Gökyüzünün yakıt tankerleri

Havada yakıt ikmali yapan tanker uçakların yeni nesilleri üretiliyor. Genellikle ticari yolcu uçakları arasından seçilen tanker uçaklar iç yapısı, depoları ve kokpit düzeni bu amaca uygun düzenleniyor. Boeing, 707'den sonra 767 uçağından tanker uçağı üretti. Airbus'ta A330 tercih edildi. Bir bakıma gökyüzünün yakıt istasyonu olan tanker uçakları aynı anda iki-dört uçağa yakıt verebiliyorlar. KC-135 tipleri ise genellikle bir uçağa yakıt verebiliyor. Havada yakıt ikmali özel koşullarda ve iyi bir eğitim görmüş personelle gerçekleşiyor. Savaş uçaklarının menzilleri bu sistemle uzuyor. Yüksek hareket kabiliyetine sahip birçok savaş uçağının menzili kısıtlıdır. Havada kalış süreleri azdır. Uzun yıllar önce buna çare arayan uçak imalatçıları savaş uçaklarının menzillerini ek yakıt tankları ile uzattılar. Ama elde edilen menzil yine yetmedi. Uzak ülkelere savaşa giden uçaklar savaşacakları yerlere vardıklarında ciddi yakıt sıkıntısı başlıyordu. Oysa bir savaş uçağı için önemli olan hava savaşında düşman ülke uçakları ile dalaştığı zaman ya da belli bir hedefi bombalamak için geçirdiği sürede yakıt kritiğine girmemesidir.Elbette bu kritik zamanın ucu yoktur. Yani yakıt ne kadar çok olsa zaman da o kadar bollaşacaktır. Ama böyle olması istendiğinde, bugünkü gibi çok yüksek hareket kabiliyetine sahip uçaklar kolay imal edilemezdi. Ağırlaşan bir savaş uçağının hareketi de ağırlaşacaktır.Çare yıllar önce bulundu. Havada yakıt alınabileceği gündeme geldiğinde ciddi tartışmalar oldu. Önceleri bunu gerçekleştirmenin zorluğu tartışıldı. Tartışmalar sürerken, havacılık dünyası tanker uçaklarla tanıştı.İmal edilen tanker uçaklar yerden çok yükseklerde askeri jet uçaklarına yakıt ikmali yaptılar. Böylece askeri jetler daha uzun süre havada kalıp, savaş sırasında belli noktalara dönüp yakıt ikmali yaparak yeniden savaşta yer alma şansı buldular.BİZİM DE VARTürkiye'de Hava Kuvvetleri envanterinde beş adet Boeing 707 veya askeri adıyla KC-135 tanker uçağı var. Havadan havaya yakıt ikmali yapabilen bu uçaklar uzun süredir başarı ile kullanılıyor.Bu tanker uçaklar ana depolarına minimum 25 ton yakıt alabiliyorlar. Yakıt kapasitesi ilave edilen yedek tanklarla arttırılabiliyor. Minimum yedi F-16 uçağına yakıt ikmalini havadan sağlayabiliyor. DC10 uçaklarından yapılan tanker uçakları 90 tondan fazla yakıt alıyor. Bazı tanker uçakları yakıt, kargo ve personeli birlikte taşıyor. Yani çok amaçlı kullanılabiliyor. Boeing, 767 uçağından da tanker uçak yaptı. Fiyatı 150-225 milyon dolar arasında değişen bu uçaklarda sinyal ve kenetlenme sistemleri çok modern hale getirildi. Şu anda kullanımdaki bu yeni nesil tanker uçaklarına Airbus'un 330 serisinden yapılacak uçaklar eklenecek. Amerikalıların İngilizlerin yaptığı tanker uçaklar ve Rusların değişik tanker uçak tipleri var. KC-10, KC-135, Tristar K1/C2/KC1 ve VC-10 gibi tanker uçakları bu gün dünyada en çok kullanılanlar arasında. Bunlarda sürekli geliştirilerek yeni nesil uçaklara benzer hale getirilmek isteniyor.NASIL YAPILIYOR?Genel olarak yakıt ikmali yüksek irtifalarda yapılıyor. Meteorolojik hareketlerden daha az etkilenme olması için hem uygun şartlar hem de