130 milyon parça çöp dış uzaya mı süpürülecek?

Gezegenimizde insanın ayak basmadığı son kalan bakir toprakların yüzde 3’e düştüğü bilgisi henüz gelmişti... Daha haber soğumadan Çin’in ‘Long March’ uzay roketinin kontrolsüz biçimde Dünya’ya düşeceğini öğrendik... Bilim dünyasını epeydir meşgul eden ‘uzay atıkları’ sonunda dünya gündemine girmiş oldu. Çin’in uzay istasyonu projesi Tianhe’nin çekirdek modülünü taşıyan Long March 5B roketi 10 gün süren tartışmalı bir sürecin ardından 8 Mayıs’ta Maldivler’in kuzeyine, Hint Okyanusu açıklarına çakıldı... 21 ton ağırlığındaki roketin parçaları okyanus sularına gömüldü...

Ekosistemi kirletmeyi öyle kanıksamış durumdayız ki Long March’ın talihsiz serüvenini ‘şans’ addedebiliyoruz. Zira kontrolsüz gerçekleşen düşme olayı yaşam alanlarını hedef alıp büyük bir felakete yol açabilir, ormanlık bölgelerde yangın çıkarabilirdi. “Neyse ki okyanusa düştü” dememiz, yalnızca ironik bir avuntu... Üstelik bu Çin’in ilk vakası değil. Geçen yıl aynı isimli roket kontrolsüz biçimde Atlantik Okyanusu’na düşmüş, bazı parçalar Afrika topraklarını vurmuştu. 2018’de yine Çin’e ait 8 ton ağırlığındaki bir uzay aracı kontrolsüz şekilde Dünya’ya çarpmıştı... Normalde roket parçaları kontrollü biçimde okyanusa ‘indiriliyor’. Anlayacağınız, uzay sektörü de diğerleri gibi denizi çöplük olarak kullanıyor!

Şimdi modern dünyayı ilgilendiren bir tehdit daha ortaya çıktı: Uzay atıkları. Avrupa uzay ajansı ESA’nın istatistiklerine göre Dünya’nın yörüngesinde yaklaşık 130 milyon parçalık uzay atığı kütlesi dolanıyor. Çoğu 1 milimetrenin altında, 500 bin kadarı da büyükçe parçalardan meydana geliyor. Uzay atıkları, atıl hale gelen insan yapımı uydulardan kaynaklanıyor. Yörüngede rastgele dolanan ölü uydular zaman zaman çarpışarak parçalanıyor, kimi zaman infilak ediyor ve her yöne savruluyor. Asıl problem, bu parçacıkların çarpışma şiddetiyle hız kazanması. Uzayda hava direnci bulunmaz; bir objeye fiske bile atsanız, başka bir cisme çekilmedikçe aynı hızda yoluna devam eder.

SERSERİ KURŞUN GİBİ

Çarpışmalar ve patlamalarla hızlanan uydu parçacıkları uzay ortamında adeta serseri kurşunlara dönüşüyor. Çalışan bir uyduyu delip geçmesi için birkaç milimetre çapında olması yeterli... Ayrıca içinde hâlâ yakıt kalan, pilleri patlayabilen yüksek riskli uydular da var...

Modern dünyayı uydusuz hayal edemeyeceğimiz günlerdeyiz... Ülkelerin savunma ve istihbarat sistemleri, herkesi ilgilendiren iklim, meteoroloji, navigasyon çalışmaları ve başta cep telefonları olmak üzere iletişim faaliyetleri uydularla yönetiliyor. Geçen yılın başlarında ‘Uzay Kuvvetleri’ni devreye alan ABD’nin vizyonunu anlamak zor değil. Eskiden denizlere hâkim olan dünyaya hâkim olurdu. Bundan sonra uzaya hâkim olan medeniyeti idare edecek... Üçüncü dünya savaşının uzayda patlak vermesi gerçek bir olasılık... Geçen haftalarda ABD istihbaratı tarafından bildirilen, Çin’in uydulara yönelik sabotaj hazırlığı şüphesi gündemdeydi. Ardından bu kontrolsüz düşüş komplo teorisyenlerini harekete geçirdi...

