Herkesin çıkaracağı dersler var

Krizin en yoğun hissedildiği Amerika, İngiltere ve Almanya’da bankaların gözetim ve denetimi tüm dünyanın örnek aldığı uygulamalardır. Özellikle İngiltere ve Almanya bu konuda birçok ülke için model olarak kabul edilir.

Buna rağmen, bu ülkelerde bankacılık sisteminin aldığı riskler tam olarak ölçülememiş, felaketin gelebileceğine yönelik sağlıklı öncü göstergeler oluşturulamamıştır. Oluşturulduğu sanılmış, ama sonuç beklendiği gibi başarılı olamamıştır. Çeşitli kesimlerce bazı sorunlar dile getirilmiş olsa da, uygulama sorunların çözümünde yavaş kalmıştır.

YETERSİZLİKLER

Yaşanan sorunların en önemli kaynağı finans sisteminin yapısı gereği kaygan olmasıdır. Belli finans kuruluşlarının gözetim ve denetimine ağırlık verildiğinde, sistem gözetim ve denetimin göreli olarak daha az kısıtlayıcı olduğu başka tür finans kurumlarına kaymaktadır. İngiltere tüm finans sisteminin gözetim ve denetimini aynı çatı altında toplayarak bu sorunu çözdüğünü sanmıştır. Ama, yetmemiştir.

Finans sistemi yalnızca farklı kurumlar bazında kayganlık göstermemekte, finansal araçlar bazında da kayganlık göstermektedir. Yükümlülükler ve varlıklar gözetim ve denetimin olmadığı ya da göreli olarak zayıf olduğu finansal araçlara kaydırılabilmektedir. Kısacası, finansal sistem, cıva gibi, tutulması zor bir madde gibi hareket etmektedir.

Kurumların kredi riskine sınırlama konduğunda, riskler farklı fonlara kaydırılmakta (hedge fonlar gibi) ya da yeni finansal araçlar (türev enstrümanlar) yaratılarak riskler gizlenebilmektedir. Riskler gözetim ve denetimin kapsama alanı dışına çıkarılabilmektedir.

Uzun süredir gözetim ve denetim otoriteleri türev finansal araçlardaki riskleri anlamakta ve ölçmekte güçlük çektiklerini dile getiriyorlar. Ama, finansal yeniliklere kapıları kapamamak için de bu çeşit finansal enstrümanların yaratılmasına ya da pazarlanmasına karşı çıkamadılar. Bir anlamda, kendilerinin anlayamadıkları risklerin finans kurumlarının müşterilerinin anlayabileceklerini varsaydılar.

DERSLER

Şimdi anlaşılıyor ki;

1. Kredi ve piyasa riskini ölçmekte küresel düzeyde yetersizlikler vardır.

2. Finans kurumlarının risk taşıdığı varlıkları ve yükümlülükleri (bilanço içi ve dışı) ölçmede ve değerlendirmede sorunlar vardır.

3. Tüm finansal sistemin tek çatı altında gözetlenip denetlenmesi yetmemektedir.

4. Geniş bir platformda finansal araçlar yelpazesinin gözetim ve denetimi önemli olmaya başlamıştır.

5. Finansal araçların gördüğü işlev, sistemin aracılık ettiği risk profili ve bu araçları satın alan kesimin yüklendiği kredi ve piyasa riskleri iyi ölçülmelidir.

6. Makul bir güven aralığında ölçülmeyen risklere maruz finansal araçların dolaşımı, kabul edilebilir ölçme standardı geliştirilmeden yaygınlaşmamalıdır (bu şekilde, bu araçları çıkaranlar da risk ölçümünün geliştirilmesine yardımcı olacaklardır).

7. Finansal kurumlarda çalışanların aldığı nakdi ve gayri nakdi teşvik primlerinin yapısı da gözetim ve denetimin konularından olmalıdır; kısa dönemli karlara baz teşvik primi sistemi orta dönemde sermayedara ek riskler yaratmamalıdır.

Bütün bunlardan bizlerin de çıkaracağı dersler vardır. Sorun bugün bizim dışımızdaymış gibi görünse de, aynı sorunlar, belki daha fazlası ülkemizde de vardır.