Kokpit

Uğur CEBECİ

A3XX imalata hazır

Yolcu trafiği artıyor, havayolları büyüyor. Uzmanlar büyümenin yıllık yaklaşık yüzde 5 civarında olduğunu söylüyorlar. Bunun anlamı 15 yıl içinde 100 koltuk ve daha fazlasına sahip uçak sayısının 10 binden 20 bine çıkması demek. Havalimanlarına baktığınızda birçok havalimanı bunu karşılayamayacak durumda.

Gökyüzündeki sıkışıklık ise tüm seferleri alt üst ediyor. Artık havayolu şirketleri düşük kapasiteli uçaklarla günde birkaç sefer yapmak yerine büyük uçaklarla yolcunun hepsini toplamak istiyor. Maliyetlerin çok yüksek olduğu havacılıkta rekabet edebilmek ve bilet fiyatlarını düşürmek için bu şart.

Bu fikirle harekete eden Avrupalı uçak imalatçısı Airbus Endüstri bir hayali gerçekleştirmek üzere çalışmalarını hızlandırdı. Yapılan araştırmalar gelecek 20 yıl içinde koltuk kapasitesi 400'ün üzerinde bin 300 adet uçak ihtiyacı olacağını gösteriyor. Bunun için Airbus Endüstri A3XX adını verdiği gelecek yüzyılın en büyük uçağını bilgisayar ekranında gerçekleştirdi. İki katlı, dört motorlu uçak 555 yolcu kapasiteli başlangıç modeli için Airbus'ın mühendisleri çok zor bir işe soyunduklarının bilincindeler. Bu proje onlar için çok önemli. Çünkü A3XX biraz da Airbus'ın kendini tam anlamıyla ispatlama projesi. A3XX gerçekleşebilirse şirketin pazarda Boeing'e karşı her alanda varolabilmesi sağlanacak.

JUMBO EFSANEYDİ

Son bir kaç yıldır Boeing'in Jumbo diye adlanan ve dünyanın en büyük yolcu uçağı ünvanını elinde tutan , 747-400 modelinin siparişlerinde büyük azalma olduğuna dikkat çeken Airbus yetkilileri artık bu uçağın ömrünü doldurduğu görüşündeler. Tasarımı üzerinden neredeyse 30 yıl geçen 747'nin daha fazla geliştirilemeyeceğini savunan Airbus, bu nedenle Boeing'in 747'nin büyük modelleri olan 500, 600 ve 700 serisinin üretiminden vazgeçtiğini tahmin ediyor. Airbus'ın Teknik Basın Toplantısı’nda görüştüğümüz Büyük Uçak Bölümü Pazarlama Müdürü Philippe Jarry, 'Havayolları daha verimli uçak istiyor. 747 bunu karşılayabilecek yapıda değil. Filolarının uzun dönem uçak planlarını yapan havayolları bunu bir daha düşünmeli ' diyor.

Avrupalı imalatçı Airbus, A3XX'in karşısında en büyük engelin Amerika olduğu görüşünde. Airbus'ın uzun menzilli büyük uçak pazarında tek olan Boeing 747'ye rakip çıkartmasının Amerika'yı ürküttüğünü vurgulayan Jarry, bu uçağı alacak havayollarına, havalimanlarına, finansmanını sağlayacak şirketlere ve Airbus'a direkt baskı uygulandığını ileri sürüyor.

KİMLER İSTİYOR

Böylesine büyük kapasitede bir uçağı ancak büyük havayolları uçurabilir. Bu şirketler arasında United, British Airways, Lufthansa, KLM, Air France, İberya, Singapur, Cathay Pacific, Malezya, Tayland, Kore, Eva, JAL, ANA, Air Canada ve Emirates Havayolları A3XX uçağından sipariş verebileceklerini açıkladılar. Kargo şirketlerinden de FedEx ve Cargolux'ün A3XX'e sıcak yaklaşımı var. Airbus havayolu şirketleri ile sık sık toplantılar yaparak uçağı birlikte tasarlıyorlar. Airbus ayrıca havayolları tarafından oluşturulan ortaklıkların da birleşerek bu uçaktan satın almasının mümkün olacağı görüşünde.

