×
Prim gün sayısı eksik olanlar hatta sosyal güvencesi olmayıp da çalışmadan emekli olmak isteyenler için bir formül var. Anlatacağım, ama önce salgında kısa çalışma ödeneği alanlar ve işvereni tarafından ücretsiz izne çıkartılıp da nakdi ücret desteğinden yararlananların durumuna kısaca değineyim. Hem kısa çalışma ödeneğinde hem de nakdi ücret desteğinde primler yatmadığından, bu durum emekliliğin de ertelenmesine neden oluyor. Çalışanın prim gün sayısı eksiği yoksa ve emeklilik için yaşı bekliyorsa sorun yok; ama prim gün sayısı eksikse, kısa çalışma ve nakdi ücret desteği süresi emeklilik süresini uzatıyor. İş kanunu da kısa çalışma ödeneği süresince ödenmeyen primler için çalışanlara bu primleri borçlanarak ödeme imkânı tanımıyor.
ÇALIŞMAYAN YARARLANABİLİR
Gelelim, prim gün sayısı eksik olanların ve sosyal güvencesi olmayanların nasıl emekli olacağına. Bu işin formülü, isteğe bağlı sigortalılık. Peki, nedir isteğe bağlık sigortalılık ve kimler bu imkandan yararlanabilir? Herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna bağlı olmayan ve zorunlu sigortalı olmayı gerektirmeyecek şekilde çalışanlar ile sigortalı olarak çalışmakla birlikte bir ay içinde 30 günden az çalışan veya part-time çalışanlar, anne-babadan ya da eşten dolayı emekli aylığı almayanlar isteğe bağlı sigortalı olabilirler. Sosyal güvenlik kurumuna bağlıymış ve zorunlu sigortalıymış gibi her ay düzenli primlerin ödenmesi halinde yaş ve prim gibi şartları yerine getirenler emekli olabilir ve emekli aylığı almaya hak kazanır. Çalışmaya ara vermiş olanlar ya da prim gün sayısı eksik olanlar da isteğe bağlı sigortalı olup, eksik prim gün sayılarını tamamlayıp, emekli olabilir, emekli maaşı alabilir hatta sağlık hizmetinden de yararlanabilirler. İsteğe bağlı sigorta yaptıranlar, Bağ-Kur kapsamında sayılıyor ve Bağ-Kurluların sahip olduğu şartlara tabi oluyorlar.
EN DÜŞÜK PRİM 1.144 LİRA
Peki, sigortalı olunması için Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) ne kadar prim ödenmesi gerekiyor? Sigorta yaptıracak olanlar, belirli limitler dahilinde aylık ödeyecekleri prim tutarını kendileri belirleyebiliyor. En az ödenecek prim ise brüt asgari ücretin yüzde 32’si. Bu yıl için asgari ücretin brüt tutarı 3 bin 577 lira. Bunun yüzde 32’si, 1.144 lira ediyor. İsteğe bağlı sigorta yaptıracaksanız aylık en düşük 1.144 lira prim ödemeniz gerekiyor. Ödediğiniz primin yüzde 20’si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi, yüzde 12’si de genel sağlık sigortası primi olarak ödeniyor. Emeklilikte maaşım yüksek olsun diyorsanız, daha yüksek prim ödeyebiliyorsunuz. Bunun da üst limiti, 8.584 lira. Daha açık bir anlatımla, isteğe bağlı sigorta yaptıracak olanlar aylık 1.144 lira ile 8.584 lira arasında tutarı prim olarak SGK’ya ödeyebilirler.
NE ZAMAN EMEKLİ OLUNUR?
