×
Geçtiğimiz yıl gündemi en çok meşgul eden konulardan biri futboldaki VAR sistemi oldu. Hakemlerin kararsız kalınan ya da şüphe duyulan pozisyonları videodan izleyip tekrar yorumlası tartışıldı duruldu. Hakemlerin kararları ve VAR sistemi gündemdeki yerini korurken 2020 ile birlikte sessiz sedasız bir düzenleme de yürürlüğe girdi.
Geçenlerde ‘hakem ücretlerine ilişkin’ bir haber okumuştum. Cüneyt Çakır en başta, süper lig hakemlerinin ücretleri sıralanmıştı...Aylık maaşları ve maç başı ücretleri birleşince süper lig hakemlerinin yıllık kazançları yüzbinlerce liralarla ifade ediliyordu. Hatta, yıllık kazancı 500 bin lirayı aşan hakemler de vardı listede...
İlginç olan; hakemler elde ettikleri ücretler için bu zamana kadar vergi de ödemiyorlardı. Yani ne kendileri, ne de işverenleri, ücretler üzerinden vergi hesaplamıyorlardı. Yeni yılla birlikte artık süper lig hakemleri vergiye tabi oluyorlar.
Önceden vergisiz gelir elde etmelerinin nedeni; tabi ki yasada yer alan istisnaydı... Gelir Vergisi Kanunu (GVK) hakemlere ödenen ücretlere istisna tanıyordu. (Md. 29/4) Şimdi, ilgili yasa maddesindeki istisna daraltıldı. (7 Aralık 2019 Tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 7194 sayılı Kanun. Md.12) Artık yalnızca amatör spor yarışmalarını yöneten hakemlere ödenen ücretler için bu istisna geçerli olacak. (Basketbol ve voleybol spor dallarının en üst liglerinde görev alanlar hariç)
Dolayısıyla 2020’de ve sonraki yıllarda; süper ligdeki ve diğer alt profesyonel liglerdeki hakemlere ödenen ücretler üzerinden de, vergi hesaplanacak.
FUTBOLCULARA DA İLAVE VERGİ GELİYOR
Uzun yıllardır; süper lig futbolcularına ödeme yapan kulüpler, ödeme üzerinden yalnızca yüzde 15 vergi kesintisi yapıyorlardı. Futbolcuların beyanname verme ödevleri de yoktu.
Hatta miras yoluyla da edinilmiş olabilir... Yine vergisi var. Varlığın; bankada mevduat olması, taşınır kıymet olması da, gayrimenkul arsa, konut, işyeri gibi taşınmaz varlık olması da fark etmiyor. Otomobil, minibüs gibi motorlu taşıt da olabilir... Yasada yer alan istisna tutarını aşan değerdeki varlıklar karşılıksız el değiştirdiğinde vergisinin de ödenmesi gerekiyor. Veraset ve İntikal Vergisi (VİV) tarifesi üzerinden hesaplama yapılıyor. 2020 için açıklanan güncel vergi tarifesi tabloda yer almakta. (VİV Kanunu Genel Tebliği, Seri No: 51)
Şimdi başlıktaki soruya gelelim... Yani yeni milyonerlerin vergi ödeyip ödemeyeceğini açıklayalım... Yeni milyoner olarak kastettiğimiz tabi ki milli piyangonun yılbaşı çekilişinden büyük ikramiyeyi kazanan talihliler. 2020’nin çeyrek bilet sahibi talihlilerinden Bursalı ve Gaziantepli iki talihli 20’şer milyonluk ikramiyelerini teslim aldılar bu arada...
Yeni yıla 20’şer milyon kazanarak giren talihliler de, daha düşük tutarda ikramiye kazanan diğer milli piyango talihlileri de bir kuruş dahi vergi ödemeyecek... Milli Piyango İdaresi tarafından düzenlenen sayısal loto, şans topu vb. çekilişlerden kazanılan ikramiyelerin de veraset ve intikal vergisinden istisna olduğunu da ayrıca belirtelim.