İlk hedef uçağın en küçük modeli olan 100 serisinin üretilmesi. İki katlı A3XX-100, üç sınıflı 555 koltuk kapasiteli 13 bin 500 kilometre menzilli olacak. 100 serisini aynı uçağın tamamen kargo modeline çevrilmiş olan 100F (Freighter-Kargo) modeli izleyecek. A3XX-100F 150 ton kargoyu 10 bin 200 kilometre taşıyabiliyor. A3XX olası modelleri içinde en çok bu ikisi havayolları tarafından beğenildi. Airbus yetkilileri bir uçağın kargo versiyonunun, yolcu modelinden ancak 5 ila 10 yıl sonra üretilebileceğini ancak bunun A3XX'de çok hızlı geliştiğine dikkat çekiyorlar. Eğer uçakların satışı başarılı olursa, Pasifik pazarı için 14 bin 200 kilometre menzilli 550 koltuklu 100R veya 480 yolcu kapasiteli 50R modellerinin üretimi yapılacak. Daha sonraki hedefler ise uzatılmış gövdeli 656 yolcu taşıyabilen 200 ve hem yolcu hem kargo taşıyabilen 'combi' modelleri.

Uçak üzerinde ana tasarım çalışmalarında önemli yol katedildi. Şu an Airbus mühendisleri daha iyi neler yapılabilir diye detaylar üzerinde duruyorlar. İlk hedef kuyruğun biraz küçültülmesi. En büyük çalışma da iki katlı uçağın kabin içinin tasarlanmasıyla ilgili. Kabin tasarımının başında Almanya'da yetişmiş bir Türk mühendis Zeydan Öncü var. A3XX'in kabini diğer yolcu uçaklarının kabinlerine oranla çok değişik olacak. İçinde spor salonlarından alış veriş merkezlerine kadar tüm yolculuğu rahat bir ortamda yaptırabilmek için her türlü imkan yeralacak. Şimdiden uçak transatlantik seferler yapan özel gemilere benzetiliyor.

Geleceğin dev uçağının sefer yapacağı havalimanları belli. Bunların başında New York JFK, Los Angles, Heathrow, Frankfurt ve Singapur Changi Havalimanları geliyor. Uçak boyut açısından standart pistlere ve terminal binalarını pistte bağlayan taksi yollarına sığıyor. Toulouse'da mart ayında uçağın ağırlığının pist ve taksi yollarına nasıl etki edeceği konusunda bir test yapıldı. Yaklaşık maksimum kalkış ağırlığı 540 tonu bulan A3XX'in iniş takımları birebir ölçekte imal edildi ve üzerine bu ağırlık yüklendi. Zemin üzerinde iniş takımları taksi hızında yürütüldü. Yapılan ölçümlerde standartlar içinde olan pist ve taksi yollarına A3XX'in zarar vermeyeceği ortaya çıktı.

Airbus ne kadar zor bir işe girdiğinin farkında. Boeing'in 747'leri geliştirmek için 30 yıl harcadığını da biliyor. Ancak ortaya çıkacak ürünün kusursuz olması ve havayolu sektöründe bir çığır açabilmesi için elinden geleni yapıyor. Airbus yetkilileri şapkadan tavşanı çıkartacaklarını ve şimdiden de tavşanın kulaklarının belirdiğini söylüyorlar.

MALİYET 15 MİLYAR DOLAR

A3XX'in proje maliyeti, her ne kadar Airbus tarafından 10 milyar dolar olarak belirtilse de uzmanlar bu uçağın en az 15 milyar dolarlık bir yatırımla ortaya çıkacağını belirtiyorlar. Bu projeye birçok şirketi yanına ortak alarak giriyor. Airbus'ın ortakları bu işe para yatırmaktan kaçınmıyor. Proje üzerinde şimdilik 600 kişi çalışıyor. Kesin siparişlerin alınmasıyla birlikte bu sayı kısa zamanda 12-13 bin kişiye çıkacak. Fransa Toulouse'daki üretim tesislerinde özel bir hat açılacak. Ve 2004 yılında ilk uçuş yapılacak.

İşte A3XX’in KOKPİTİ

Uçağın kokpiti değişik özelliklere sahip. Kokpite bir kaç basamaklı merdivenle çıkılıyor. Gösterge yapısı diğer Airbus serisi uçaklarla aynı. Uçak side-stick adı verilen ve yan tarafta bulunan lövye ile kumanda ediliyor. Farkın sadece ayrıntılarda olduğunu bilen Airbus tasarımcıları uzun menzilli uçuşlar yapan pilotlarla görüşerek kokpiti dizayn etti. Kokpitteki önemli değişiklik teknisyen koltuğu. Eskiden yolcu uçaklarının kokpitlerinde uçuş mühendisi bulunurdu. Şimdi bunlar yerlerini teknisyenlere bırakıyor. Tümüyle elektronik yapıya sahip olan uçakta bir teknisyeninin bulunması çok önemli. Kaptan koltuğunun arkasında yer alan teknisyen bir arıza durumunda önündeki bilgisayardan arızaya hemen müdahale edebilecek.

