×
Önce Hatay’a, ardından da geçen hafta Kahramanmaraş’a gittim. Depremzedeler ve sigorta acenteleri ile konuştum. Özellikle DASK ve zorunlu deprem sigortasına yönelik çokça soruya karşılaştım. Nitekim benzer soruları okuyuculardan da alıyorum. DASK konusunda, şu sıralar en çok merak edilenleri cevaplayayım. Ama önce şunu belirteyim; deprem bölgesinde yüz binlerce konut yıkıldı, bir o kadarı da ağır, orta, hafif hasarlı. Son verilere göre DASK’a gelen hasar ihbar sayısı 500 bine yakın. Bu boyutta bir yıkımda eksperlerin hasar tespitinde ve hasar ödemelerinde gecikmeler, aksamalar olması çok normal. Bundan dolayı da DASK; yıkık binalar konusunda incelemeye bile gerek kalmadan poliçelerde yazan teminat tutarlarını sigortalılara ödüyor. Hafif hasarlı konutlar için de eksper incelemesini ortadan kaldırdı ve belirli oranda hasarları 72 saatte sigortalılara ödüyor. Gelelim, deprem bölgesinde, DASK hakkında en çok sorulan soruların cevaplarına.
MUAFİYET UYGULAMASI KALKTI
- DASK, hafif hasarlı konutlarda ne kadar ödeme yapıyor?
Eksper incelemesine gerek olmadan, poliçede yazan teminat tutarının yüzde 15’ini, 72 saatte ödüyor. Poliçenizdeki teminat tutarı 150 bin liraysa, 22 bin 500 lirayı yatırıyor. Normal şartlarda zorunlu deprem sigortasında yüzde 2 muafiyet uygulaması bulunuyor, yani hafif hasarlarda ödenecek tutarın yüzde 2’si ödenmiyor. Ancak, DASK, deprem bölgesinde muafiyet uygulamasını kaldırdı. Eğer sigortalı, hasarın bu tutardan yüksek olduğunu iddia eder veya konutun onarımının bu tutardan fazla olduğunu ispat ederse, aradaki farkı da DASK ödeyecek.
- Hasar ödemeleri hangi banka üzerinden yapılıyor?
Vakıfbank aracılığı ile yapılıyor. DASK, hasar ödeyeceği sigortalının telefonuna SMS gönderip hasarın ödendiğine dair bilgilendiriyor; sigortalı Vakıfbank şubesine gidip kimlik bilgileriyle hasarını alıyor.
- SMS bilgilendirmesi yapılmadı, hasarımın ödenip ödenmediğini nasıl öğrenebilirim?
Sigortalı, Vakıfbank şubesine giderek, kimlik bilgileri ile hasarının ödenip ödenmediğini öğrenebiliyor. Ayrıca DASK’ın internet sitesinden (dask.gov.tr) ‘hasar sorgulama’ ekranı üzerinden de sorgulayabilirsiniz. Sorgulamada ‘ödeme yapıldı’ ibaresi gördüğünüzde bankadan hasarınızı alabiliyorsunuz.
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), EYT ile ilgili genelge yayınlayarak, kimlerin düzenlemeden yararlanıp emekli olabileceğine, kimlerin olamayacağına açıklık getirdi.
Tereddütler mi vardı? Açıkçası, evet vardı.
Mesela, memuriyetten önce SSK’lı olanların durumu belirsizdi. Mesela, tarım işçilerinin düzenlemeden yararlanıp yararlanamayacağı konusunda soru işaretleri vardı. Mesela, askerlik borçlanmasının sigortalılık tarihini öne çekip çekmeyeceği tartışma konusuydu.
3 MART’TAN SONRA BAŞVURACAKLAR
SGK, genelgesinde tüm bu detaylara yer verdi, hatta örneklerle anlattı. Madde madde paylaşayım ki, daha net anlaşılsın.