Şans oyunları (at yarışı, futbol müsabakaları gibi) ile yarışma ve çekilişlerde kazanılan ikramiyeler içinse vergi var. İvazsız (karşılıksız) intikal kabul edildiğinden 7.060 lirayı aşan kısmı için vergi (VİV) hesaplanması gerekiyor.
BAĞIŞ VE HEDİYELERDE İSTİSNA
Güncel istisna tutarı: 7.060 lira. 2020’de bu değeri aşan tutarda hediye, bağış alan kişiler annesinden babasından dahi söz konusu mallar intikal etmiş olsa da vergi ödemek zorunda. Yalnız; anne, baba, eş ve çocuklardan bu hediyeleri alanlar için, verginin oranı yarı yarıya düşüyor.
Bahsettiğimiz karşılıksız intikaller için beyanname verme süresi bir ay. Sonrasında ödeme, üç yılda ve altı taksitte (her yıl Mayıs ve Kasım aylarında) yapılabiliyor.
MİRASTA İSTİSNA
Resmi Gazete’de yer alan brüt ücretten yola çıkarak hesaplama yapıldığında, aslında ilk başta net ücret 2 bin 103 olarak hesaplanıyor. Üzerine Asgari Geçim İndirimi (AGİ-bekâr için 220 lira) ilavesiyle net 2 bin 324 liraya ulaşılıyor. 2019’a göre artış oranı ise yüzde 15.03.
Evli ve çocuklularda net asgari ücret, AGİ etkisiyle 2 bin 479 liraya kadar çıkabiliyor. Eş ve çocuktan kaynaklı net maaşın ne kadar arttığı Tablo 2’den görülebilir.
Bu değerler çalışan açısından asgari ücreti açıklıyor. Brüt ücretten kesilen vergi ve sigorta primleri de 2019 yılıyla karşılaştırmalı olarak Tablo 1’den görülebilir.
Asgari ücretin işvereni ilgilendiren toplam maliyeti var bir de... Asgari ücretli bir çalışanın 2020 yılında işverene maliyeti (net ücret + vergiler + sigorta primleri) aylık 3 bin 605 lira olacak. Yüzde 5’lik sigorta primi teşvikiyle 3 bin 458 liraya düşüyor. Ayrıca 75 lira olarak açıklanan devlet desteğiyle bu kez 3 bin 383 liraya düşüyor işveren maliyeti. (Geçen yıl devlet desteği 500’den daha az çalışanı olan işyerleri için 150 liraydı. Diğer işyerleri için 100 liraydı.)
CEO’ların bordrosunda neler değişecek?
Çalışanların ücret bordrolarında; yüzde 14 oranında sigorta primi kesintisi, yüzde 1 oranında ise işsizlik sigortası primi kesintisi yer alır. Brüt ücret üzerinden bu kesintiler yapılır. Ancak brüt ücreti 19 bin 188 liranın üzerinde olanlar için tek bir tutar (2019 için: 2 bin 878 lira) sigorta prim kesintisi yapılır. Asgari ücretin artışıyla beraber yüksek ücretlilerin maaşından kesilecek söz konusu prim tutarları da arttı. ( Bu primler, asgari ücretin 7.5 katı matrah kabul edilerek hesaplanır.) 2020’de artık toplamda 3 bin 310 lira prim kesintisi görülecek bordrolarda... (3 bin 90 lirası sigorta primi, 220 lirası işsizlik sigortası primi)
CEO’ların ve yüksek ücretlilerin vergilendirmesinde esas köklü değişiklikse, ücret gelirlerini beyan etme zorunluluklarının başlayacak olması. Maliye’yle hiç irtibatları yoktu tek işverenden ücret alan çalışanların... Tüm vergilendirme işlemleri, bordrosunda kayıtlı oldukları şirketleri tarafından yapılıyordu. Gelir vergisi tarifesinin 4’üncü dilimini aşan tutarda (Bu tutar, 2020 gelirleri için 600 bin lira) ücret geliri gelir elde edenler artık beyanname verecek. Yeni yıldan itibaren elde edecekleri ücret gelirlerini, Maliye’ye beyan etmeleri (2021 Mart ayında) gerekecek. (7194 sayılı kanunla Gelir Vergisi Kanunu’nun 86’ncı maddesinde yapılan değişiklik)
Ayrıca yüksek ücretliler; ne kadar çok kazanırlarsa kazansınlar en fazla yüzde 35 oranında vergi öderlerken, yeni yıldan itibaren 600 bin lirayı aşan kazancı olanlar yüzde 40 oranında vergi ödeyecekler.
