×
Fondan da işini kaybeden sigortalılara, işsiz kaldıkları dönemde işsizlik maaşı ödeniyor. Düne kadar işsizlik fonu pek de bilinmezken, COVID-19 ile birlikte önemli hale geldi. Pandemi döneminde İşsizlik Fonu, hem çalışanların hem de işverenlerin en büyük destekçisi oldu. Salgında, kapanma dönemlerini hatırlayın; kısa çalışma ödeneği, ücretsiz izne ayrılanlara ödenen nakdi ücret desteği ve işsizlik maaşlarının tamamı İşsizlik Fonu’ndan karşılandı, halen de karşılanmaya devam ediyor. Bundan dolayı da 2020 ve 2021 yılında fonun gelirleri ciddi azaldı, hatta 2020 sonunda fonun gelirleri giderlerini karşılamaya bile yetmedi. Pandemi öncesi, 2019 sonunda İşsizlik Fonu’nda biriken para 131.5 milyar lirayı geçmişti. Fonun varlığı 2021 yılında 103.2 milyar liraya, 2022 yılında da 90 milyar liraya kadar geriledi.
449 BİN KİŞİYE İŞSİZLİK MAAŞI
İŞKUR’un son açıkladığı rakamlara göre 2022’nin mayıs ayında İşsizlik Fonu’run varlığı 103.1 milyar lirayı aştı. Bu yılın 5 aylık döneminde fonun gelirleri 32.2 milyar lirayı bulurken, aynı dönemde giderleri ise 19.8 milyar lira oldu. Bu yılın ilk 5 ayında en yüksek ödeme ise işsizlik maaşı olarak ödendi. Sadece mayıs ayında fondan 449 bin kişiye 760 milyon liraya yakın işsizlik maaşı ödendi. Yılın ilk 5 ayında ödenen işsizlik maaşı tutarı 3.7 milyar lirayı geçti. Yine aynı dönemde İşsizlik Fonu’ndan 5 bin kişiye de 858 bin lira kısa çalışma ödeneği ödendi. Kimileri diyebilir ki, ‘salgın bitti kısa çalışma ödeneği mi kaldı?’. Kısa çalışma ödeneği yıllardır fonun ödemeleri arasında yer alıyordu ama COVID-19 döneminde ön plana çıktı. İŞKUR’un raporuna göre de salgın döneminde 25.5 milyar lirası 2020’de, 11.2 milyar lirası da 11.2 milyar lira olmak üzere 36.7 milyar lira işveren ve çalışanlara destek verildi.
103 MİLYAR LİRA BİRİKTİ
Cevap: Bazı dul ve yetimler üç maaş alabiliyor. Örneğin, işçi olarak çalışan bir kadın, emekli olup SSK’dan kendisi emekli aylığı alırken; aynı zamanda vefat etmiş eşi Bağ-Kur’lu ise eşinden dolayı dul maaşı alabileceği gibi Emekli Sandığına bağlı anne-babasından da yetim aylığı bağlanabiliyor. Böylece üç maaş alma hakkı doğuyor. Sizin durumunuz da vefat eden babanız memur olduğu için babanızdan yetim aylığı alabilirsiniz.
ASKERLİK BORÇLANMASI MAAŞI ETKİLEMEZ
Soru: 1970 doğumluyum, sigorta başlangıcım 1990. 9348 pirim günüm var. 19 ay askerlik yaptım. SGK uygulamasında 8400 TL emekli maaş ödemesi görünüyor. Askerlik borçlanması yaparsam emekli maaşım ne kadar artar? Hüseyin G.
Cevap: Askerlik borçlanmasının emeklilik maaşına katkısı biraz karışık ve kişiye, kişinin ilk giriş tarihine göre değişen bir konu. Şartlarınız emekli olmaya elverişli. Sizin özelinizde 2000 yılı öncesi sigortalı girişli olduğunuz için askerlik borçlanması emekli maaşınızı artırır ama bu artış çok fazla olmaz. Borçlanma ile ödeyeceğiniz tutarı hesaba katarsak alacağınız emekli maaşına yaratacağı katkı yüksek olmaz. Bu durumda askerlik borçlanması yapmanın pek de anlamı olmaz.