uygun irtifa seçiliyor. KC-135 uçakları 30 bin feet'de (10 bin metre) yükseklikte diğer uçağa bağlanabiliyor ve yakıt transferi yapabiliyor. Bu işlemin yapılacağı bölgede bir daire çizilerek transfer gerçekleşiyor.Yakıt ikmaline örneğin dört uçak geldiğinde önce bu uçaklar tanker uçağın koluna giriyorlar. İki uçak bir yana diğer iki uçak diğer yana geçip tanker uçağın kanat hizasında yerlerini alıyorlar. Bazen dört uçak bir kolda da toplanabiliyor. Bu arada elbette tanker uçağına koruma yapan en az iki uçak da açıkta görev yapıyorlar. Örneğin Van üzerinde yakıt ikmali yapılıyorsa koruma uçakları tehdit olabilecek yönde mesela İran sınırında devriye geziyor olabilir.Tanker uçağına belli bir mesafe yaklaşan tüm uçaklara parola soruluyor ve bu parolayı vermeyen uçaklar koruma uçakları tarafından düşman uçağı olarak kabul ediliyor. Tanker uçaktan yakıt transferi işlemi yer radarı veya AWACS'lar tarafından izleniyor. Yakıt alacak uçaklar baş ve irtifa verilerek yönlendiriliyor. Uçağın kendi radarından da tanker uçağının yeri tespit edilebiliyor. Savaş uçağı pilotları gözle tanker uçağını gördükten sonra tanker uçağına mevki ve irtifa bildiriyorlar. Tanker uçağı duruma göre yakıt alacak uçağı yönlendiriyor. O sırada başka bir uçak yakıt alıyorsa gelen uçağa en az 10 mil açıkta beklemesi gerektiği bildiriliyor. Eğer dört uçak kolunda beklemekteyse her uçak için 1'den 4'e kadar numara veriliyor ve sırayla herbirinin verilecek talimatlar doğrultusunda uçağın altında yerini alması isteniyor. Yakıt alan uçağın işi bitince diğer uçak için '2 numara pozisyon almak için yaklaşmaya serbestsiniz' deniyor ve 2 numaralı uçak tanker uçağına yaklaşmaya başlıyor. Bu arada yakıt ikmali yapacak uçakların pilotları ile tanker uçağın pilotu ve yakıt transferi gerçekleştirecek olan boom operatörü arasında direkt telsiz sistemine geçiliyor.ARKAYA GEÇİYORYakıt alacak uçak izin verilince tanker uçağın arkasına ve uygun irtifaya geçiyor. Tanker uçağın arkasından (bazı tanker uçaklarında her iki kanattan çıkar) uzanan boom diye adlanan hortuma doğru yaklaşmaya başlıyor. Yaklaşma sırasında boom operatörü savaş uçağının pilotunu yönlendiriyor. Bu arada tanker uçağın alt dış kısmında kırmızı ve yeşil ışıklı bir sinyalizasyon sistemi bulunuyor. Örneğin bir F-16 uçağının pilotu hortumun ucu, kanopisinin arkasındaki yakıt deposunun ağzına gelecek şekilde tanker uçağa yaklaşırken bu ışıklardan yararlanıyor. Işıkların tümü yeşil olduğunda kenetlenmenin hazır olduğu anlaşılıyor. Tanker uçaktaki boom operatörü sistemi devreye sokuyor ve hortumun içinden hızla çıkan uç bölümü F-16 uçağına bağlanıyor. Sürekli aynı frekansta konuşularak bu işlem gerçekleşiyor. Genellikle tanker uçak arkasındaki ışık sisteminde sık arızalar olmasına rağmen savaş uçağı pilotlarının alışkanlıkları ve tanker uçağı operatörlerinin tecrübeleri ile kenetlenme işlemi çoğu zaman sorunsuz yapılabiliyor.Doğru yaklaşmayı ve kenetlenmeyi tamamlayan uçaklar bundan sonra konumlarını sabitliyorlar. Tanker uçağı sağa yattığında diğer uçakta sağa yatarak uçuş sürüyor. Sistem kilitlenmeden yakıt ikmali yapılamıyor. 