Okurum derdini anlatmaya devam ediyor. Hiç hesapta yokken 18 bin lira (binde 3) vergi istendiğini söylüyor. 6 milyon lira değer biçilmiş çünkü gayrimenkulüne... “Değerli konutlar üzerinden vergi alınabilir ama benim mülküm tapuda konut görünse de gerçekte iş yeri olarak kullanılıyor. Zaten emlak vergisini de konut olarak değil ‘iş yeri’ olarak daha yüksek orandan ödüyorum. Kira gelirimi de konut olarak değil, iş yeri olarak Maliye’ye beyan ediyorum. Kiracı iş yeri de iş yeri kira stopajı ödüyor. Hatta imar barışından yararlanırken de, iş yeri olarak kayda geçti mülküm. Yani en ufak bir tereddüt yok mülkümün iş yeri olduğu hususunda. Maliye’nin kayıtlarından da, belediyenin kayıtlarından da bu durum apaçık görülebilir.”
Yeni vergi yasasının mürekkebi kurumadan tartışmalar başladı... Hakikaten de adı bile konut vergisi: ‘Değerli Konut Vergisi’. İşyerlerinden vergi alınmayacak, çok net. Peki; okurumun durumunda olanlar ne yapacak? Tapuda ‘konut’ görünen ‘işyerleri’ için konut vergisi mi ödeyecekler?
Öncelikle aynı konudaki emlak vergisi-bina vergisi uygulamasından bahsedelim... Maliye, tapuda konut görünen ancak fiilen iş yeri olarak kullanılan mülkleri iş yeri olarak kabul ediyor. (Aşağıda İzmir ve İstanbul Vergi Dairelerince verilmiş özelge özetleri yer almakta.) Vergi Usul Kanunu’nda da vergilendirmede, ‘işlemlerin gerçek mahiyetinin esas alınacağı’ belirtiliyor. (Md.3/B)
Vatandaşlar geçmişte benzer tereddütleri emlak vergisinde de yaşamış... Ve Maliye’ye sormuşlar konuyu... Maliye cevaben, “iş yeri olarak kullanılmaya başlanılan konutlar için belediyeye bildirimde bulunulması gerektiğini” söylemiş. Ve “iş yeri olarak emlak vergisinin ödenmesi gerektiği” belirtilmiş. Ancak; kritik bir farlılık var. Emlak vergisinde; konut iş yeri olarak kabul edildiğinde Maliye’nin nakit kazancı olurken, ‘Değerli Konut Vergisinde’ ise o mülk iş yeri olarak kabul edildiğinde Maliye’nin nakit kaybı oluşacak, hiç vergi alamayacak... Eğer bu mülk sahiplerinden ‘değerli konut vergisi’ istenirse garip bir durum yaşanacak... Aynı mülk; bir vergi açısından iş yeri, diğer bir vergi açısından ‘konut’ olarak kabul edilecek.
Her ne kadar Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü’ne tebliğden sonraki 15 gün içinde yapılacak itiraz da esas konu ‘mülkün değeri’ olsa da, mülkün aslında fiilen iş yeri olarak kullanıldığı da itiraz dilekçesinde belirtilebilir. Ayrıca mülk sahipleri bu tereddütlerini gidermek üzere Maliye’ye başvurarak özelge de isteyebilir. Fiilen iş yeri olarak kullanılan ve bina vergisi, kira stopajı vergisi açısından ‘iş yeri’ olarak kabul edilen mülklerinin, Değerli Konut Vergisi açısından da ‘iş yeri’ olarak kabul edilip edilmeyeceğini sorabilirler.