- İlk işe giriş tarihi 8 Eylül 1999 ve öncesinde olan SSK’lı kadın çalışanlar; 20 çalışma yılını ve ilk sigortalı olduğu tarihe göre 5000 ila 5975 prim günü doldurmaları şartıyla 3 Mart 2023 (bu tarih dahil) tarihinden sonra başvurmaları halinde emekli olabilecekler.
- SSK’lı erkek çalışanlar ise 25 çalışma yılını ve ilk sigortalı oldukları tarihe göre 5000 ila 5975 prim günü (uzun vadeli-yaşlılık, ölüm sigorta primi) doldurmaları halinde 3 Mart 2023’ten sonra başvuruda bulunmaları durumunda yaşa bakılmadan emekli olabilecekler.
3600 PRİM GÜNLE EMEKLİLİK
EYT’lilerin ilk maaşlarını alacağı tarih yaklaştıkça bankalar arası promosyon yarışı kızıştı. Kimi bankalar, emeklilik için prim gün sayısı yetmeyip de borçlanacaklara uygun şartlarda EYT destek kredi paketi de hazırladı. EYT kapsamında bir destek de Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından işverenlere geldi. Kim, ne kadar promosyon veriyor? Kredi şartları neler? İşverenler KGF destekli kıdem tazminatı desteğinden nasıl yararlanacak? İşte, tüm detaylar...
YAKLAŞIK 2.5 milyon kişinin EYT’den yararlanarak emekli olması, bankaların iştahını kabarttı. Bir taraftan EYT’liler için maaş promosyonu yarışına girerken, diğer taraftan emeklilik için prim günü yetmeyenlere, uygun şartlarda kredi kampanyaları düzenlenmeye başlandı.
Önceleri emekli maaşlarına zam dönemlerinde promosyon yarışına giren bankalar, şimdi de EYT’liler için cazip kampanyalar düzenliyor. EYT’lilerin ilk maaşlarını alacakları tarih olan nisan ve mayıs ayları yaklaştıkça, bankalar da promosyon vaatlerini artırıyor.
10 BİN LİRA ÖDEYEN VAR
Bankalar EYT’lilerin alacakları emekli maaşına göre 3.500 ila 10 bin lira arasında promosyon vadediyor. Ayrıca 10 bin lira maaş alan emekliye, maaşını taşıması halinde 10 bin lira nakit bile ödüyor. Bazı bankalar da promosyon ödemesinin yanında düşük faizli kredi imkânı ile kredi kartına ekstra bonus fırsatı sunuyor. Hatta kimi bankalar, maaşını taşıyıp bir de fatura ödemeyi garantileyen emekli adaylarına, fatura başına 250 ila bin 500 lira arasında nakit ödemeyi taahhüt ediyor.
Peki, yüksek promosyon ücretlerinden yararlanmak için ne yapmalı? Emekli maaşını taşıyacak emekliler, taşıdıkları bankaya 3 yıllık taahhütte bulunuyor ve bu üç yılda da maaşlarını bir başka bankaya taşıyamıyorlar. Bunun karşılığında bankanın promosyon imkânlarından yararlanıyorlar. Üç yıllık süre dolduğunda da isterlerse maaşlarını başka bankaya taşıyor ya da maaş aldıkları bankanın promosyon imkânı daha avantajlı ise yeni bir taahhütle maaşlarını almaya devam ediyorlar.
NASIL YARARLANACAKSINIZ?
Kahramanmaraş merkezli peşi sıra yaşanan iki büyük deprem sonrası gözler beklenen İstanbul depremine çevrildi. Olası İstanbul depreminin yaratacağı yıkım konusunda farklı senaryolar var. Ağır basan senaryoya göre, binaların yüzde 26’sının hafif, yüzde 13’ünün orta, yüzde 4’ünün ağır hasar görmesi ve yüzde 17’sinin orta ve üstü hasarlanacağı tahmin ediliyor. Ağır hasar alması beklenen konut sayısının ise 211 bin olacağı tahmin ediliyor.