Konu isteğe bağlı sigortalılık olunca en çok da ne zaman emekli olunacağı merak ediliyor. Bağ-Kurlu ne zaman emekli olabiliyorsa, isteğe bağlı sigorta yaptıranlar da aynı sürede emekli olabiliyor. 1 Mayıs 2008 ve sonrası ilk kez sigortalı olan erkeklerin 9000 gün prim ödemeleri ve 60 yaşını doldurmuş olması gerekiyor. 60 yaşı, 31 Aralık 2035 tarihine kadar geçerli. Bu tarihten sonra emeklilik yaşı kademeli artıyor. Kadınlar ise 1 Mayıs 2008 ve sonrası ilk kez sigortalı olanlar, 9000 gün prim ödemeleri ve 58 yaşını doldurmaları halinde emekliliğe hak kazanıyor, 58 yaşı 31 Aralık 2035 tarihine kadar geçerli. Bu tarihten sonra emeklilik yaşı kademeli artıyor.
Cevap: Mevzuat gereği sigortalılık, dolayısıyla da emeklilik için ilk sigortalı olduğunuz tarih önemli. Staj sigorta başlangıcı sayılmıyor, çünkü staj döneminde emeklilik için prim yatmıyor. Dolayısıyla ilk işe girdiğiniz tarihten itibaren emeklilik hesabınızı yapacaksınız. Bu durumda emeklilik için 1995 yılı ilk sigorta başlangıcı sayılacak.
EMEKLİKTE ÇALIŞABİLİRSİNİZ MAAŞ KESİLMEZ
Soru: Milli Eğitim Bakanlığı’nda öğretmenken malulen emekli oldum. Matematik öğretmeniydim. Aynı zamanda ikinci üniversite okudum, inşaat mühendisliği. Emekliyken inşaat diplomamla iş yapabilir miyim? Önder E.
Cevap: Malulen emekliler yeniden çalışmaya başlayabilir. Memur emeklisi özel sektörde çalışırsa da emekli maaşından kesinti yapılmaz. Kadrolu çalışacaksınız maaşınızdan sosyal destek primi kesilir. Eğer kendi adınıza bir iş yeri açarsanız da emekli maaşınızdan kesinti yapılmaz. İnşaat diploması ile iş yapabilirsiniz.
SAĞLIK RAPORU İLE İŞTEN AYRILABİLİRSİNİZ
İşin ekonomik boyutuna baktığımızda, kayıp büyük. Bu süreçte yanan, yıkılan binaların yerine yenilerinin nasıl yapılacağını, esnafın zararının nasıl karşılanacağını, afetlerden mağdur olan vatandaşların mağduriyetinin nasıl giderileceğini konuştuk ki, zaten sel ve yangından zarar gören bölgeler afet bölgesi ilan edildi. Bir şeyi konuşmadık; o da tarım ve tarım sigortası.
Önce, halen bilmeyenler varsa diye çok kısa tarım sigortasından bahsedeyim. 15 yıldır bu ülkede, devlet destekli tarım sigortası uygulanıyor. Amaç, kuraklık da dahil olmak üzere afetlerden etkilenen çiftçinin, üreticinin zararının karşılanması. Çok düşük primlerle -ki, kimi üründe yüzde 50’sini, kimi üründe yüzde 70’ini devlet ödüyor- çiftçi sigorta yaptırıyor, afetten ürünü ya da hayvanı zarar görürse TARSİM, zararı karşılıyor. Bir bilgi daha vereyim. TARSİM, bir yetiştiricinin, bir küçükbaş hayvanını her türlü kaza, doğal afet ve yangına karşı yıllık 4 TL’ye; bir çiftçinin ise 500 kiloluk buğdayını dolu, fırtına, hortum, yangın, heyelan, deprem, sel ve yangına karşı yıllık sadece 12 TL’ye sigortalatabildiği bir sistem. Sistem bu kadar basit.
EKİLİ ALANLAR YANDI
Nitekim, sadece 2020 yılında tarım sigortası yaptıran çiftçi toplam 1.1 milyar lira prim ödedi, devlet 1.6 milyar lira destek verdi ve TARSİM, afetlerden dolayı zarar gören çiftçilerin toplam 1.3 milyar liralık zararını karşıladı. Bunu şöyle de anlatabilirim; sadece geçen yıl çiftçi 1.1 milyar lira prim ödedi, karşılığında da 1.6 milyar hasar aldı.