EK GÖSTERGE BANKA ÇALIŞANINI KAPSIYOR
Soru: 2001 yılında 1/4 derece, 3000 gösterge ile bir kamu bankasından bölge müdürü unvanıyla emekli oldum. 3600 ek göstergeden faydalanacak mıyım? Zeki K.
Cevap: 3600 ek göstergenin detayları tam netleşmedi, kanun tasarısının hazırlanmasını beklemek gerekiyor. Ancak sizin de göstergeniz 3000’den 3600’e çıkacak. Bu durumda siz de ek göstergeden yararlanacaksınız ve emekli maaşınız artacak.
MAAŞINIZA KATKISI OLMAZ
Endişelerinin nedeni de Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK), 7 Haziran itibariyle bazı özel hastaneler ile anlaşmasını sonlandırması. Bu tarihten bugüne kadar tamamlayıcı sağlık sigortası yaptıran kimi okuyuculardan, ‘bu iş bizi etkileyecek mi?’ diye sorular alıyorum. Etkilemiş olacak ki, geçenlerde yakın bir dostum arayarak, ‘bizim çocuğu her zaman gittiğimiz hastaneye götürdüm, SGK ile anlaşma yapmadık, tamamlayıcı sağlık sigortanızı kullanamazsınız diye geri çevirdi, şu işi bir gündeme getirsen’ dedi.
Durumu kısaca özetleyeyim. SGK, bu ayın başında, bazı özel hastanelere kısmi branşlarda hasta kabul anlaşması yerine tüm branşlarda hasta kabul şartı getirdi ve hastanelere de 7 Haziran tarihine kadar süre tanıdı. Bu ne anlama geliyor? Bugüne kadar bazı özel hastanelerin kardiyoloji, tıbbi onkoloji gibi branşlarda SGK ile anlaşması vardı ve bu branşların dışında hasta kabul etmiyorlardı. SGK, bu ayın başında, bu hastanelere, ‘Ya tüm branşlarda hasta kabul edersin anlaşma yaparız ya da tüm anlaşmamızı fesh ederiz’ dedi ve hastanelere de 7 Haziran tarihine kadar süre tanıdı.
18 HASTANE SİSTEMDEN ÇIKTI
Sonuçta, 24 hastaneden 18’i, SGK’nın bu teklifini kabul etmedi ve 18 hastanenin anlaşması SGK tarafından feshedildi. Bu 18 hastanede; kardiyoloji, kardiyovasküler cerrahi, tıbbi onkoloji, radyasyon onkolojisi, doku organ nakli, acil ve hiperbarik oksijen tedavisi branşlarında sunulan tedaviler artık SGK tarafından karşılanmıyor. Bu da 1 milyona yakın hastanın tedavi giderlerini SGK’nın karşılayamayacağı anlamına geliyor ki, bahsi geçen hastalıklar kalp, kanser gibi kritik hastalıklar. Bu kişilerin bir kısmı kemoterapi ve radyoterapi görüyor, bir kısmı organ nakli bekliyor.
Bu hastalardan bir kısmı da tamamlayıcı sağlık sigortası olanlar. Malum, tamamlayıcı sağlık; SGK ile anlaşmalı özel hastanelerin ayakta ve yatarak tedavilerde talep edeceği her türlü fark ücretini karşılayan özel sağlık sigortası ve sigorta, SGK’nın ödediğinin üzerini tamamlıyor. Özellikle son birkaç yılda tamamlayıcı sağlık sigortası bir hayli revaçta ve sigortalı sayısı neredeyse 3 milyona yaklaşmış durumda. Revaçta olmasının nedeni de, SGK’nın ödediğinin üzerine tamamladığından fiyatının, özel sağlık sigortasına göre çok daha uygun olması.
