Z kuşağını motive etmek gittikçe zorlaşıyor

İş dünyasının tüm uygulamalarında yeni kuşağa adapte olmaya çalıştığını belirten Prof.Dr.Keser ile ‘Çalışma Yaşamında Motivasyon’ kitabı üzerinden motivasyonun günlük ve çalışma yaşamında başarı için önemini konuştuk. Keser sohbetimizde ayrıca tatmin düzeyi en yüksek ve en düşük meslekleri belirledikleri araştırma sonuçlarını da paylaştı.

- Motivasyon kavramından tam olarak ne anlamalıyız? Davranış için her zaman tetikleyici midir?
Motivasyonu bireyin içinden gelen itici kuvvetle belli bir hedefe yönelmesini sağlayan bilinçli ve maksatlı bir davranış olarak açıklıyoruz. Yani davranışı yapmaya istekli ve hevesli olursunuz.
Motivasyon genellikle istenilen ve sevilen bir durumdur. Örneğin yazdığı romanı tamamlamak isteyen yazar, maratonu tamamlamak isteyen atlet veya rekor kırmak için çabalayan yüzücü için yaptığı iş eğlencelidir. Bu amaçla çalışanlar, çabalayanlar, tam anlamıyla işlerine konsantre olmuştur. Ancak her zaman birey için iyi ve ilgi çekici olmayabilir.

ENGELLEYİCİ YAPISI DA MÜMKÜN

- Engelleyici yapısından da söz edebilir miyiz?
Her bir davranışın ardında yatan motivasyonu çözmek kolay olmayabilir. Bu durum bireyin zaman harcamasına ve kaybetmesine yol açar. Bu yönüyle de motivasyon engelleyici bir yapıyı yansıtmaktadır. Örneğin, uzun soluklu bir çalışma sonrasında sadece birkaç saatlik sınavla hayatı için çok önemli bir adım atacak öğrenci için bu süreç sancılı olabilmektedir. Bu nedenle öğrenci bu sürece motive olmakta zorluk yaşayabilir. Ya da bir işletmede yaptığı işin küçük bir parçasını gören bütünü göremeyen bir işçi için yaptığı iş anlamlı ve keyifli olmayabilir. Oysa ürettiği parçanın bir otomobil için olmazsa olmaz bir parça olduğunu gördüğünde yaptığı iş için daha fazla motivasyona sahip olacaktır.

İHTİYAÇ HİSSİ GERİLİME YOL AÇAR

- Motivasyon nasıl ortaya çıkıyor?
Bireyin motivasyon süreci bir ihtiyacın hissedilmesi ile başlar. Genellikle bu ihtiyaç bireyde gerilime yol açar. Gerilim bireyin güdülerini harekete geçirir ve birey ihtiyacın giderilmesi için araştırma davranışına yönelir. Daha sonra ihtiyaç tatmin edilir ve gerilim ortadan kalkar. Bu silsile tamamlandığında bireyin yaşamında yeni bir ihtiyaç belirir ve döngü tekrarlanır. Bu durumun günlük yaşamdaki daha farklı karşılığı, bizlerin bir araba alıp daha sonra ev almaya güdülenmemiz, daha sonra daha iyi araba, ya da daha iyi ev almaya güdülenmemizdir. Bu ihtiyaç silsilesi tüm yaşamımız boyunca sürer gider.

ÇALIŞAN YÜREĞİNİ KOYMALI

- Çalışma yaşamında yüksek iş motivasyonu neden önemli?
İşletmeler açısından çalışanlarının performansı, verimlilikleri ve işletmeye bağlılıkları önemlidir. Yüksek iş motivasyonu demek çalışanın yüreğini işine koyduğu anlamına gelir. Bu durum işletmenin istediği bir durum olduğu kadar çalışanın da arzu ettiği bir durumdur. Sabahları ayaklarınızın geri geriye gitmediği bir işe gitmeyi herkes ister. O işletmeye gidince daha fazla faydalı olursunuz. İşine yüreğini koyan çalışan yaptığı işten de keyif alır. Bu uyum söz konusu olduğunda çalışanlar, işletme için daha fazla katma değerli amaçlar belirler ve güdülenir.