Şubat ayına kadar ‘iş yeri’ olarak kullanılan konutlara ilişkin Maliye’den net bir açıklama getirilip tereddütler giderilmezse de, 20 Şubat akşamında kadar verilmesi gereken beyannamelerin ihtirazi kayıtla verilmesi gerekir. Ardından açılabilecek davada da, tapuda ‘konut’ olarak görünen mülkün aslında ‘iş yeri’ olarak kullanıldığı, emlak vergisinin de ‘iş yeri’ olarak ödendiği, kiracının işyerlerine özel gelir vergisi stopajı ödediği de belirtilmelidir. Eğer söz konusu gayrimenkulle ilgili imar barışı başvurusunda bulunulmuşsa ve konut için geçerli yüzde 3 oranında bedel ödemek yerine, iş yeri için geçerli yüzde 5 bedel ödenmişse, yapı kayıt belgesi ve ödeme belgesinin de dilekçeye eklenmesi mükellef lehine olacaktır.
Günlük kiralanan konut da iş yeri kabul ediliyor.
Günlük-saatlik kiralama yapan konut sahipleri, emlak vergilerini düşük oranlı konut olarak değil daha yüksek oranlı iş yeri olarak ödemek durumundalar. Gayrimenkul her ne kadar konut olarak kayıtlarda görünse de,
E-fatura uygulamasına geçmiş olan büyük işletmeler (Yılda10 milyon liralık ciroyu aşmış işletmeler) birbirlerine kestikleri faturaları zaten elektronik olarak düzenliyorlardı. Şimdi yeni yılla birlikte, büyük işletmeler (mesela toptancılar) bakkala dahi yalnızca ‘e-arşiv fatura’ düzenleyebilecek.
Ayrıca; bakkala veya diğer esnafa ‘e-arşiv fatura’ düzenlemek zorunda olan büyük işletmeler için ciro limiti, 10 milyon liradan, 5 milyon liraya iniyor. Yani; 2019 cirosu 5 milyon lirayı geçecek işletmeler, 1 Temmuz 2020 tarihinden itibaren artık kağıt fatura düzenlemeyecekler, e-fatura uygulamasına dâhil olacaklar, kendileri gibi e-fatura uygulaması kapsamındaki müşterilerine, tüm faturaları elektronik olarak iletecekler. Eğer müşterisi e-fatura kapsamında değilse de (bakkal örneğinde olduğu gibi) bu kez ‘e-arşiv fatura’ düzenleyecekler. (Perakende satışlarda yazarkasa fişiyle belgelendirme durumu da dikkate alınmalı.)
Hali hazırda; e-arşiv fatura düzenleyen 53 bin işletme varken, çok değil 15 gün sonra, yeni yılla birlikte 75 bin işletme daha e-arşiv fatura düzenleyicisi olacak.
Bakkal hangi durumda ‘e-arşiv fatura’ düzenleyecek?
Yalnız bakkala kesilecek faturalar elektronik olmayacak. Bazı durumlarda bakkal da elektronik fatura kesecek. Eğer aynı kişiye aynı gün (vergi mükelleflerine düzenlenenler açısından) 5 bin liranın üstünde satış yapılmışsa faturası ‘e-arşiv fatura’ olmak zorunda. (Vergi mükellefine düzenlenmiyorsa limit 30 bin lira). Ve bu uygulama da yılbaşından itibaren zorunlu.“Peki, bakkalın elektronik fatura için altyapısı hazır mı ki?” diye sorulacaktır. Gelir İdaresi Başkanlığı’nın (GİB) e-belge düzenleme portalı üzerinden düzenlenebilecek bu elektronik faturalar... Bakkalın veya söz konusu satışı yapan diğer esnafın limit aşan faturaları için, GİB’in portalı üzerinden fatura düzenlenmesi öngörülüyor.
2020’DE E-İRSALİYE DE BAŞLIYOR
2020 içinde elektronik belge kullanımının daha da yaygınlaşmasıyla ticaret artık, elektronik belge olmaksızın neredeyse yapılamayacak.
Toplantılardan önce işçi temsilcileri tarafından ‘net 2 bin 578 lira’ olarak bir tutar da telaffuz da edildi. Türk-İş Genel Başkanı Ergün Atalay, bir kişinin yaşam maliyetinin 2 bin 578 lira olduğunu belirterek, yeni asgari ücret için bu rakamın göz önünde bulundurulması gerektiğini söyledi. 2019’un asgari ücreti (AGİ dahil) net 2 bin 20 lira olduğundan artış oranı yüzde 28’e denk gelir bu durumda.
