Zarrab ödüle bu yoldan gitti

Belirlenen kriterler nedeniyle ödül almaya hak kazanan Volgam şirketinin sahibi Reza Zarrab’a kabinedeki iki bakan tarafından takdim edilen ihracat rekoru ödülü tartışılıyor. Ödülün yanı sıra Zarrab’ın nasıl böylesine büyük bir ihracata imza attığı da polemik konusu yapılıyor. Demek ki biraz bilgi tazelemeye ihtiyacımız var. Sizi öyle rakamlara boğmadan ihracat rekoruna adım adım giden yolu anlatmaya çalışacağım.

BİRİNCİ PERDE

Aslında her şey ABD’nin nükleer programı nedeniyle İran’a uyguladığı ambargo ile başladı. Ancak enerji ihtiyacını karşılamak için İran’dan gaz ve petrol almaya mecbur olduğu için Türkiye’ye bazı istisnalar tanındı. İran adına Halkbank’ta bir hesap açılacak, Türkiye İran’dan aldığı petrol ve gazın parasını bu hesaba yatıracaktı. İran da yıllık belirlenen bir miktarda parayı bu hesaptan çekebilecekti. Öyle de oldu. Ancak daha sonra Hindistan gibi başka ülkelerin de İran’dan yaptıkları alışverişin paraları bu hesaplara aktarıldı. Kısacası Halkbank, uluslararası kuruluşlardan izinli olarak Türkiye’den Tüpraş’ın ve Hindistan’dan bazı kuruluşların, İran’dan petrol ithal etmesine aracılık ediyordu. Ancak 2011 yılının Aralık ayında ABD Senatosu, İran Merkez Bankası’yla “anlamlı” ölçüde işlem yapan finans kuruluşlarına yaptırım uygulanmasına olanak tanıyan bir karar çıkardı. Kararın arkasındaki isimlerden Senatör Mark Kirk, “İran’ın petrol sözleşmeleri ve dış dünya arasındaki istikrarlı finansal arabuluculuğu kırmaya çalışıyoruz” açıklaması yaptı. Bunu 9 Ocak 2012’de Hindistan’daki Indian Express haber sitesinin, Halkbank’ın, Hindistan’ın İran’a olan petrol borcunu ödeme sürecinden çekildiğini duyurması izledi. Bu haberi 17 Aralık operasyonunda gözaltına alınan Halkbank Genel Müdürü Süleyman Aslan yalanladı. Kendilerine henüz böyle bir bilgi ulaşmadığını duyurdu.

İKİNCİ PERDE

Lakin ambargo baskısı nedeniyle Halkbank’taki hesap ABD nezdinde sürekli tartışılır olmuştu. Tarihler 20 Nisan 2013’ü gösterdiğinde Hürriyet Washington Temsilcisi Tolga Tanış ilginç bir haber duyurdu. Amerikan Kongresi’nin Temsilciler Meclisi kanadında, nükleer programından dolayı ABD tarafından İran’a uygulanan tek taraflı yaptırımlara rağmen Türkiye’nin Halkbank üzerinden İran’la ticareti artırdığı iddiasıyla, Türkiye aleyhine bir imza kampanyası başlatıldı. Washington’ın en güçlü lobi örgütlerinden İsrail yanlısı AIPAC’in önayak olmasıyla yürütülen kampanyaya 47 milletvekili destek verdi. Ve hem Dışişleri Bakanı John Kerry hem de Hazine Bakanı Jack Lew’a gönderilen bir mektupta “Sizden Halkbank’ın İran’a altın transfer edilmesindeki işlemlerini yaptırıma tabii faaliyet kategorisine almanızı istiyoruz” denildi. İşte ABD’de 47 Kongre üyesinin yazdığı mektupta altı çizilen bu ‘altın transferi’ Zarrab’a Türkiye’de geçen yılın ihracat rekorunu kırdıran yolu açmış oldu.

ÜÇÜNCÜ PERDE

İddialara göre, Halkbank’tan İran’a gönderilen ‘para’ sürekli gözetim altına alınınca, ambargoyu aşacak yeni bir formül devreye sokuldu. Tam bu noktada devreye Zarrab ve onun gibi aracılar girdi. Bir nevi değiş tokuş hizmeti sağlayacak, İran’a para yerine mal göndereceklerdi. İran petrol ve gaz satışından hakkı olan paranın tamamını ambargo nedeniyle doğrudan alamıyordu. İran’a doğrudan para değil ihtiyaç duyduğu, ya da nakte çevirebileceği malların gönderileceği bir düzen kuruldu. Halkbank’ta biriken paranın bir bölümü Zarrab ve diğer aracılara aktarıldı. Onlar da bu paralarla üçüncü ülkelerden mal alarak İran’a aktardılar. Zarrab yasak yokken İran’ın Halkbank’ta biriken parasının bir bölümü ile külçe altın alıp İran’a gönderdi. Külçe altına yasak gelince de ibreyi işlenmiş altın yani bilezik gibi mücevharata döndürdü. Zarrab’ın şirketi altınları yurtdışından alıp Türkiye üzerinden İran’a sattı. Birden hem büyük bir ithalatçı hem de ihracatçı oldu.

DÖRDÜNCÜ PERDE

Öyle ki Türkiye’nin daha önce İran’a mücevher ihracatı hiç yokken Türkiye bir anda her ay 100 milyon dolar civarında ihracat gerçekleştirir duruma geldi. 2014 yılında 847 milyon dolarlık mücevherat ihracatına tek başına imza atan Zarrab’ın şirketi Volgam Türkiye’nin 13. ihracatçısı olmuş, artık ödül almaya hak kazanmıştı. Volgam 832 milyon dolarlık ihracata imza atan Eti Maden’i bile geride bırakmıştı. Volgam’ı rekortmenler listesindeki diğer şirketlerden ayıran önemli bir de fark vardı. Diğerleri sattıkları malın karşılığında Türkiye’ye döviz girişi sağlamışlardı. Mevzuatta ihracat dövizlerini yurda getirme şartı yoktu. Volgam’ın ihracattı kağıt üzerinde kalmış, şirket 847 milyon dolarlık dev ihracatına karşın Türkiye’ye tek bir cent döviz kazandırmamıştı.