ÜCRET VE İŞİN ÖZELLİĞİ ÖNEM TAŞIYOR

- İş yaşamında motive edici faktörler nelerdir? 
Çalışanın motivasyonunda içsel ve dışsal güdülerin etkili olduğu ileri sürülüyor. Belirli bir iş, ilgi çekici, heyecan verici, geliştirici olduğu için yapılıyorsa, yani o işin bizzat kendisini yapmak ödüllendirici ise bu ‘içsel motivasyonu’ işaret eder. Şayet aynı iş para, terfi, şöhret gibi dıştan gelen bir ödül elde etmek için yapılıyorsa ‘dışsal motivasyonu’ ifade etmektedir. Gerek birey açısından, gerekse işletme açısından içsel motivasyon daha anlamlıdır.

- Çalışanın tatminini en çok neler etkiliyor?
Pek çok faktör etkili olabilir. Örneğin bir çalışan için ücret önemli iken, diğeri içi kariyer olanakları önemli olabilir. Ancak araştırma sonuçları göstermektedir ki, çalışanların tatmininde önemli olan belli başlı faktörler şunlardır: Ücret, işin özelliği, çalışma koşulları, kariyer olanakları, yönetici ile ilişkiler ve çalışma arkadaşları ile ilişkiler.

- İşletmeler ve çalışanlar motivasyonun öneminin ne kadar farkında?
Aslında tüm tarafların günümüzde motivasyon konusunun farkında olduğuna şüphe yok. Ancak işletmeler yaşamsal öneme sahip finansal sorunları önceleyerek çoğu zaman motivasyon uygulamalarının gerçekleştirildiği insan kaynakları politikalarına biraz mesafeli durabiliyor. Çalışanların beklentilerinin yüksek olması diğer yandan küçük ölçekli ve büyük ölçekli işletmelerde motivasyon uygulamalarının farkı da işletmelerin motivasyon konusuna yeterince eğilmedikleri düşüncesini beraberinde getirebiliyor.

İŞ DÜNYASI YENİ KUŞAĞA ADAPTE OLUYOR

- Yeni kuşak için çalışma ve motivasyon nasıl şekilleniyor?
Kısa bir süre önceye kadar yeni kuşak olarak Y kuşağı akla gelirken, günümüzde Z kuşağını da dikkate almaya başladık. Özellikle teknoloji kuşağı bir grubu temsil eden, 2000 sonrası doğan Z kuşağı çalışma yaşamına geçiş yapmak üzere. Z kuşağı çocukları ya bilgisayarlarla ya da mobil cihazlarla büyüdü ve sosyalleşti. Bu durum Z kuşağının düşünce, sorun çözme, iş yapma şekillerinin X ve Y kuşağından farklı olmasını da beraberinde getiriyor. Bu durum muhatap tarafların da Z kuşağından yok sayarak hareket edemeyeceğini işaret ediyor. Örneğin üniversite adayı öğrencilere teknoloji temelli görsel destekli tanıtımlar öne çıkıyor. Televizyonlar Z kuşağına göre programlar yapıyor. Dolayısıyla iş dünyası da iş başvurusu ile başlayan işe alma sürecinden çalışanın işe alındığı süreçteki tüm uygulamalarına kadar yeni kuşağa adapte olmaya çalışıyor. Örneğin, internet üzerinden gerçekleştirilen mülakatlar, video ile hazırlanmış CV’ler örnek verilebilir.

- Bu durumda Z kuşağını motive etmek için yeni uygulamalar mı söz konusu olacak?
Klasik yaklaşımlar ile Z kuşağını motive edebilmek çok kolay değil. Motivasyon uygulamaları önceki kuşağa göre farklılaşmak durumunda. Püritan çalışmaya aşırı değer veren X kuşağının yerini Hedonist (keyfe daha fazla değer veren) Y ve Z kuşağı almıştır. Bu kuşağın çalışanının kendisine gelişim fırsatı sunan bir motivasyon aracını maddi temelli ekonomik ödüle tercih ettiği görülüyor. Dolayısıyla işletmeler, yeni kuşak çalışanların beklentilerini karşılayan, onların dilini anlayan kısacası ortak dili konuşan uygulamalara yer vermeli. Z kuşağı çalışanı aşırı disipline olmuş çalışmanın alternatifi freelance çalışmayı çok rahatlıkla yaşamına ekleyebilir. Bu nedenle kalifiye işgücü kaybını göze almak istemeyen işletmelerin bu çalışanları elden kaçırmamak için yeni yönetsel ve motivasyon uygulamalarını hayata geçirmeleri yerinde olacaktır.