İşveren temsilcilerinin de, 2 bin 200 liranın altında bir tutarı önermeyeceğini de tahmin ediyoruz. (Yüzde 9’luk artışa denk gelir.)
Dolayısıyla 2020 yılı için net asgari ücret, 2 bin 200 lira ile 2 bin 578 lira arasında bir tutarda kesinleşecektir.
Aşağıdaki tabloda bu iki tutarı alt ve üst limit baz alarak beş farklı asgari ücret tahmini üzerinden, gerek işçi için, gerek işveren için asgari ücretin diğer kalemleri de yer almakta. 2020 asgari ücreti henüz belirlenmemiş olsa da; tablo üzerinden çalışanlar da, işverenler de, asgari ücretin kendi bütçelerine nasıl yansıyacağını şimdiden görebilirler. Çalışanın maaşı üzerinden ne kadar asgari geçim indirimi (AGİ) hesaplanacağı, ne kadar vergi ve sigorta primi hesaplanacağı ve nihayetinde işverenin her bir asgari ücretli çalışan için 2020’de ne kadar toplam maliyete katlanacağı görülebilir.
2020 için aylık net asgari ücretin 2 bin 400 lira olarak belirlendiği durumu ele alalım mesela… Çalışana net ödenecek ücretin 2 bin 400 lira (227,93 TL AGİ dahil) olması durumunda, işverenin toplam yükleneceği maliyet (net ücret+ vergiler +sigorta primleri) toplam 3 bin 420 lira 83 kuruş olacaktır. (Maliyet hesabında; yüzde 5 SGK prim desteği dikkate alındı, 150 liralık devlet desteğinin 2020’de de uygulanacağı varsayıldı.)
AGİ NET MAAŞI NASIL ARTTIRIYOR?
AGİ’nin hesabı, asgari ücret üzerinden yapılıyor. AGİ’ den kaynaklı çalışana ödenecek yıllık tutar; yıllık asgari ücretin yarısına, yüzde 15 oranı uygulanarak bulunuyor. (GVK Md. 32) İşverenler, çalışanların ücretleri üzerinden hesapladıkları vergiyi, AGİ kadar daha az ödüyorlar vergi dairesine. Hesaplanan AGİ’yi, çalışanlarına (net ücretlerine ilaveten) ödüyorlar.
2019 ücret hesabında; bekâr bir çalışan için aylık 191,88 lira, net maaşa ilave ediliyor. Tabloda da; 2020 için varsayılan asgari ücret örnekleri üzerinden ne kadar AGİ ödemesi yapılacağı yine bekâr bir çalışan için hesaplandı. Asgari ücretin kesinleşmesinden sonra eş ve çocuklardan dolayı çalışanların maaşlarının üzerine ne kadar AGİ artışı uygulanacağını ayrıntılı olarak bir başka yazıda ayrıca ele alacağız.
Yeni yıldan itibaren elde edilecek gelirler için, bu listeye daha önce hiç adını duymadığımız kişiler de girecektir… Ve bu yeni isimler şirket sahibi de olmayacak üstelik… Yeni isimler bordrolu-sigortalı çalışanlar olacak... Çalışan derken tabi ki, CEO ya da üst düzey yöneticiler. Kazançları milyonlarla ifade edilen yüksek maaş ve prim kazancı elde eden çalışanlar…
Peki; neden bu yıla kadar listeye girmediler de, 2020’den itibaren elde edecekleri kazançlarından dolayı rekortmen listesine girecekler?
Açıklayalım…
Vergi mevzuatına göre; ücretliler ne kadar çok kazanırsa kazansın tek bir patrondan (işyerinden) maaş aldıkları sürece beyanname vermiyorlar.