Gelelim, son afetlerdeki duruma. Gerek Rize, Artvin ve Van’daki sel felaketinde gerekse de orman yangınlarında tarımsal hasar çok büyük. Ekili alanlar, seralar sular altında kaldı ve yandı; onlarca hayvan da sellerde ve yangınlarda hayatını kaybetti. Kimse pek konuşmuyor ama Marmaris’teki yangında neredeyse arı kovanlarının tamamı yandı ve bal üreticisi zor durumda ki, dünya çam balı üretiminin yüzde 95’i Türkiye’de, bunun da çoğunluğu Marmaris’te gerçekleşiyor. Durum bu kadar vahim, yani. Doğru, bu bölgeler afet bölgesi ilan edildi; çiftçinin, üreticinin borçları ertelenecek, bazı destekler verilecek de çiftçinin, üreticinin, arıcının zararı ne olacak? Aslında cevap basit; tarım sigortası yaptırmışsa TARSİM zararı karşılayacak, sigorta yaptırmamışsa yapacak bir şey yok.
TARSİM’E İHBAR YAĞIYOR
TARSİM, yetkililerini aradım, ‘durum nedir, hasar ne kadar?’ diye. Yangınların ilk başladığı günden beri TARSİM bölgede hasar tespit çalışmaları yapıyor; halen de çalışmalar devam ediyor ama aldığım son bilgileri paylaşayım. Yangın bölgesinden TARSİM’e, 556 adet hasar ihbarı gelmiş. İhbarların büyük kısmı hayvan hayat sigortaları, geri kalanı da sera ve bitkisel ürün sigortaları. Toplam 8 ilden gelen yangın ihbarlarının sigortalı bedeli ise 108 milyon lira. Yangın bölgesinde 600 bine yakın tarım sigortası poliçesi bulunuyor.
Rize ve Artvin’deki sel felaketindeki durumu da öğrendim. Selden etkilenen bölgede bitkisel ürün sigortalarından 18 adet ihbar gelmiş. Bu ihbarların toplam sigorta bedeli 641 bin liraya yakın ve TARSİM, selden zarar gören bu üreticilere 78 bin lira ödeme yapacak. Yine selden etkilenen bölgede hayvan sigortası olarak da 7 ihbar gelmiş ve TARSİM, 185 bin lira ödeme yapmış. Demek ki, neymiş? Sigorta yaptıran ve afetten zarar gören üretici hasarını tıkır tıkır alıyormuş. Zaten devlet destekli tarım sigortası uygulamasına geçilmesinin nedeni de bu.
Yangından etkilenen bölgeler afet bölgesi ilan edildi ve işverenlere, çalışanlara bazı istisnalar tanında. Sadece yangından etkilenen bölgeler değil, temmuz ayının son haftası Rize ve Artvin’de sel afetinin etkilendiği bölgeler de afet bölgesi kapsamı içine alındı. Peki, nereleri afet bölgesi ilan edildi, afet bölgesi ilan edilmesi ne anlama geliyor ve bu bölgelerdeki işverenlere, çalışanlara sosyal güvenlik kapsamında ne gibi ayrıcalıklar tanınacak?
1. Genel Hayata Etkili Afet Bölgesi ne demek?
Bölgede; deprem, toprak kayması, çığ, sel, yangın, kaya düşmesi, su baskını gibi büyük hasara neden olacak şekilde afetin meydana gelmesi durumunda o bölge Genel Hayata Etkili Afet Bölgesi ilan ediliyor.
2. Afet bölgesi ilan edilince ne oluyor?
Afet bölgesi ilan edilmesi ile bölgede yaşayanlara, işverenlere, çalışanlara özel imkanlar tanınıyor ve tüm kayıplar devlet tarafından karşılanıyor.
