Sağlık

Gündüz TEZMEN

Sporda doping

İnsanoğlu, tarih boyunca, güç verimini arttırmak için sportif çalışmalara yönelirken, zaman zaman da güç verimini yapay yollarla arttırma çareleri aramıştır. Eski zamanlarda birtakım otların kaynatılıp suyunun içilmesi şeklinde başlayıp daha sonra kuvvet macunları vb. şekillerde gelişen masum arayışlar, tıbbın ilerlemesi ve sportif müsabakaların devletlerarası büyük bir mücadele arenasına dönüşmesi sebebiyle masumiyetini kaybedip, dünya sporunun kanayan bir yarası haline gelmiştir.

Dopingi kısaca tarif etmek için güç verimini yapay yollarla arttırmak için sakıncalı yan etkileri olan maddelerin vücuda verilerek, sporcunun çalışmalarının riskli bir şekilde hızlandırılması diyebiliriz.

İnsan sağlığına hizmet için araştırılıp bulunan birçok maddenin amacı dışına çıkılarak sağlıklı yaşam ve spor felsefesine ters düşecek şekilde, spor alanında da kullanılıyor olması gerçekten çok üzücüdür.

13-15 gibi küçük yaşlarda dünya rekorlarını altüst edip, 20 yaşına gelmeden şişmanlayıp kadınlaşarak emekliye ayrılan ya da kısa mesafe dünya şampiyonları erkekleşmiş bayan sporcular ve daha niceleri, bir yanda kazandıkları şöhret ve imkanların diyetini diğer yanda sağlıklarıyla ödüyorlar. Bir konuda kamuoyunu aydınlatmanın en iyi yolunun, o konu ile ilgili tüm sorunları bütün açıklığı ve gerçeğiyle dile getirmek olduğuna inanıyorum. ‘‘Kardeşi leylekler getirdi’’ masalına artık küçük çocuklar bile inanmıyorlar. Sporcu da doping konusunu iyi bilmeli, örnekleriyle tanımalı, bu illetin zararlarından haberdar olmalı ve bilinçli olarak kendini uzak tutabilmelidir.

Doping etkili maddeler

Doping ile ilgili maddeleri genel olarak üç ana grupta toplayabiliriz.

1) Dolaşım sistemine ve kalbe etkili olanlar.

2) Sinir sistemine etki edenler.

3) Hücre ve protein mekanizmasına etki edenler.

Bunların ilk iki grubu, kalp ve sinir sistemini etkileyen ani nitelikli, kısa süreli ve tehlikeli olabilen uyarıcılardır. Bu kimyasal maddeler arasında Acethylcholin, Noradrenalin, Caffein, Theobromin, Alcohol, Amphetamin, Pervitin, Atropin, Ephedrin, Striknin, Hexeton, Cardiazol, Coramine gibi ilaç veya maddeler örnek olarak gösterilebilir.

Bunlar belirli doz ve sürelerde alındıklarında kalp, dolaşım ve sinir sistemini uyararak vücudun normal rezervlerinin ve çalışma temposunun düzenini değiştirirler. Bu da sporcunun güç verimini %50’ye varan oranda, ancak kısa süreli ve geçici olarak arttırır. Ancak bunlar, kan basıncının, vücut ısısının, kalp atım sayısının çok artması, kas kampları gibi etkilere ve vücudun kapasitesinin üstünde zorlanmalara yol açmasıyla, beyin kanaması, kalp durması, zehirlenme ve sonuçta ölüme bile sebebiyet verebilirler. Üçüncü grup, hücre ve protein mekanizmasına etkili ilaçlardır. Bu gruptaki doping maddeleri, vücutta proteni oluşturan aminoasitleri tutarak, protein değerlendirme faaliyetlerini arttırarak organizmada yeni hücreler yapımını sağlamaktadır. Bu etkisinden dolayı da kas ve kuvvet gelişimini hızlandırırlar.

Vücutta kas ve kuvvet gelişimini sağlayan hormonların işlevlerinden doğan etkiye ‘anabolik etki’ ve bu etkiyi sağlayan ilaçlara da ‘anabolizan ilaçlar’ denilir. Anabolizanlar, böbrek üstü bezinin ürettiği kortikoid hormonuna doğrudan etki ederler. Bunların etkisi, ilk iki gruptaki doping maddelerinin aksine, yavaş olarak ortaya çıkar. Bu grupta, isimlerinin sonu genellikle ‘bol’, ‘bolin’ ve ‘bolan’ gibi hecelerle biten, Dianabol, Durabolin, Primabolan gibi ilaçlar yer alır.

Erkek cinsiyet hormonu

Diğer bir grup ise erkek cinsiyet hormonu yapısındaki ilaçlardır ve bunlara ‘androgenler’ denilmektedir. Bu hormonlar, vücuttaki cinsel faaliyeti düzenlemenin yanısıra, protein metabolizmasına etki ederek hücre yapımını hızlandırır, kas ve kuvvet artımı sağlar. Bu hormonlar arasında Androsteron ve Testosteron yer alır. Yapılan klinik deneylerde bu ilaçların kas liflerini genişleterek kasta gelişme sağladığı, kalp-dolaşım sistemi ve güçle ilgili birçok faaliyeti etkileyerek büyük oranda kuvvet artışları oluşturduğu ortaya konulmuştur. Bu ilaçlara örnek olarak, Sustanon ve Pregnyl gösterilebilir. İnsanların ciddi hastalıkları ve kuvvet kayıpları için insani gayretlerle bulunmuş mucizevi etkiler sağlayan ilaçların doping amacıyla sporda kullanılması, insanların yararına kullanılması için geliştirilmiş nükleer enerjinin, atom ve hidrojen bombaları şeklinde, insanlığı yok etmesi için kullanılması kadar dehşet vericidir.

Hücre ve protein metabolizmasına etkili ilaçların zararları şöyle özetlenebilir:

1) Karaciğer ve böbrek bozukluklarına yol açabilir.

2) Aşırı zorlanmalarda kas ve eklem sakatlıklarına neden olabilir.

3) Cinsel güçsüzlüğe ve kısırlığa neden olabilir.

4) Kanserli hücrelerin gelişmesine uygun ortam hazırlar.

5) Prostat büyümesi ve tahribine neden olabilir.

6) Zararlı etkilerin büyük bir kısmı zamanla ortaya çıkacağından, birçok hastalığa uygun zemin hazırlar.

Doping ilaçlarının yan etkileri şüphesiz, kullanan kişinin yapısına ve ilacın dozuna göre değişir. Erkeklere vücudunun ihtiyacının üzerindeki dozlarda verilen hormon yapılı ilaçlar, kas ve kuvvet gelişimi sağlarken, hipofiz bezi yoluyla testisleri etkileyerek vücudun kendi hormonunun üretiminin durmasına, cinsel güç azalması, testislerin küçülmesi ve kısırlığa yol açarken, kadınlara verilmesi halinde tüm cinsel denge bozulur ve erkekleşme belirtileri görülür.

Son yıllarda et hayvanları, meyve ve sebzelerin çabuk gelişmesi için hormonal ilaçlama yapıldığı ortaya çıkmıştır. Yediğimiz birçok gıda maddesinden zaten birçok zararlı madde aldığımız bir gerçek olduğuna göre, başka kaynaklardan gelecek zararlı etkilere ne denli duyarlı olmamız gerektiği ortaya çıkar.