TAMAMLAYICI SAĞLIK SİGORTASI
Peki, SGK’nın bazı hastaneler ile anlaşmasını bitirmesi tamamlayıcı sağlık sigortalıları sıkıntıya sokacak mı? Eminim bazı sigortalılar sorun yaşayacaktır ama Türkiye genelinde bin 500’e yakın özel hastane var ve SGK’nın da kamu, özel, üniversite olmak üzere yine Türkiye genelinde 2 bin 500 hastane ile anlaşması bulunuyor. SGK’nın aldığı kararla anlaşmasını iptal eden hastaneler kimler? Ağırlıklı, A plus diye adlandırılan hastaneler ki, bunların da sayısı çok fazla değil. Ayrıca, SGK ile anlaşmasını sonlandıran hastanelerin büyük bir çoğunluğu da İstanbul’daki hastaneler. Kaldı ki, kardiyoloji, onkoloji gibi branşların dışında zaten bu hastanelerde tamamlayıcı sağlık sigortası geçmiyordu. Evet, bazı sigortalılar sorun yaşayacak ve doğal olarak SGK ile anlaşmalı hastanelerde tedavilerine devam edecek ama genel anlamda bakacak olursak şu aşamada tamamlayıcı sağlık sigortalıların endişe duymasına gerek yok.
Şunu da belirteyim, sigortalılar endişe duymayacak ama bir milyona yakın hasta ciddi mağdur durumda. Alıştıkları, bildikleri hastane; alıştıkları, bildikleri doktorlarla devam etmek istiyorlar ki, haklılar. Eminim, SGK ile anlaşmasını iptal eden özel hastaneler; hastaların mağdur olmaması adına orta bir yol bulacaklardır; daha da ötesi her iki kesimin de orta yolu bulmaları gerekir.
Cevap: Temmuz ayında emekli olmakla ağustos ayında emekli olmak arasında bir fark yok. Temmuz ayında emeklilik için müracaat ederseniz temmuzda emekli maaşına gelecek zamlardan yararlanırsınız. Aynı zamanda kıdem tazminatınızı da temmuz ayında artacak kıdem tazminatı tavanına göre alabileceksiniz. Temmuz ayında emekliliğe müracaat etmenizi öneririm.
EK GÖSTERGEDEN YARARLANACAKSINIZ
Soru: 30 yıllık polis memuruyum ve lise mezunuyum. Ek gösterge 1100. Ben bu şekilde ek göstergeden yararlanabiliyor muyum? Mehmet İ.
Cevap: Lise ve altı öğretimli memurlar da ek göstergeden yararlanacak. Ek göstergenin detayları henüz netleşmedi ama sizin durumunuzda ek göstergeniz 1600’e çıkacak ve bu şekilde maaşınız da emekli ikramiyeniz de artacak.
İKRAMİYEYİ ESKİ GÖSTERGEDEN ALACAKSINIZ
Soru: Halen öğretmen olarak çalışmaktayım. 1.1.2023 tarihinde 65 yaştan zorunlu emekli olacağım. 15.1.2023 tarihini bekleme şansım yok. Emekli ikramiyesinden faydalanma imkânım var mı? Zeki D.
Cevap: Ek gösterge ile ilgili düzenleme temmuz ayında Meclis’e gelip, yasalaşacak ama uygulanması 15 Ocak 2023 tarihinde başlayacak. Düzenleme hakkında detaylı bilgi kanun tasarısı Meclis’e geldiğinde netleşecek. 15 Ocak 2023 tarihinden önce emekli olursanız mevcut göstergeye göre ikramiye alacaksınız ancak emekli maaşınız yeni ek göstergeye göre artacak.