1 ton yakıt yaklaşık 30 saniyede doluyor. F-16'nın dört ton yakıt alabildiğini düşünürsek iki dakikada işlem tamamlanmış oluyor.Havadan havaya yakıt ikmal sistemi hiçbir hataya veya kazaya sebep olmayacak şekilde yapılıyor. Ve şimdiye kadar da ‘kanopi’ diye adlanan savaş uçakları pilot kabini üzerindeki camın çizilmesi veya çatlamasının dışında hiç bir olay yaşanmamış.HAVA ÖNEMLİYakıt ikmali gece ve bulut içinde de yapılabiliyor ama türbülanslı havalar bu işleme olanak vermiyor. Bu yüzden ikmal başlamadan önce hava durumunun iyi incelenmesi ve ikmal yapılacak yerin ona göre seçilmesi gerekiyor. Gece ikmallerinde gövde üzerindeki projektörler hortumu aydınlattığından gece uçuşlarında da ikmal sorunsuz tamamlanabiliyor. Türkiye'de bulunan F-4 ve F-16 uçakları havadan yakıt alabilme yeteneğine sahip.Havada yakıt ikmali savaş uçakları dışında da geliştiriliyor. Tanker uçaklarıda yeni nesil uçaklarla daha modern hale getiriliyor. Aynı anda iki, dört ve hatta altı uçağa birden yakıt verecek tanker uçakların bir kısmı yapıldı, bir kısmı için çalışmalar sürüyor.KC-135 ÖZELLİKLERİGörevi: Havada yakıt ikmali, yük ve personel taşımaİmalat Firması: BoeingMotorlar: 4 adet; CFM-56 ya da P&W TF-33-PW-102 Kanat Açıklığı: 39.88 mUzunluk: 41.53 mGövde Yüksekliği: 12.7 mUçuş Yüksekliği: 15,240 mMenzil: 2,419 km, boş uçuşta 17,766 kmBoş Ağırlık: 49,433 kgMaksimum Kalkış Ağırlığı: 146,285 kgMaksimum Transfer Edilebilir Yakıt: 90,719 kgMürettebat: 2 pilot, seyrüseferci; boom operatörüFiyatı: 39.6 milyon dolarİlk Uçuş Tarihi: Ağustos 1956Plastik Model Uçak YarışmasıHava Müze Komutanlığı'nın her yıl düzenlediği plastik model uçak yarışmasının 16'ncısı 19 Ekim 2002 tarihinde yapılacak. Model uçak meraklılarının büyük ilgi gösterdiği yarışma Yeşilköy Hava Müzesi’nde gerçekleşecek. Ustalar, yetişkinler, gençler olmak üzere üç ana grupta yarışacakların 14 Ekim’e kadar modellerini müzeye teslim etmeleri gerekiyor. Yarışma Grupları:Ustalar Grubu- Türk askeri ve sivil havacılığı- Dünya askeri ve sivil havacılığıYetişkinler Grubu- 1/72 ve daha küçük ölçekli modeller- 1/50 ve daha büyük ölçekli modellerGençler Grubu- Pistole ile boyanan modeller- Fırça ile boyanan modellerJüri maketleri değerlendirirken, montaj yapım zorluğuna, tesviye ile temizliğe, orijinale uygunluğa, detaylara, aksesuvarlara, boyamaya, bitiş estetiğine bakacak.Kazananlara plaket ve belgelerin yanında çeşitli şirketlerin armağanları verilecek. Yarışma ile ilgili olarak daha fazla bilgi Hava Müze Komutanlığı'nın (212) 663 2490 / 2216 nolu telefonundan alınabilir.SWISS İSTANBUL’U TANITTIKısa adı Swiss olan İsviçre'nin bayrak taşıyıcı havayolu şirketi Swiss International Air Lines uçaklarında sunduğu 'Magazine' dergisinde İstanbul'a 20 sayfa yer verdi.Kentin güzelliklerinin çok özel fotoğraflarla sunulduğu röportajda alışverişten müziğe, modadan gece hayatına kadar geniş bir yelpazede övgüler yağdırıldı. İstanbul'un 'muhteşem' olarak sunulduğu röportajın son bölümünde ise, çok geniş olarak kentin otelleri, barları ve lokantaları tanıtıldı. Ekim ayı sonuna kadar uçaklarda yer alacak dergide küçük bir İstanbul haritası da yer aldı. Avrupa'nın en canlı ve heyecan verici kenti olarak sunulan İstanbul, Swiss yolcularına iyi bir tatil için övgü ile önerildi.