejik kimliğini sınırları dışındaki coğrafyada üstleneceği askeri bir rol üzerinden tanımlayarak, ABD ve genelde Batı karşısındaki önemini, vazgeçilmezliğini bir kez daha tescil ettirmiş olacaktı.
Bu arada, Kabil Havalimanı’nda altı yıldır görev yapmakta olan Türk Silahlı Kuvvetleri birliğinin önceki gün Türkiye’ye dönmesi kararının açıklanıp tahliyenin başlaması da bu haberlerle aynı zamanlamaya denk düşmüştür.
ABD’nin Afganistan’dan apar topar çekilmesi ve ülkede iplerin Taliban’a geçmesiyle birlikte beliren temel kaygılardan biri, yıllardır bu ülkede faaliyet göstermekte olan uluslararası terör örgütlerinin eskiye kıyasla kendilerine çok daha rahat bir yaşam alanı bulmaları ihtimalidir.
Önümüzdeki kritik soru, ülkenin yeni patronu Taliban’ın söz konusu örgütlerin hareket alanını ne ölçüde sınırlamaya çalışacağı ya da sınırlayabileceğidir. Bu sorunun yanıtı, Afganistan’da bulunan en önemli terör aktörleri El Kaide ve DEAŞ (IŞİD) açısından farklı istikamette şekillenebilir.
Dünkü yazımızda belirttiğimiz üzere, yanıtları Birleşmiş Milletler’in Afganistan’da sahadaki gelişmeleri konu alan son dönemdeki bazı raporları üzerinden bulmaya çalışalım.
EL KAİDE’NİN LİDER KADROLARI AFGANİSTAN’DA
İlk ele alacağımız rapor, BM Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) Afganistan’la ilgili muhtelif kararları çerçevesinde ülkede sahadaki durumu düzenli bir şekilde izleyip Konsey’e rapor eden BM uzmanlarının oluşturduğu “Analitik Destek ve Yaptırımları İzleme Ekibi”nin hazırladığı 1 Haziran 2021 tarihli rapor. Bu rapor “Afganistan’da Barış, İstikrar ve Güvenliğe Tehdit Oluşturan Taliban ile Diğer Bağlantılı Kişiler ve Oluşumlar” başlığını taşıyor. (S/2021/486 undocs.org) (*)
Yaz başında bir BMGK belgesi olarak sisteme girmiş olan bu rapor, ABD ile Taliban arasında yapılan Şubat 2020 barış anlaşmasının 2021 yılı içinde “nasıl bir duruma yol açacağını öngörmenin güç olduğunu” kaydederek başlıyor. Muhtemeldir ki, BM uzmanları da raporu kaleme alırken Taliban’ın 15 Ağustos tarihinde Kabil’i ele geçirebileceğini tahmin edemiyorlardı.
Rapordaki en kritik tespitlerden biri, küresel ölçekte en tehlikeli terör örgütlerinden biri olan El Kaide’nin lider kadrolarının önemli bir kesiminin Afganistan ile Pakistan arasındaki sınır bölgesinde yerleşik olduklarının belirtilmesidir.