Artık önümüzdeki yıldan itibaren yüksek ücret geliri edenler de yıllık gelir vergisi beyannamesi verecek. (7193 sayılı kanunla Gelir Vergisi Kanunu’nun 86’ncı maddesinde yapılan değişiklik)
Gelir vergisi tarifesinin 4’üncü dilimini aşan tutarda (Bu tutar, 2019 için 500 bin lira) ücret geliri gelir elde edenler beyanname verecek. Mevcut durumda; ücretlilerin maaşı ne kadar yüksek olursa olsun, tek bir işverenden maaş aldıkları sürece, hiçbir şekilde beyanname verme zorunlulukları yok. Çalışanların vergileri, bordrosunda kayıtlı oldukları işletmeler tarafından stopaj-kesinti yoluyla Maliye’ye ödeniyor. Çalışanın-CEO’nun herhangi bir beyanname verme, bizzat vergi ödeme gibi bir yükümlülüğü yok.
21 Kasım’da mecliste kabul edilen yeni vergi paketiyle, yüksek ücretlilere beyanname verme zorunluluğu da getirildi. 2020’de yüksek ücret geliri elde eden CEO’lar ve üst düzey çalışanlar vergi dairesi ile tanışacak, yıllık gelir vergisi beyanı verecekler… Dolayısıyla büyük şirketlerin çok kazanan CEO’ları da önümüzdeki yıldan itibaren rekortmen listesinin yeni isimleri olarak dikkat çekecektir. Geçmiş yıllarda banka hesaplarına milyonlarca liralık maaş-prim ödemeleri yatırılmış olsa da, ücret gelirleri beyana tabi olmadığından, rekortmen listesine girme şansları yoktu.
Patronlar dahi rekortmen olacak kadar vergi ödemesine rağmen listede isminin yer almasını istemezken, netice de bordrolu-sigortalı çalışan olan CEO’lar veya üst düzey yöneticiler de rekortmenler listesinde isminin yer almasını istemeyecektir. Çünkü patronlar dahi kamuoyunda ‘çok kazanan kişi’ olarak tanınmak istemezken, CEO’lar da ‘çok kazanan kişi’ olarak tanınmak istemeyecektir.
Emlak vergisinin son ödeme süresini geçirenler, aylık yüzde 2 oranında gecikme zammı ödemek zorunda kalacaklar. (2 Ekim 2019 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 1592 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı)
Konut sahipleri, emlak vergi değerinin binde 1’i (büyükşehirlerde binde 2’si) oranında, işyeri sahipleri emlak vergi değerinin binde 2’si (büyükşehirlerde binde 4’ü) oranında emlak vergisi ödüyorlar.
Hangi mülk sahipleri vergi ödemiyor?
Bazı mülk sahipleriyse emlak vergisi ödemiyorlar. Tek konutu olan; 1-Ev hanımları ve işsizler, 2- Emekliler, 3- Engelliler, 4- Gaziler, 5-Şehitlerin dul ve yetimleri sıfır oranlı emlak vergisi avantajından yararlanabiliyor. (Konutun en fazla 200 metrekare olması gerekiyor.) Konutun bulunduğu ilçe belediyesine başvurularak emlak vergisi ödeme yükümlülüğü kaldırılabiliyor.
Ev hanımları ve işsizler, gelirleri de yoksa tek konutları için emlak vergisi (indirimli-sıfır oranlı) ödemiyorlar. Emeklilerin; emekli maaşı dışında gelirlerinin olmaması gerekiyor avantajdan yararlanmak için... 2018 yılı içinde, 34 bin liraya kadar mevduat faizi, repo benzeri (menkul sermaye iradı) elde edilen gelir varsa yine 2019 emlak vergisi için avantajdan yararlanılabiliyor...
Emlak Vergisi Yasası’na göre sanayici işletmelere de vergi avantajı tanınıyor. Organize sanayi bölgeleri, serbest bölgeler, endüstri bölgeleri, teknoloji geliştirme bölgeleri ve sanayi sitelerinde yer alan binalara daimi bina vergisi muafiyeti uygulanıyor.
Konutlara yeni değer tespiti geliyor.
Öncelikle hali hazırda; emlak vergi değerinin-rayiç değerin nasıl hesaplandığını hatırlayalım: Rayiç değer;