Efes artık dünyaya miras

Dünyanın kazılan en büyük Grekoromen şehri Efes, Anadolu’daki çoğu şehir gibi önce Yunan sonra Roma medeniyetlerine kucak açmış ve onların eserleriyle donatılmış. Şehrin sadece yüzde 10’u gün ışığına çıkarılmış olsa bile, sokaklarında yürürken eski Roma’nın havasını soluyabiliyorsunuz. Efes Roma Dönemi’nde 250 bine yakın nüfusuyla, Küçük Asya olarak adlandırılan Anadolu eyaletinin başkenti olmuş. Din, ticaret, kültür ve sanat alanında bir yıldız gibi parlamış. Dünyanın yedi harikasından biri olan ve adını bölgeden alan İyon tarzı kolon başlıklarının üzerinde göğe doğru yükselen Artemis Tapınağı, şehrin hem gurur hem de zenginlik kaynağı olmuş. Batı sahillerindeki en önemli liman olarak yetmiş iki milletten insan Efes’in sokaklarında dolaşıp, şehrin güzelliğinden büyülenmiş. Buna bir de Hıristiyanlık’ın en önemli şehirlerinden biri olması eklenince, Efes yapılan bir değerlendirmede yirminci yüzyılın en önemli iki kazı yerinden biri unvanını almış. Paranın ilk basıldığı yer Lidya’ya yakın olan Efes aynı zamanda ilk bankanın açıldığı bir antik yerleşim.

ODEON'DAN CELSUS KÜTÜPHANESİ'NE

Bugün Efes ören yerine iki ayrı kapıdan giriliyor. Biri Selçuk’tan Kuşadası’na giderken sol kolda, Panayır Dağı’nın eteklerinde bulunan alt kapı, diğeri de Meryem Ana’ya çıkarken sağ kolda bulunan üst kapı. Menderes Nehri üzerindeki Magnesia şehrinden gelenlerin kullandığı üst kapı Odeon isimli küçük tiyatro ile başlıyor. Aynı zamanda Belediye meclisinin toplantılarının yapıldığı bu yapı, Efes’teki kazılarda çıkarılmış Artemis heykellerinin bulunduğu Altar’ın (Sunak) yanında yer alıyor. Bu heykeller bugün Selçuk’taki müzede, Efes’te bulunan çok sayıda antik eserle birlikte sergileniyor.

Artemis bol göğüslü bir tanrıça, bu da onun bereket tanrıçası olmasından kaynaklanıyor. Altar’dan sonra adını Curetes isimli rahiplerden alan caddeden yokuş aşağıya inmeniz gerekecek. Şehrin ana meydanlarından biri Domitian ismini zalim bir Roma imparatorundan alıyor. Ünlü spor malzemeleri markası Nike’ye adını veren zafer tanrıçası meydanı süsleyen mitolojik kahramanlardan yalnızca biri. Onun karşı köşesinde antik hastane ve eczanenin bulunduğu yerde bir Hermes kabartması var. Aklınıza hemen Fransızların ünlü markası gelmesin, Hermes aslında Tanrıların habercisi, aynı zamanda da gezginlerin tanrısı.

YILLARA MEYDAN OKUYAN KALDIRIMLAR

Domitian Meydanı eskiden atlı arabaların gelebildiği son nokta olmuş. Biraz ileride gücün sembolü Herkül’ün kapısı var, orayı geçtiğiniz an kendinizi yaya bölgesinde buluyorsunuz. Her ne kadar biz kaldırımları şehirlerimizde hemen hemen her yıl değiştirsek de Efes’teki kaldırımlar 1900 yıla meydan okuyor. Sanki dün yapılmış gibi sapasağlam bir şekilde bugünkü gezginleri ağırlıyor. Yol üzerinde sağda Trajan isimli imparatora adanmış bir çeşmeyle yeğeni Hadrian için yapılmış bir tapınak bulunuyor. Tapınağın arkasında hamamlar var. Hamamların girişinde başsız bir kadın heykeli bulunuyor. Kadının adı Scholastika, kendisi şehrin madamı. Genelevde kazandığı parayla hamamları restore ettirmiş. Zaten Efes’teki zenginler yaşadıkları bu şehri güzelleştirmek adına çok sayıda kamu binası yaptırmışlar ve bu kişilerin adları da belediye binasında sütunların üzerine kazınmış. Hamamın yakınındaki bir yapıysa çok enteresan. Latrin diye geçen bu tuvaletlerin özelliği onlarca deliğin yan yana sıralanmış olması! Anlayacağınız Romalılar pek çekingen değillermiş. Televizyon, radyo, gazete olmadığı için dünyada olup bitenleri ilk olarak bu iletişim merkezlerinde ihtiyaçlarını giderirken öğrenmişler!