Kahramanmaraş merkezli ve 11 ilin etkilendiği depremlerde ise 821 bin bağımsız bölüm, 279 bin binanın acil yıkılacak, ağır hasarlı ve orta hasarlı olduğu tespit edildi. 11 ildeki toplam konut sayısı ise 2.6 milyonun biraz üzerindeydi. Kabaca, deprem bölgesindeki toplam konutların yüzde 31’i depremde ağır hasar aldı. Toplam 2.6 milyon konutun da 1.3 milyonun zorunlu deprem sigortası bulunuyordu. Yani, deprem bölgesinde her iki konuttan birini DASK’ı bulunuyordu. Düne kadar da bölgeden 380 bine yakın konuttan DASK’a hasar ihbarı yapıldı ve karşılığında da DASK, 4 milyar lira hasar ödemesi yaptı. Tahmini olarak da zorunlu deprem sigortalı konutlar için DASK, 26 milyar liralık ödeme yapacak.
YÜZDE 65’İ SİGORTALI
Kahramanmaraş depreminden yola çıkarak olası İstanbul depreminde de konut hasarlarının ağırlıklı DASK tarafından karşılanacağını rahatlıkla söyleyebiliriz. İstanbul’da toplam konut sayısı 4.1 milyon adet ve bunların 2.7 milyonu zorunlu deprem sigortası ile sigortalı. Buna göre de İstanbul’da, toplam konutların yüzde 65’i depreme karşı sigortalanmış durumda.
Sigortalılık oranı açısından fena değil, denebilir ama ilçeler bazında incelendiğinde durum o kadar da parlak görünmüyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin, İlçe Olası Deprem Kayıp Tahmini kitapçıklarında açıklanan bina sayıları ile sigortalılık oranları mukayese edildiğinde; kimi ilçelerdeki konutlarda sigortalılık oranı yüksekken, kimi ilçelerde çok düşük. Öyle ki, bina başına bir sigortalı konut düşen ilçeler bile var. İlçesine göre değişmekle birlikte binaların kat sayıları ekseriyetle 1-4 ve 5-8 kattan oluşuyor. Kabaca konut sayısı ile sigortalı konut sayısı mukayese edilebilir.
KORUMASIZ İLÇELER
Mesela, Çatalca’da, 27 bin bina olmasına rağmen depreme karşı sigortalı konut sayısı 10 binin biraz üzerinde. Sigortalılık oranı çok düşük; neredeyse bina başına bir zorunlu deprem sigortası bile düşmüyor. Benzer durum Ümraniye için de geçerli. 52 bin bina, 114 bin deprem poliçesi var. Bina başına iki poliçe ancak düşüyor. Şile’de bina sayısının yarısı kadar DASK poliçesi var. Sultanbeyli de aynı durumda; 34 bine yakın bina var, hepi topu sigortalı konut sayısı 24 binin biraz üzerinde. Arnavutköy, Beykoz, Adalar aynı durumda.
Depremde hayatını kaybedenlerin yakınları BES’ten para alıp almayacaklarını merak ediyorlar. Depremde konutunu, işini kaybeden BES katılımcıları da birikimlerinin tamamını alıp alamayacaklarını soruyor.
Açıkça söyleyeyim; DASK’tı, kaskoydu, konut sigortasıydı, hayat sigortasıydı derken BES, böyle bir ortamda aklıma hiç gelmemişti. Neyse ki, okuyucular hatırlattı.
11 İLDE 1.4 MİLYON BES’Lİ
Emeklilik Gözetim Merkezi, verileri açıkladı. Depremden etkilenen 11 ilde toplam BES katılımcı sayısı 1 milyon 469 bin. Bunun 732 bini gönüllü BES katılımcılarından oluşuyor. BES’lilerin 468 bin 291’i erkek, 262 bin 806’sı da kadın. Toplam 1.4 milyon BES katılımcısının 737 bini de çalışanların, işverenleri tarafından bireysel emeklilik sistemine dahil edildiği Otomatik BES’ten sisteme girmiş. Bir başka deyişle çalışanların BES’inden oluşuyor. Bu kişilerin de 529 bin 945’i erkek, 197 bini kadın çalışan.