KENDİNİ TANIMAK DOĞRU İŞ SEÇİMİYLE BAŞLAR

- İşletmelerin birçok motivasyon uygulamaları söz konusu. Ancak işinden memnun olmayan biri ne kadar motive olabilir?
Motivasyon konusunda, bireysel farklılıklar göz önüne alındığında çözümü sadece örgütten beklemek doğru değildir. Bireylerin motivasyonlarını yüksek tutmak için ‘Kendilerini Tanıma’ ve ‘Kendilerine Özel Çözüm Bulma’ konularına eğilmelerini öneririm. İşe yerleşmenin zor olduğu dönemlerde bireyler ilgileri olmayan işlere de yönelebiliyor. Bu noktada yaptığı işi eğlenceli hale getirmesi, işini yaparken olumlu düşünceler taşıması motivasyonunu artırabilir.

- Kendini tanıma kısmında en temel nokta ne olmalıdır?
Kendini tanıma bireyin doğru işi-mesleği seçimiyle başlar. Doğru işte çalışmayan bireyin motivasyonu düşük olabilmektedir. Bireyin istediği işte yer alması her zaman mümkün olamamaktadır. Gerek işletmenin bireyi yanlış konumda çalıştırması gerekse bireyin yanlış iş seçmiş olması motivasyon kayıplarına yol açabilmektedir. Yanlış iş seçimi konusunun temeli yanlış üniversite eğitimi almaya kadar gidebilmektedir. Bu açıdan birey kendi kariyeri için de doğru işe geçişi sağlamalıdır.

TATMİN DÜZEYİ DÜŞÜK MESLEKLER

- Meslek-çalışan tatmini konusunda yapılmış bir araştırmanız da var?
Ülkemizdeki 22 farklı meslek gruplarından oluşan çalışanlara yönelik gerçekleştirdiğimiz saha araştırmasında, çalışanların tatmin düzeyleri hakkında bilgi elde ettik. Benzer zamanlarda ölçmeye çalıştık. İlginç sonuçlar elde ettik. Her bir meslek gurubuna ait elli çalışana ulaşılarak yürütülen çalışmada, tatmin düzeyi 100 üzerinden ele alındığında en yüksek meslekler; mimarlık, sigortacılık, özel güvenlik, araştırma görevliliği ve veterinerlik çıktı. Tatmin düzeyi en düşük meslekler ise; avukatlık, din görevliliği, hemşirelik, taksi şoförlüğü ve doktorluk olarak yer aldı. Çalışma daha da genişletilebilirse özellikle meslek seçiminin yapıldığı dönemde ciddi geri bildirimler de verebilir.

ÇALIŞMAK RUH SAĞLIĞININ TEMELİDİR

- Yaşamımızda motivasyon ne kadar öneme sahip?
Motivasyon çoğunlukla bir amaçtır. Amaçsız insanın yaşamı anlamsız ve değersiz olacaktır. Bu nedenle motivasyon, bireylerin yaşamına anlam katar ve onları yaşama tutunmaya zorlar. Hedefi olmayan öğrenci, kariyer planı olmayan çalışan ve beklentileri olmayan bireyler için yaşam çok anlamlı olmayacaktır. Bu amaçların harekete geçmesinde motivasyon başrol görevi üstlenir. Bir anlamda motivasyon bireyin yaşamını düzenleyen bir akordur.

- Çalışma yaşamı ile yaşam tatmini arasında nasıl bir ilişki var?
Gerçekten de çalışma, tüm şekilleri ile insanın varlığının vazgeçilmez bir parçasıdır. Dolayısıyla, çalışmanın insan mutluluğunun, yaşam tatmininin, ruh sağlığının temellerinden biri olduğuna da hiç kuşku yok. Çalışma yaşamı-yaşam tatmini etkileşimi, hala pek çok araştırmacının ilgisini çekmeye devam ediyor. Çalışmanın anlamındaki ve iş gücünün yapısındaki değişim, iş yapma şekillerinde yaşanan radikal değişimler ve teknolojik değişmenin payı kuşkusuz büyük. Gerek iş yapma biçimlerinin geleneksel yapıya göre farklılaşması, gerekse bireylerin çalışmaya yükledikleri anlamdaki değişme çalışma yaşamı tatmini-yaşam tatmini konusunda yeni araştırmaları gerekli kılıyor.