TEKNİK ÖZELLİKLER

Uzunluk 72.5 metre

Kanat Açıklığı 79.8 metre

Maksimum Kalkış Ağırlığı 540 ton

Maksimum İniş Ağırlığı 381 ton

Yakıt Kapasitesi 290.000 litre

Motor İtiş gücü 307 kN

Yolcu Kapasitesi 555 koltuk

Menzil 13.500 km

A3XX-100 modeli içindir.

TEK MOTOR EVLİLİĞİ

A3XX'de motor konusunda Airbus iki seçenek sunuyor. Bu seçeneklerden ilki dev bir evliliğin ürünü. Dünyanın en büyük iki motor üreticisi Amerikan General Elektrik (GE) ve Pratt and Whitney (P&W) A3XX'e motor üretmek için birleşti. Her iki şirket ortaklaşa dev uçağı emniyetle havalandıracak ve ekonomik uçuş yapmasını sağlayacak yeni nesil motor tasarlıyorlar. Diğer bir seçenek ise Rolls Royce. İngiliz şirket Trent 800 ailesinden geliştirdiği 900 motorunu A3XX için sunuyor.

Kullanıcıların tercihi motor imalatçılarının geleceği için de önemli bir karar olacak. Her iki motorun da itiş gücü 307 kN civarında. Bu jet motorları şu ana kadar yapılmış en güçlü ve büyük motorlar olacak.

A3XX’in seyir defteri

Haziran 1996: Temel tasarım çalışmaları başladı.

Ocak 1997: Temel tasarım tamamlandı.

Mart 1998: Tip sertifikaları için başvuru.

Ocak 1999: Tasarım kesinleşti.

Kasım 1999: Model seçimi bitimi.

Haziran 2000: Kesin siparişler alınacak.

Aralık 2001: Müşteri isteklerine göre tasarım tamamlanacak.

Ağustos 2003: Üretim çalışmaları başlayacak.

Haziran 2004: İlk uçuş gerçekleştirilecek.

Nisan 2005: Havacılık otoritelerinden onay alınacak.

Haziran 2005: Havayollarında servise girecek. Ve seferlere başlayacak.

Uçuş maliyetleri düşük

A3XX'in 100 modeli 22 first, 96 business ve 437 ekonomi olmak üzere 555 yolcu kapasiteli. Uçağın maliyetlerini kurtarmak için yüzde 58 doluluk kapasitesine ulaşmak yeterli. Aynı durum Boeing 747-400'ler için biraz daha karmaşık. Toplam 413 yolcu kapasiteli 747-400'lerde ancak yüzde 70 doluluk yakalandığında kar sağlanıyor. Ayrıca A3XX'in uçuş maliyetleri 747'ye oranla yüzde 15 daha az.

Airbus, uçağın fiyatıyla ilgili açıklama yapmıyor. Tahminlere göre ilk müşteriler için 200 milyon, sonraki müşteriler için fiyat 230 milyon doları bulacak.

Sakıp Sabancı: Favori uçağım A3XX

Airbus Endüstri'nin Toulouse'daki yıllık teknik toplantısına giderken uçakta Sabancı Holding Yönetim Kurulu Başkanı Sakıp Sabancı ile karşılaştık. Sohbet sırasında Fransa'da Airbus'a gittiğimizi söyleyince Sabancı, A3XX ile ilgili soru yağmuru başlattı. 'Favori uçağım A3XX. Böylesine dev bir uçağın imal edilmesi beni heyecanlandırıyor' diyen Sabancı, A3XX'in havacılık sanayine de yeni bir boyut getireceği düşüncesinde. Sabancı imparatorluğunun başkanı geleceğin dev uçağı ile ilgili gelişmeleri de dikkatle izliyor.

İki katlı uçağa havayollarında hizmete girmesinden sonra hemen bineceğini de söyleyen Sakıp Sabancı, yüzlerce yolcuyu bir arada taşıyacak uçaklarla hava taşımacılığının gelişeceğini ve de ucuzlayacağına inanıyor.

Sakıp Ağa'nın merakla beklediği başka bir proje ise yeni tasarlanan süpersonik uçaklar. 'Zaman tasarrufu için yeni Concorde'lar yapılmalı.' diyen Sabancı uçakların hızlanmasını ve seyahatlerin kısalmasını düşlüyor.

DÜZELTME

Geçtiğimiz hafta iş uçakları fiyat listesinde Cessna Citation X'in fiyatı grafik dizgi hatası nedeniyle 6,5 milyon Dolar olarak yayınlanmıştır. Doğrusu 16.5 milyon Dolardır. Düzeltir özür dilerim.