28 MİLYAR TL’LİK BİRİKİM
Bu kapsamda Türkiye genelindeki toplam 17.5 milyon BES katılımcısının, yüzde 8.4’ü depremin etkilediği 11 ilde bulunuyor. Bu katılımcıların oluşturduğu BES fon büyüklüğü ise 28 milyar lira. Daha açık bir anlatımla, depremin etkilediği bölgede BES’i olanların devlet katkısı da dahil toplam birikimleri 28 milyar lirayı aşmış durumda. Depremin etkilediği 11 il, toplam BES fonlarının –ki 400 milyar TL- yüzde 7’sini oluşturuyor.
Bu bilgiden sonra gelelim, deprem bölgesinden gelen okuyucu sorularının cevaplarına... İster gönüllü, ister çalışan olsun; depremde hayatını kaybeden BES katılımcılarının varislerine devlet katkısı dahil, birikimlerin tamamı emeklilik şirketleri tarafından ödenecek.
Yeni yasadan 14 milyon kişinin yararlanması bekleniyor. Düzenleme kapsamında sosyal güvenlik prim borçlarına kapsamlı yapılandırma geldi. Peşin ödemelerde toplam prim borcunun yüzde 90’ı silinirken, borçlarını taksitle ödemeyi tercih edenlere ise 48 ay taksit imkânı getirildi. Bazı alacakların ise yüzde 50’sinden vazgeçildi. Yapılandırma; SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı prim borcu olanların tamamını kapsıyor. Peki, yapılandırmadan kimler yararlanacak, ne zaman başvurulacak, borçlar nasıl ödenecek? İşte, madde madde tüm detaylar.
- 2022 yılı Aralık ay öncesine ait; SSK sigorta primleri, Bağ-Kur primi, genel sağlık sigortası primleri, işsizlik sigortası primleri, sosyal güvenlik destek primi, ödeme imkânı ortadan kalkmamış isteğe bağlı sigorta primi, topluluk sigortası primi ve gecikme cezaları, gecikme zamlarından doğan borçlar yapılandırılacak.
- 31 Aralık 2022 tarihinden önce kesinleştiği halde ödenmeyen idari para cezasının aslının yüzde 50’si ile idari para cezasına uygulanan gecikme zammının tamamı silinecek.
- Genel sağlık sigortası borcu olanların 31 Ağustos tarihine kadar borçlarını peşin ya da taksitle ödemeleri halinde gecikme cezası ve gecikme zammının tamamı silinecek.
31 MAYIS TARİHİNE DİKKAT
- Genel sağlık sigortası primlerini kendi ödeyip de gelir testi yaptırmamış olanlar 31 Temmuz tarihine kadar gelir testi için başvurabilecek. Gelir testi sonucu, kişinin gelirinin, brüt asgari ücretin üçte birinden (3.300 TL) düşük olduğu tespit edilirse, primleri devlet karşılıyor. Gelir testi sonucu kişinin gelirinin, brüt asgari ücretin üçte birinden fazla olduğu tespit edilirse, bu kişiler 31 Ağustos tarihine kadar prim borçlarını ödeyebilecek ve prim borçlarından kaynaklanan gecikme cezaları ve zamları silinecek. Aynı zamanda bu kişiler devletin sunduğu sağlık hizmetinden de yararlanabilecek.
- Yapılandırmadan yararlanmak için 31 Mayıs tarihine kadar başvurulması gerekiyor.
- Yapılandırmada ilk taksit ödemesi ise Haziran ayından itibaren başlayacak.
Daha açık bir anlatımla; depremde yıkılan binayı kurallara uygun yapmayan müteahhitte, o binaların gerekli şekilde denetlemeyen kurumlara, binada mevzuata aykırı tadilat yapan, kolon kesene bir darbe de sigortacılar vuracak.
İşin hukuki boyutunun detayına girmeden kısa bir bilgi vereyim. Depremde yıkılan binaların müteahhitlerinin yanı sıra mevzuata aykırı tadilat yapan, kolon kesen, ihmali ve kusuru olanlara yönelik soruşturmalar başlatıldı; devam ediyor. Yıkılan binalarda da delil tespitleri sürüyor. Bugüne kadar 8 bin binada bilirkişi tespitleri yapıldı.
KOLON KESEN YANDI
Sigorta boyutuna gelince; zorunlu deprem sigortası kapsamında DASK, bugüne kadar 2.5 milyar liraya yakın hasar ödedi. DASK’ın ödeyeceği toplam hasarın 24 milyar TL olacağı tahmin ediliyor. Tabii bir de DASK’ın dışında deprem bölgesinde 450 bine yakın konut paket poliçeleri var. Sigorta şirketleri konut sigortaları için de yine tahmini 10 milyar lira hasar ödeyecek.
DASK ve sigorta şirketleri bu hasarların tamamını hak sahiplerine ödeyecek, burada hiçbir sorun yok. Mesela, kolon kesildiği için depremde yıkılan binada zorunlu deprem sigortası olanların hasarını DASK ödeyecek ki, deprem bölgesinde bu şekilde birçok bina tespit edildi. Aynı şekilde o binada konut sigortası olanların hasarını da sigorta şirketleri karşılayacak. Sonra da hem DASK hem sigorta şirketleri ödedikleri hasarı, kolonu kesenden isteyecek, yani hukuki tabirle kolonu kesene rücu edecek. Ödemezse de hukuk yoluyla alacak. Şimdilerde sigortacılar bir taraftan deprem bölgesinde hasarları öderken, diğer taraftan da sorumlulara rücu işlemlerine hazırlanıyor. Sadece kolon kesene değil; inşaatı çürük yapan müteahhite, denetim yapana, mevzuata aykırı tadilat yapana, kısaca sorumlular her kimlerse onlardan ödedikleri hasarları alacaklar.
TEK TEK TESPİT EDİLECEK
Kanun bu hakkı sigortacılara tanıyor. Peki, süreç nasıl işleyecek? Bina depremden yıkıldıysa burada rücu sistemi çalışmıyor. Ancak binanın eksik malzeme kullanıldığından, kurallara uygun yapılmadığından, kolonları kesildiğinden, mevzuata aykırı tadilat yapıldığından, belediyenin uygun olmayan zemine izin vermesinden dolayı yıkıldığı hukuken tespit edildiğinde –ki, Adalet Bakanlığı bu konuda detaylı soruşturma yürütüyor, deliller tek tek toplanıyor- sigorta şirketi o hukuki sürece istinaden rücu işlemini başlatacak ve ister belediye, ister müteahhit, ister tadilat yapan her kimse onlardan ödedikleri milyonlarca liralık hasarı isteyecek ve hukuk yoluyla da alacak.
Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) düzenlemesi Resmi Gazete’de yayımlandığından bu yana büyük bir talep var. Talepler de merak edilenler de çok. Biz de en çok sorulanları bu yazıda bir araya getirdik...
1- EYT İÇİN BAŞVURU TARİHİ VAR MI?
Emeklilik için tüm şartları yerine getirip EYT düzenlemesinden yararlanacak olanlar için başvuru tarihinde bir sınırlama yok. İstenildiği tarihte başvurulabilir. Ancak hemen emekli olmak isteyenlerin 31 Mart tarihine kadar başvurmasında fayda var. Bu durumda 1 Nisan tarihinden itibaren emekli aylığı almaya hak kazanılmış olunur.
2- EMEKLİ AYLIĞI BAĞLANMASINDA GECİKME YAŞANACAK MI?
Hem online hem de SGK şubelerinde ciddi yığılma olduğu ve başvuranlar arasında kimilerinin hizmet birleştirmeleri de yer aldığından, tüm başvurular tek tek incelenecek. Bu nedenle emekli aylığı bağlanmasında doğal olarak gecikme olacaktır.
3- GECİKME NEDENİYLE HAK KAYBI YAŞANIR MI?
Gerek emeklilik tarihinde gerekse maaşta hiçbir hak kaybı olmayacaktır. Gecikme, hak kaybı anlamına gelmez.
4- BAŞVURU NEREYE YAPILACAK?