ENGELLİ AYLIĞI DÜŞÜK OLMAZ
Mevcut durumda yüksekokul mezunu astsubaylar, 9. derecenin 1. kademesinden göreve başlarken, Meclis’te görüşülen tasarının yasalaşması halinde yüksekokul mezunu astsubaylar 9. derecenin 2. kademesinden göreve başlatılacak. Görevde olan ve emeklilerin kademesinin artırılması ile özlük hakları da iyileşecek. Tasarı ile en az 2 yıl ve daha uzun süreli yüksek öğrenimini tamamlamış olan astsubayların bulundukları derece ve kademelere bir kademe ilave edilecek ve böylece maaşlarında ve diğer haklarında iyileştirme yapılacak. Bu uygulamadan emekliler de yararlanacak.
BUGÜN İÇİN BEDEL 56.506 TL
Şimdi gelelim, bedelli askerlikte yapılan değişikliklere. Kısaca bedelli askerlik uygulamasından bahsedeyim. Askerlik çağına girmiş yükümlülerden herhangi bir yaş sınırlandırması olmaksızın fiili askerlik hizmetine başlamamış olanlar bedelli askerlik için başvurabiliyor. Bedelin peşin ödenmesi gerekiyor. Ücretini peşin ödeyen ve bir aylık temel askerlik eğitimini tamamlayanlar askerlik hizmetini yerine getirmiş sayılıyor. Peki, Meclis’te görüşülen yasa tasarısı ile bedelli askerlikte neler değişiyor, kimlere af geliyor, kimlere yeni imkanlar tanınıyor madde madde anlatayım.
1- Sağlık muayenesinden geçip de ‘askerliğe elverişli’ belgesi alanlar bedelli askerlikten yararlanabilecek.
2- Bedelli askerlik bedeli memur katsayısına göre hesaplanıyor. Memur katsayısı da ocak ve temmuz olmak üzere senede iki kere belirleniyor. Bedelli askerliğe müracaat tarihi ile bedelin ödendiği tarih arasındaki farklılık nedeniyle de bugüne kadar ödenecek bedel tutarında tereddütler oluşuyordu. Örneğin, bedelli için şubat ayında başvuran bir kişinin ödeyeceği bedel, yılın ilk altı ayındaki memur katsayısına göre hesaplanırken; bedel ağustos ayında ödenecekse bu sefer yılın ikinci dönemine ait memur katsayısı üzerinden hesap yapılıyor. Bu durum da tereddütlere neden oluyordu. Meclis’te görüşülen tasarı yasalaştığında, askerlik için bedel ne zaman ödenecekse o tarihteki memur katsayısı üzerinden hesap yapılacak. Bugün için bedelli askerlik tutarı 240.000 gösterge rakamı ile bugünkü 0,235445 memur katsayısının çarpımı sonucu çıkan 56.506 lira. Temmuz ayında memur katsayısı artacağından askerlik bedeli de yükselecek.
YENİ HAKLAR TANINIYOR
3-
Eleştirilerin odağında da emeklilik fonlarının getirileri var. Özetle, ‘bu sene BES’in getirisi yok, geçen senelerdeki getirilere ulaşamıyoruz, hatta birikimler eriyor, ne yapmak lazım?’ diye soruyorlar. Haksızlar mı; haklılar. Gelin birlikte BES getirileri üzerine bir analiz yapalım.
Sene başından bu yana BES’in ortalama getirisi yüzde 22.20 oldu. Sene başından 15 Haziran tarihine kadarki süreçte enflasyonun, yani TÜFE’nin, yüzde 35.64 olduğunu hesaba kattığımızda; BES’in getirisi enflasyonun 13.44 puan gerisinde kalıyor. Aynı dönemde birikimlerini faizli fonlarda değerlendirenler yüzde 20.39, faizsiz fonlarda değerlendirenler ise yüzde 27.65 getiri elde etmişler. Buna göre de faizli fonları tercih edenler enflasyonun 15.25, faizsiz fonları tercih edenler ise enflasyonun 7.99 puan altında getiri sağlamış. İlk yarıda faizsiz fonların getirisinin nispeten faizli fonlara göre daha iyi olduğunu söyleyebiliriz.