‘MEZARLIK YÖRÜNGESİ’

Uluslararası Uzay İstasyonu ISS, uzay atıklarıyla çarpışmamak için bugüne kadar üç kez acil manevra yapmak zorunda kalmış. Her yıl büyüyen uzay atığı problemine karşı çeşitli önlemler düşünülüyor. Öncelikle uzay çalışmaları yapan ülkelerin ortak talimatlara uyması bekleniyor. Teknoloji ilerledikçe zorlu uzay koşullarına dayanıklı ve parçalanmayacak gövdeler üretilebilecek. İşi biten uyduları ‘mezarlık yörüngesi’ tabir edilen daha dış uzayda bir bölgeye yönlendirme seçeneği tartışılıyor. ‘Uzay Sürdürülebilirlik Skoru’ adı verilen bir ölçüm sistemiyle, uzay faaliyetleri yürütecek ülkelerin denetim altına alınması planlanıyor.

Binyıllar içinde gördük ki Dünya toleransı yüksek bir gezegen. Çöplerimizi halının altına süpürmemize yeterince izin verdi; kokusu çoktan yayılmış olsa da. Gelgelelim uzay bambaşka... Haddimizi bilmemiz gereken bir yer. Dileyelim ki Dünya’nın yüzyıllardır sineye çektiğini uzay bize fazlasıyla ödetmesin...

UZAY ÇÖPÇÜSÜ

Avrupa Uzay Ajansı’nın desteklediği ClearSpace1 projesi uzay atıklarını azaltmak için atılan ilk adımlardan. Küçük bir çöp toplayıcı. Dört robot koluyla yörüngede denk geldiği ilk çöpü toplayarak öncelikle konseptin çalıştığını gösterecek. Proje ilerledikçe yörüngede toplanan küçük çaplı çöplerin Dünya’ya doğru püskürtülerek atmosferde yanması sağlanacak.

GÜZELİM GECE MANZARAMIZA DA EL KOYDULAR!

Nicedir sözü edilen Starlink uydularının gece geçidine nihayet şahit oldum. Kapanma sürecinde ikamet ettiğim Fethiye’nin ünlü astrolojik gözlem noktası Karadere mevkisinde yeniayın karanlığında muhteşem yıldızlı gökyüzünü izliyordum. Aniden sıra sıra uydular beliriverdi. Sağ baştan... Her biri yıldız boyutlarında ve parlaklığında... Az buz değil, onlarca uydu göğü batıdan doğuya tamamen kapladı. Geçişleri 10 dakika  kadar sürdü. Şaşırtıcı bir duygu. Ancak itiraf edeyim artık Elon Musk’ın suratından pek hazzetmiyorum. Vaktiyle “Uyduları çıplak gözle kimse görmeyecek” demişti... Elbet siz de karşılaşacaksınız.

Kimilerine heyecan verici gelebilir fakat manzaranıza apartman dikilmesinden, derenize tesis kurulmasından pek farkı yok. Astronomlar şimdiden dert yanıyor, gökyüzü gözlemlemenin giderek zorlaştığını anlatıyorlar her fırsatta. Starlink tek değil yakında OneWeb gibi rakipleri de olacak. Daha binlercesi yörüngeye doluşacak. İnternet uydu ağları, fiber optik yer bağlantıları kadar hızlı değil ancak her yere ulaşabiliyor. Üçüncü dünya ülkeleri, özel iş sahaları ve maceraperestler için avantaj. Uydu alıcı setiyle abone olunuyor. Pekâlâ Google’ı, Microsoft’u anladık. Tüm dünyayı internete bağlamanın Elon Musk’a ne faydası var? Ajandanın arka sayfalarına bakıyoruz. Birincisi, sürücüsüz Tesla otomobillerin internet erişim ağı genişleyecek ve kullanılabilirliği artacak. Zira internet olmadan sürücüsüz araçlar yüzde 100 güvenli sürüş sunamıyor. İkincisiyse SpaceX’in Mars ve uzay çalışmalarına fon yaratmak. Musk’ın vizyonundaki projeleri başarmak için global ölçekte ve sürdürülebilir gelir kaynaklarına ihtiyacı var. Gece manzarasına el koymuş, çok mu!