3. Afet bölgesi ilan edilmesi için gerekli şartlar nelerdir?
Hane sayısı 100’den az olan yerlerde konutların 10’a birinin, nüfusu 50 binden az olan il ve ilçelerde en az 20 binanın, nüfusu 15 binden az olan yerlerde en az 10 binanın oturulamayacak hale gelmesi, tarım ürünlerinin en az 3’te biri kadarının zarar görmesi, çok sayıda ölü ve yaralı olması gerekiyor.
4. Nereleri afet bölgesi
Cevap: Sigortalılık süresini ve prim gün sayısını doldurup da yaştan dolayı emekli olamayan, yaşı bekleyenler kıdem tazminatını alıp, işten ayrılabilirler. 1999’dan sonra işe başlayanlar 7000 prim gününü doldurmaları halinde 25 yılı beklemeden kıdem tazminatı almaya hak kazanır. 19 yıl 5 ay 10 gün prim ödeyenler çalıştığı yerden istifa ederek kıdem tazminatını alabiliyor.
KOD-50 GEREKÇESİYLE İŞTEN ÇIKARILMIŞSINIZ
Soru: Çalıştığım şirketten kaza yaptığım için işten çıkardılar, tazminat vermediler. 1997 girişliyim, maddi hasar verdiğim için Kod-50’den attılar. Trafik raporunda iki tarafa da suç vermişler. Tazminat almak için ne yapmalıyım? Harun Y.
Cevap: Kod-50, işçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri 30 günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması anlamına geliyor. Şirket malına zarar verdiğiniz için işten çıkarılmışsınız. Kazayı bilerek yapmadıysanız ve bu durum da kaza raporu ile tescilliyse, tazminat için hukuk yoluna başvurabilirsiniz.
DOĞUM YARDIMI ALABİLİRSİNİZ
Soru: Sigortalı çalışmaya başlamadan önce doğan çocuklar için çocuk parası geriye dönük ne zaman çıkacak? Şermin T.
Cevap: Doğum yardımından 5 Mayıs 2015 tarihi ve sonrasında doğum yapanlar yararlanıyor. Çalışsın, çalışmasın her anne bu yardımı alabiliyor. Birinci çocuk için 300 lira, ikinci çocuk için 400 lira, üçüncü ve sonraki çocuklar için 600 lira ödeme yapılıyor. Yardımdan yararlanmak için doğan çocuğunuzun geçici kimlik belgesini almanız gerekir. Geriye dönük doğum yardımı için de başvurabiliyorsunuz.
BEKLEMEDEN EMEKLİ OLABİLİRSİNİZ
Son 5 yılda toplam 13 bin 592 adet orman yangını meydana geldi ve bu yangınlarda toplam 50 bin 322 hektar alan yandı. Yangınların yüzde 38’i ihmalden, yüzde 5’i kasten, yüzde 14’ü doğal nedenlerden çıktı. Yangınların yüzde 50’sinin ise çıkış nedeni bilinmiyor. Yani, ortalama her yıl 3 bine yakına orman yangını meydana geliyor. Ve son yıllardaki yangınlar şunu da gösterdi ki, orman yangınları artık yerleşim yerlerini tehdit ediyor. Nitekim geçen hafta 21 ilde çıkan 71 yangında 2 bin 300 yapı etkilendi, 126 konut oturulamaz hale geldi, çiftlikler hasar gördü, bazı çiftlikler neredeyse tamamen yandı, hakeza araçlar da kullanılamaz hale geldi. Hasar tespit çalışmaları halen devam ediyor.
TRAFİK SİGORTASI ÖDEMEZ
Gelelim, sigortanın orman yangınlarını kapsayıp kapsamadığına. Madde madde anlatayım.
Evinizin konut paket poliçesi varsa ve konutunuz da orman yangınından zarar görürse sigorta zararınızı karşılar. İlla konutunuzun kullanılamaz hale gelmesine de gerek yok. Yangın nedeniyle külün, isin vereceği zararlar da sigorta kapsamında. Öyle ki, sigorta şirketleri konut paket poliçesi ile birlikte asistans hizmeti de veriyorlar. Yangın sonrası oluşan hasarı ister kendiniz giderir, sigortadan parasını alırsınız; isterseniz de sigorta şirketinin asistans hizmetinden yararlanırsınız.
Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK), kapsamında yapılan zorunlu deprem sigortası orman yangının verdiği zararı karşılamaz.
Aracınızın kasko sigortası varsa, orman yangınında aracınız tamamen yansa da, yangın zarar da verse her türlü zararı kasko karşılar. Kaskonuz yok, sadece trafik sigortanız varsa; orman yangının aracınıza vereceği zararı trafik sigortasından alamazsınız.
TUĞBA ÖZAY’IN ÇİFTLİĞİ
2021’in ikinci yarısında kıdem tazminatının tavanı da artarak 8 bin 284 lira oldu. Kıdem tazminatı senede iki kere, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan genelge ile belirleniyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı 2021 yılı temmuz-aralık dönemi Mali ve Sosyal Haklara yönelik genelgeyi yayımladı. Buna göre 2021’nin temmuz-aralık döneminde işçilere ödenecek kıdem tazminatı tavanı 8 bin 284 lira olarak belirlendi.
Genelgeyle, temmuz ayından aralık ayına kadarki sürede işverenler, çalışanlarına en fazla 8 bin 284 lira kıdem tazminatı ödeyebilecek, tazminat bunun üzerinde de çıksa, 8 bin 284 liradan fazla ödeme yapmayacak. Daha açık şöyle anlatayım. Çalışanın aylık giydirilmiş ücreti 10 bin lira ise ve işyerinde 5 yıl çalışmışsa; tazminat toplamı 50 bin lira olsa da tavan 8 bin 284 lira olduğundan, en fazla 41 bin 420 lira alabiliyor.
Bu yılın başında ise kıdem tazminatı tavanı 7 bin 638 lira olarak belirlenmişti. Buna göre de 2021’in ikinci yarısında kıdem tazminatının tavanı emekli maaşları ve görevdeki memurların zam oranı kadar, yüzde 8.45 oranında artırılmış oldu.
NASIL HESAPLANIYOR?
Peki, kıdem tazminatı nasıl hesaplanıyor? Her tam yıl için 30 günlük brüt ücret tutarında kıdem tazminatı alınıyor. Aylık brüt maaş, ikramiye, prim, yol ve yakacak yardımı gibi tüm ücretleri kapsayan giydirilmiş brüt ücret üzerinden hesaplanıp, çalışılan yıl ile çarpılarak kıdem tazminatı toplamına ulaşılıyor. Her bir yıl için aylık brüt ücret üzerinden tazminat hesaplanıp, çalışana ödeniyor. Kıdem tazminatında sadece binde 7.59’luk damga vergisi kesiliyor.
KİMLER ALABİLİR?
Çalışanlar hangi şartlarda kıdem tazminatı alabiliyor? Madde madde anlatayım.
Cevap: Tüm emekliler ek ödeme alıyor. Emekliler genellikle maaş üzerinden değil bankaya yatan tutar üzerinden ek ödemesini hesaplıyor. Oysa bankaya yatan maaşınızın içinde ek ödeme de var. Yani, elinize geçen tutar ek ödemeli maaşınız.
EMEKLİLİK İÇİN 18 YIL ÇALIŞMALISINIZ
Soru: Yüzde 73 engelli raporum var. İlk işe giriş tarihim 14.11.2007. Emekli olabilmem için sigortalılık süresini doldurana kadar çalışmaya devam etmeli miyim? Şimdi işten çıkarsam sigortalılık süresi dolduğunda emekli maaşım daha mı düşük olur? Sercan Ş.
Cevap: Sigortalılık başlangıcı 2003 sonrası olup da yüzde 73 engeli olanlar 18 yıl çalışıp, 4 bin prim gün sayısı ile emekliliğe hak kazanıyor. Emekli maaşı alabilmeniz için prim gün sayısını doldursanız bile 18 çalışma yılını da doldurmanız
gerekiyor.
ASKERLİK BORÇLANMASI YAPABİLİRSİNİZ
Soru: