Orhan Kemal’in İstanbul’u

Bir şehrin, bir semtin, bir mahallenin ruhunu öğrenmek istiyorsanız mutlaka onunla ilgili bir edebiyat metnini okumalısınız.

Işık Öğütçü’nün önsözüyle ‘Orhan Kemal’in ‘İstanbul İstanbul’ kitabını salık vereceğim.

Orhan Kemal, İstanbul’un birçok kenar semtini insanıyla bize anlattı.

Sabahları Nuruosmaniye’den Cağaloğlu’na ya da Nuruosmaniye’den Kapalıçarşı’ya gidenler onu İkbal Kahvesi’nde görürlerdi. Hepimiz oradan geçerken adeta Orhan Kemal’e saygılarımızı sunmak için uğrardık. İşyerine giderken devamlı uğrayanlardan biri de Edip Cansever’di.

İkbal Kahvesi hakkında bilgi edinmek isteyenler Nurer Uğurlu’nun ‘İkbal Kahvesi’ kitabını okumalıdır.

Öğütçü, İstanbul’la ilgili öykülerden 34 tanesini seçmiş, böylece İstanbul’un 34 numarasına da bir gönderme yapmış.

Kapak ve iç illüstrasyonlarda Can Ersal imzası var.

Yıllar önce Orhan Kemal’le Ferit Öngören’in ‘İstanbul’dan Çizgiler’ kitabı yayımlanmıştı.

Girişteki yazı İstanbul ve Orhan Kemal ilişkisine değiniyor:

“1965 yılında tasarlanan ve altı yıl sonra ancak yayımlanan İstanbul’dan Çizgiler kitabından elli yıl sonra Orhan Kemal’in yazdığı bu kitabına girmeyen, içinde İstanbul olan öyküleri içeren yeni bir kitap oluşturmayı düşündüm. Hemen zaman geçirmeksizin metinleri incelemeye ve seçmeye başladım. Seçimde tercihim İstanbul’un mekânlarının öyküde gezmesiydi. Bu öykülerde geçen yaşam alanlarının tanıtımının yapılması veya semtin güzelliklerinin anlatılmasından çok yaşayan, çalışan insanların yaşama tutunmasını, kısaca küçük insanların ekmek mücadelesini anlatan gerçek öykülerin bu kitapta yer almasıydı.

Orhan Kemal 1964’te bir arkadaşıyla sohbetinde  İstanbul gündeme geldiğinde,  ‘İstanbul  birtakım suluboya resimlerden ibaret değildir. İstanbul’un sadece adaları, denizi,  göğü, Beyoğlu’su, içkisi, motoru, sandalı olamaz.

İstanbul demek, İstanbul’u derinlemesine, fakir semtleri, çalışan irili ufaklı insanlarıyla, onların geçim şartları, ıstıraplarıyla bilmek, tanımak demektir.”

Bu giriş size öyküleri okuma rehberi sunuyor.

İstanbul’un yaldızları altında, boyası dökülen astarı Orhan Kemal gibi aydınlık gerçeğin yazarları kaleme aldı.

Çünkü sadece bunların gözlemcisi değildi, her öyküde yaşamından da bir kesit yansıyordu.

İyi yazarlar, değişenden çok değişmeyeni saptarlar. Sonradan lükse boğulmuş İstanbul’un aldatıcılığına kanmayın. Hâlâ bir lokma ekmek için çırpınan büyükleri, çocukluğunu yaşayamayan çocukları okuyun.

Güdümlü bir gerçekçilik değildir Orhan Kemal’in gerçekçiliği, içinde hayatın çilesi olduğu kadar ironisi de vardır, kısacası hayatı bir bütün içinde yazması kalıcılığının önemli unsurlarından biridir, belki de başlıcasıdır.

İstanbul İstanbul, Orhan Kemal, Everest Yayınları 2022

- ‘Sevinç’, bir çocuğun kahredici trajedisidir.

- ‘Tokat’, kenar semtlerin kendine özgü serüveninden biridir.

- ‘Velinimet’, bir köpek ekseninde gülünç bir damadı  tanıtır bize.

- ‘İş Adamı’, dünde kalmış bir karakter değildir, bugün de avantacılığın düpedüz bir Çehov ustalığında bizi sarsan öyküsüdür.

- ‘Sevda’ okunmalıdır.

- ‘Yandan Çarklı’, yoksul İstanbul’un değişmeyen panoramasıdır.

- ‘Pazartesi’yi okurken, bu öykü bana dün yazılmış gibi geldi. O kadar canlı, o kadar gerçekçi. Yoksulların, kenar semttekilerin pazartesi sendromu yoktur.

- ‘Yaşlı Kadın’, her zaman otobüslerde rastlanacak bir öykü. Gündelik gazeteden bir haber sanki.

Bu öyküleri bitirdiğinizde İstanbul’u başka yanlarıyla tanıyacaksınız, bunların geçmiş günlerde kaldığını sanmayın. Böyle düşünürseniz hayatınız şaşırmakla geçer. İyi yazarlar dünden bugünü yazarlar.

Gerçekçilik konusunda unutkanlık hepimiz için pahalıya patlar.

Öyküler dışında Orhan Kemal hakkında kitap okuduysanız, onun bu semtleri gezerken, buralarda yaşarken aldığı notları da bilirsiniz. O semtlerde gezerken Ara Güler’in çektiği fotoğraflar yazıyla görselliğin buluşmasını simgeler. Yaşadığımız günlerin öyküleri...