HİSSE FONLARINDA GETİRİ YÜKSEK
Bu bahsettiğim BES’in ortalama getirileri. Bir de fon bazında getirilere bakalım. Mesela, hisse fonlarını tercih edenlerin birikimleri sene başından bu yana yüzde 37.5 artmış ki, bu da enflasyonun yaklaşık 2 puan üzerinde getiri anlamına geliyor. Birikimlerini altın fonlarında değerlendirenlerin ise getirisi, enflasyonun yaklaşık 5 puan altında kalarak, yüzde 31 olmuş. Hisse fonlarının dışında sene başından bu yana enflasyonun üzerinde getiri sağlayan başka bir fon yok. Mesela, içinde faiz içeren para piyasası fonlarının getirileri ise yüzde 7 ile enflasyonun 29 puan altında kalmış. Haliyle, tasarruflarını para piyasası, kamu dış borçlanma, değişken fonlarda değerlendirenlerin sene başından bu yana birikimlerinin ciddi eridiği görülüyor.
DİĞER YATIRIM ARAÇLARININ DURUMU
Bir de sene başından bu yana diğer yatırım araçlarının ortalama getirilerine bakalım. Mesela birikimini mevduatta değerlendirenler yüzde 7.24 getiri elde etmiş. Mevduat faizinin getirisi enflasyonun 28.4 puan altında kalmış, yani birikimler ciddi erimiş. Altını tercih edenler yüzde 30.73 getiri sağlamışlar ki, bu da enflasyonun yaklaşık 5 puan altında bir getiri. Doları tercih edenler ise sene başından bu yana yüzde 29.47 getiri sağlamışlar; doların getirisi de enflasyonun 6 puan gerisinde kalmış. BIST 100 endeksi de sene başından bu yana enflasyonun 0.68 puan altında kalarak yatırımcısına yüzde 35 getiri sağlamış. Daha açık bir anlatımla; senenin ilk yarısında BES de dahil, tüm yatırım araçlarının getirileri enflasyonun altında kalmış, ancak BES’te, hisse, altın gibi piyasa koşullarına uygun fonları seçenler nispeten daha avantajlı olmuşlar.
KATILIMCILARA TAVSİYELER
Özetleyecek olursak, senenin ilk yarısında BES’in performansı iyi değil, geçen senelerle mukayese edildiğinde hiç iyi değil. Mesela, 2021 yılında BES katılımcıları enflasyonun 9 puan üzerinde, yüzde 44 getiri sağladılar ki, altın fonunun getirisi yüzde 67 ile rekor kırmıştı. Keza 2020 yılında benzer bir durum hakimdi; BES fonlarının ortalama getirisi enflasyonun 12 puan üzerine çıkarak, yüzde 26 olmuştu ki, altın ve döviz ağırlıklı fonları tercih edenlerin birikimleri yüzde 35 ila 55 arasında artmıştı.
Prim borcu olup da devletin sunduğu sağlık hizmetinden yararlanamayanlara af geliyor. Meclis’e gönderilen sağlık torba kanun teklifi ile sağlık borcu olanların borçları silinecek. Affın detaylarına geçmeden önce kimler GSS kapsamında, kimlerin borcu var, kısaca değineyim.
GSS zorunlu sağlık sistemi. Nüfusun tamamı zorunlu GSS kapsamında sağlık hizmeti alıyor. Çalışan ve emekliler Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bağlı olduklarından bakmakla yükümlü oldukları kişilerle birlikte GSS kapsamında devletin sunduğu sağlık hizmetinden yararlanıyor. Herhangi bir sosyal güvenlik kapsamında olmayanlar, çalışmayanlar ise cepten primlerini ödeyip, kendileri ve aileleri için sağlık hizmeti alıyorlar. Primlerini ödeyemeyenler ise gelir testine giriyor, testin sonucuna göre de primlerini devlet karşılıyor. Buna göre geliri brüt asgari ücretin üçte birinin üzerinde olan kişilerin ödemesi gereken prim tutarı brüt asgari ücretin yüzde 3’ü tutarında. 2022 yılı için de bu tutar aylık 150 lira.
