Daldaki 2.014 lira mı fondaki 1.410 lira mı?

ASGARİ ücretli bir çalışanın kıdem tazminatı örneği için bu tutar yıllık 2.029 lira. Damga vergisi de düşüldüğünde 2.014 liraya denk geliyor. Kıdem tazminatının tavanını aşan ücrete sahip çalışanlarsa, her bir yıl için tavan tutarı (5.434,42 TL)  kadar kıdem tazminatını hak ediyorlar. Mevcut uygulamadaki en önemli koşulu da hatırlayalım: ‘Çalışan, kendi isteğiyle işten ayrıldığında tazminat alamıyor. (İstifa etmesine rağmen hangi çalışanların tazminat alabileceğini aşağıda ayrıca açıklıyoruz.)

Yeni ekonomi programında ‘sosyal tarafların mutabakatıyla’ değiştirileceği açıklanan ‘yeni kıdem tazminatında’ ise ‘kendi isteğiyle işten ayrılan çalışanlara da’ kıdem tazminatı ödeneceği anlaşılıyor... Ancak; bu kez de her bir çalışma yılı için hesaplanacak tazminat tutarının azalacağı konuşuluyor... Yeni kıdem tazminatına ilişkin basına yansıyan bilgilerde; her bir çalışma yılı için, bir aylık ücret kadar değil, 21 günlük ücret kadar tazminat hesaplanacağından bahsediliyor. 21 günlük brüt asgari ücret de, güncelde (Damga vergisi düştükten sonra)  net 1.410 liraya denk geliyor.

Dolayısıyla; mevcut tazminat hakkı için ‘daldaki 2.014 lira’ ve taslak kıdem tazminatı için ‘fondaki 1.410 lira’ demek yanlış olmayacak. Yeni kıdem tazminatı, tabii ki başka değişiklikler de getirecek. Olası değişiklikleri sırasıyla ele alalım.

1- Çalışanın hak ettiği tazminatı işvereni değil, devlet-fon ödeyecek. Ödeme zorluğuna düşen işverenden alınamayan kıdem tazminatı vakaları ortadan kalkacak.

2- Çalışanlar fonda biriken tazminat tutarlarını, her an fonun internet sitesinden görebilecekler.

3- Mevcut uygulamaya göre; bir işyerinden ayrıldığında kıdem tazminatı alınmamışsa işçi için bu hak yanıyor, sonraki işyerinden tazminat alınsa bile yalnız son dönem (son işyerindeki) çalışması tazminat hesabında dikkate alınıyor. Yeni uygulamada; her bir işyerindeki çalışma süresi karşılığı için fonda birikim olacağından tüm çalışma süresi için tazminat ödenebilecek.

4- Biriken fon tutarı ve fondan çekiş hakkı: Her bir çalışma dönemi için çalışan adına fona para yatacağından, işçi için bu tutar üzerinden tazminat birikimi de (ve neması) oluşacak. Ancak; biriken tutarların çalışana ödenmesi için hangi koşullar olacak, şu an net değil.  (en az 10 yıllık çalışma süresi, konut almak amacıyla çekiş hakkı, kendi isteğiyle ayrıldığında da ödenmesi gibi...)

5- İşveren; her ay her çalışanı için tazminat fonuna, brüt ücretin yüzde 5.83’nü yatırmak zorunda olacak. Çalışanlara her bir çalışma yılı için, 21 günlük ücreti kadar tazminat ödenebilmesi için, çalışılan her ayda ücretin yüzde 5.83’nün fona yatırılması gerekir. Bir aylık ücret tutarında tazminat hesabı söz konusu olduğunda ise ücretin yüzde 8.33’nün her ay fona yatırılması gerekir. (Asgari ücret örneği üzerinden; güncelde yüzde 8.33’ü, 169 liralık, yüzde 5.83’ü ise 118 liralık fon kesintisi yapılacağı anlamına geliyor.)

6- Yeni yasa yürürlüğe girmeden önceki döneme ait hesaplanacak kıdem tazminatları için işverenin önüne iki seçenek sunulması muhtemel. Ya geçmiş dönem kıdem tazminatları tutarı hesaplanıp işçiler adına fona yatırılacak veya geçmiş dönem için şu an geçerli mevzuata göre ödeme şartları oluştuğunda direkt çalışana ödeme yapılacak.

Kıdem tazminatı gibi çalışma hayatının tümünü, işçisi işvereni milyonları ilgilendiren bir konuda hükümetle; işçi ve işveren temsilcileri arasında uzun tartışmalar olacaktır. Belli ki; yukarıda saydığımız ilk üç madde için sosyal taraflar hızla mutabakata varabilecekken, sonraki üç madde içinse çetin müzakereler yaşanacaktır.

İSTİFA EDEN DE TAZMİNAT ALABİLİR

Mevcut yasaya göre; işçinin kendi isteğiyle işten ayrılmasına rağmen kıdem tazminatına hak kazandığı durumlar da var:

- Erkek işçinin askerlik hizmeti nedeniyle, kadın işçinin evliliği nedeniyle,

- Yaşlılık, emeklilik veya malûllük aylığı almak amacıyla,

- İşçi tarafından sağlık, ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık veya işyerinde işin durması benzeri nedenlerle,

- En az 15 yıl sigortalı olan çalışanların SGK’dan alınacak “Kıdem Tazminatı alabilir” yazısı ile (08.09.1999 tarihinden önce işe girmiş olmalı ve 3600 prim günü şartıyla..) çalışan kendi işten ayrılsa da kıdem tazminatını işvereninden alabiliyor.

Ayrıca işçinin ölümü nedeniyle de kıdem tazminatı (mirasçılarına) ödenir. Çalışanın ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışları nedenleriyle iş sözleşmesi sona erdiğinde ise işveren için kıdem tazminatı ödemesi söz konusu olmuyor.

Çalışanların; 2018 yılında mevcut uygulamaya göre ve farklı ücretlere göre alınabilecek tazminat tutarları tablodan görülebilir.