Bir nostalji: Kuruşu geri getirmek

HÜKÜMETİN renkli siması Maliye Bakanı Kemal Unakıtan 2004 yılı sonunda TL'den altı sıfır atmak için çalışmaların başladığını açıkladı. Gündemi çok erken oluşturdu. Türkiye, parasına enflasyonla gelmiş sıfırları bir gün mutlaka atmalıdır. O gün, paramıza bir daha sıfır koyma olasılığının ortadan kalktığı gün olmalıdır.Paradan sıfır atmak yılları gerektiren bir çalışma istemez. Bir yasayla Türk Lirası üzerinden olan tüm borç ve alacaklar atılacak sıfırlar kadar indirilmiş sayılır. Zamanla tedavüldeki bol sıfırlı banknotlar daha az sıfırlı banknotlarla değiştirilir. İşin kendi zor olmayınca ve siyasi olarak kulağa da hoş geldiğinden, bu konu hükümetlerce devamlı gündemde tutulur. Gündem yokluğunda bu yolla gündem yaratılır ya da gündem saptırılır..ESKİLER DE SÖYLERDİRahmetli Turgut Özal enflasyon ne zaman 20-25 puan düşse, ‘‘Liradan sıfır atmanın planlarını yapıyoruz’’ diye ortaya çıkardı. Gündemin zayıf olduğu dönemlerde yeni bir gündem yaratırdı. Gazete arşivlerini tarayanlar 1983, 1986 ve 1990 yıllarında bu çeşit demeçlere rastlayabilirler. Demeçler, gazetelere manşet olmaktan başka bir işlev görmezdi.Daha sonra Tansu Çiller ve Necmettin Erbakan da bu çeşit demeçler verdi. Amaçları enflasyonu indireceklerine ve orada tutacaklarına kamuoyunun ikna olmasıydı. Siyasi puan yapma peşindeydiler. 2000 yılı istikrar programı açıklandığında artık enflasyonu yeniyoruz diye çocuklara yönelik kitaplar bastırılıp ‘‘Liradan sıfır atacağız’’ demeçleri verildi. Programa inandırıcılığın sağlanmasına çalışıldı. Sonra neler olduğunu hep birlikte gördük.Liradan sıfır atmak elbette güzel bir şeydir. Bir gün mutlaka da o sıfırlar atılacaktır. Ama, sıfır atmayı bir siyasi şov haline getirmek liradan sıfır atılması olasılığını da azaltmaktadır. Siyasiler bunu kavramakta güçlük çekmektedirler.‘‘Ben yaptım, oldu’’ mantığı ile paradan sıfır atmak kolaydır. Ama, mevcut iktisadi ortam paranın yeni sıfırlar yaratmasına olanak veriyorsa, sıfır atmanın hiçbir yararı yoktur. Aksine, iktisatçıların ‘‘para yanılması’’ (money illusion) dedikleri bir olgu yoluyla, sıfır attıktan sonra fiyat artışlarının hızlanma olasılığı dahi vardır.Brezilya, Arjantin ve Bolivya gibi ülkeler paralarından birden fazla kez sıfırlar atmak zorunda kaldılar. Çünkü, bir daha sıfır atmaya ihtiyaç göstermeyecek bir iktisadi ortamı yaratamadan paralarından sıfır atmaya kalkmışlardı.ORTAMNedir o iktisadi ortam? Enflasyonun yüzde 100'lerden gelip yüzde 10'lara düşmesi yeterli değildir. Hatta, yüzde 8-9'lara gelmesi de yeterli değildir. Enflasyon küçük tek haneli rakamlara inip de, oralarda kalacağına yönelik deneyimler yaşandıkça, inandırıcılık arttıkça, artık düşük tek haneli enflasyon ortamını bir hayat tarzı olarak seçtiğimiz kanıtlanınca Lira'dan sıfır atmanın şartları oluşmuş demektir.Böyle bir ortamda sıfırlar atıldığında, bir daha paramızdan sıfır atmak durumunda kalmamız olasılığı da sıfıra yaklaşacaktır.2004 yılı sonunda böyle bir ortama ulaşabilme olasılığı yoktur. Dolayısıyla, yaratılan gündem çok gerçekçi değildir. Eğer ‘‘ben yaparım, olur’’ deniyorsa, enflasyonla mücadelede daha çok işimiz var demektir.