Bin yıl, bin insan

Ayşe Özek KARASU

Amerikalı dört gazeteci uzun bir çalışmanın ardından son bin yılın en önemli bin şahsiyetinin listesini çıkarıp bir kitapta topladı. Listenin üst sıralarını bilimadamı, düşünür ve sanatçılar kaplıyor. Playboy'un sahibi Hugh Hefner bile 937'inci sırada ama, listeye giremeyen o kadar çok ünlü politikacı var ki.

İngilizler Shakespeare'i seçti, İtalyanlar ise Dante'yi; çünkü onlar dünyaya ancak bir kez gelebilen dehalardı. İngilizlere göre son bin yılın en önemli İngilizi Shakespeare; İtalyanlara göre ise en önemli İtalyan Dante'ydi. Yani yazdıkları bugün bile geçerli evrenselliğe sahip iki edebiyat dehası...

Peki Johannes Gutenberg olmasaydı, acaba İngiliz ve İtalyanlar bu seçimi yapabilir miydi? Büyük bir ihtimalle, hayır.

İşte bu nedenle son bin yılın dünya çapındaki en önemli şahsiyeti olarak Gutenberg öne çıktı. Matbaanın mucidi Gutenberg, ‘‘Bin Yıl, Bin İnsan’’ kitabındaki bin kişilik listede birinci sıraya oturdu.

Listenin ilerleyen sıralarındaki isimlere bakınca, harflerin seri baskıya dönüşememesi halinde o kişilere ait bilim ve sanat eserlerinin kitlelere ulaşmasına imkan olmadığı derhal görülüyor.

Barbara-Brent Bowers ve Agnes Hooper Gottlieb-Henry Gottlieb adlı iki gazeteci çift, kaynak araştırması yaptıktan sonra akademik çevrelerin görüşlerine başvurarak son bin yılda yaşamış en önemli bin insanın kısa biyografilerini kaleme almışlar. Sonra da sıralama faslına geçmişler. Sıralamada geçerli olan kriterler şöyle: Yaratılan etkinin çağlar ötesine taşması, dünya güzelliklerine olan katkı, çağdaşlar üzerinde bırakılan etki, şahsa özgü nitelikler ve karizma.

Gutenberg'in birinciliğinin nedeni; fikirlerin onun sayesinde zincirlerinden boşalıp, kısıtlı bir çevrede kalmamış olması.

Shakespeare'in beşinciliğinin nedeni; son bin yılın ruhunu yansıtması, kendisinden sonra gelen birçok sanatçı ve düşünürü etkilemesi. Martin Luther'in üçüncülüğünün nedeni: Papalığa başkaldırıp reformasyon hareketini başlatarak sadece kiliseyi bölmekle kalmadı, milliyetçi akımlara ilk ateşi veren kişi oldu. Olumsuz da olsa milliyetçilik son yüzyılların önde gelen trendi.

Soru işareti bırakan bazı tespit ve taraflı önyargılar da var listede. Örneğin isimlerin yüzde 85'i erkek ve bin isimden 250'si Amerikalı. Ayrıca doğu kültürlerinden listeye girenlerin sayısı çok düşük. En iyi yere sahip bulunan Asyalı, 12'inci sıradaki Mahatma Gandi. Sonra da Cengiz Han geliyor. O da bin yılın en kötü ikinci adamı sıfatıyla 43'üncülüğü elde ediyor. Listede sadece insanlık yararına çalışanlar yer almıyor. Adolf Hitler bin yılın en alçak adamı ünvanıyla 20'inci sırada. Siyasette ahlaksızlığın kurucusu Niccolo Machiavelli ise 40'ıncı sırada bulunuyor.

İnsanlık tarihinin en büyük icat ve keşifleri geçmiş yüzyıllara ait olmalı ki, bin kişilik listede 20'inci Yüzyıl'da yaşamış sadece 136 isim bulunuyor. Amerikalı insan hakları savunucusu Martin Luther King, 20'inci Yüzyıl'dan listeye en üst sırada giren kişi: 56'ıncı. Komünizmin tabutuna ilk çiviyi çakan kişi olarak Polonya'daki Dayanışma Sendikası'nın Lideri Lech Walesa 134'üncü sırada.

Tabuta son çiviyi çakan Mihail Gorbaçov ise Walesa'nın gerisine düşüyor; 237'incilikle yetiniyor. Gorbaçov'la birlikte o kadar uğraş verdiği halde, Ronald Reagan listeye giremiyor. Çünkü bugün Reagan'ın siyasi mirasından eser yok. Hatta John Kennedy bile yok; çünkü o da siyasi miras bırakamadı.

İNTERAKTİF KİTAP

‘‘1000 Years, 1000 People’’ın yazarları kitaba şöyle bir not ekliyor: ‘‘Akademisyen tarihçiler bize böyle bir girişimde bulunduğumuz için aptal gözüyle bakabilir, okurlarımız bizimle aynı fikirde olmayabilir. Eğer unuttuğumuz birileri olduğunu düşünüyorsanız bize e-Mail yazın. Gelecek baskılar için yeni değerlendirme yapmaya hazırız.’’ Kitap Amazon.com'dan elde edilebilir. Yazarların e-Mail adresi: Kabooks@aol.com.

Yani bu interaktif bir kitap. Listeye girmeyi hakeden yeni isimler çıktığı takdirde, birileri listeden düşecek.

Pop art'ın büyük ustası Andy Warhol, ‘‘Her Amerikalı, en azından 15 dakikalık şöhret hakkına sahip olmalıdır’’ demişti. Ve Warhol listeye bininci kişi olarak girmeyi başardı. Ama, listeye yeni bir aday çıkarsa muhtemelen ilk düşecek kişi de o olacak.

Listeden ilk 10

1. Johannes Gutenberg

2. Kristof Kolomb

3. Martin Luther

4. Galileo Galilei

5. William Shakespeare

6. Isaac Newton

7. Charles Darwin

8. Aquinolu Thomas

9. Leonardo da Vinci

10. Ludwig van Beethoven