KİMLERİ KAPSIYOR?
Son verilere göre de sosyal güvenlik şemsiyesi altında çalışanlar ile emekliler ve bu kişilerin bakmakla yükümlü olduğu kişiler dışında genel sağlık sigortası kapsamı altında 9.4 milyon kişi bulunuyor. Bunların 2 milyon kişisi primlerini kendi ödüyor, 7.4 milyon kişinin primlerini devlet karşılıyor. Bunların dışında da sağlık sigortası tescili olan ama primlerini ödemeyen, bundan dolayı da devletin sunduğu sağlık hizmetinden yararlanamayan milyonlarca kişi bulunuyor. Bu kişilerin prim borçlarını ödeyip, sağlık hizmeti almalarını sağlamak için geçmişte birçok yapılandırma fırsatı sunuldu.
En son geçen seneki borç yapılandırması kapsamında 2021’in nisan ayı da dahil öncesi genel sağlık sigortası prim borcu olanlara bu borçlarını yapılandırma hakkı tanındı. Prim borçlarının tamamını 31 Aralık 2021 tarihine kadar ödeyenlerin borca ilişkin gecikme faizi ve cezalarının tamamı da silindi. Benzer bir yapılandırma fırsatı 2020 yılında da tanındı, bu sefer 2020 yılı ağustos ayı öncesi borcu olanlara yapılandırma imkanı getirildi. Görünen o ki, geçmişte üst üste çıkan borç yapılandırmasına beklenen sayıda kişi başvurmadı. Bu sene başında alınan bir kararla da genel sağlık sigortası kapsamında olup prim borcu nedeniyle sağlık hizmeti alamayan kişilere; Sağlık Bakanlığı’na bağlı sağlık tesisleri ile devletin üniversite hastanelerinde 31 Aralık 2022’ye kadar sağlık hizmeti alabilmelerine imkan tanındı.
BEŞ BİN TL’NİN ALTI SİLİNECEK
Şimdi ise, Meclis’e gönderilen sağlık torba kanun teklifi ile sağlık borçlarının bir kısmı siliniyor, borçların bir kısmına da ödeme kolaylığı getiriliyor. Borç nasıl silinecek, kimler yararlanacak madde madde anlatayım.
İşte 3600 ek göstergede merak edilenler.
EMEKLİ OLMAK İÇİN 15 OCAK’I BEKLEYİN
Soru: Kamuda teknik hizmetler sınıfında çalışıyorum. Bu yılın ağustos başında emekliliğim geliyor. Ek göstergem 3000. 3600 ek gösterge düzenlemesi çıkacak, 2023’ün başında uygulamaya gireceği açıklandı. Ağustos ayında emekliliğimi verirsem ek gösterge düzenlemesinden yararlanabilir miyim? Maaşım ve ikramiyem 3600 üzerinden mi olur, yoksa ocak ayını mı beklemeliyim? Murtaza K.
Cevap: 3600 ek gösterge düzenlemesi temmuz ayında yasalaşacak ancak uygulama 15 Ocak 2023’de başlayacak ve ek gösterge ödemeleri de bu tarihten itibaren yatırılacak. Emekliliğinizi şimdi isterseniz ikramiye ve maaşınızın ek gösterge olmadan hesaplanacak. Emekliliğiniz için 15 Ocak tarihini beklemeyi öneririm.
YETİM AYLIĞI DA ARTACAK
Soru: Babam 3000 ek gösterge üzerinden emekli olmuştu. Ben ondan yetim maaşı alıyorum. Ek gösterge artışından ben de yararlanabilecek miyim? Canan K.
Cevap: