Uğruna yola düşmeye değer... Coğrafi işaretli lezzetlerin peşinde görülmesi gereken 10 adres

Yöresel ürünlerin kalitelerinin korunması, gelecek nesillere aktarılması ve en önemlisi de taklitlerinden sakınılması için coğrafi işaretleme uygulaması yapılıyor. Bu unvan, bir köyün, ilçenin ya da şehrin kendine özgü ürünlerine verilebiliyor.

Bu ürünler hem Türkiye’nin değerlerinin tanıtılması hem de ülke ekonomisine katkı açısından oldukça önemli bir yer tutuyor.

Son dönemde coğrafi işaretli ürünlerimizin sayısını artırmayı başardık. Şu anda 700’den fazla ürünümüz tescillenmiş durumda… Bu ürünlerden en çok dikkat çekenler ise ülkemizin dört bir yanındaki şehirlerin kendine has lezzetleri… 

Biz de keyifli bir sonbahar tatili planı yapanlar için gezgin ve seyahat yazarları Nurgül Büyükkalay, Özlem Köseoğlu, Erdoğan Gümüş ve Mehmet Altay’a ‘Uğruna yola düşmeye değer coğrafi işaretli lezzetlerimiz hangileri?’ diye sorduk. Oldukça geniş olan listeden kendi favorilerini önerdiler...

Tava ciğeri ve ciğer sarması damak çatlatıyor: EDİRNE

Boylu boyunca uzanan kervansarayları, Osmanlı dönemine ışık tutan gösterişli camileri, tarihi hamamları ve sıcak insanlarıyla Edirne, Trakya'nın en sevilen şehirlerinden…

Tarihi Enez Kalesi, görselliğiyle dikkat çeken Meriç Köprüsü, mimarisiyle ziyaret edilmeyi hak eden Sveti Georgi Bulgar Kilisesi, meşhur Selimiye ve Muradiye camileri görülmesi gereken adresler. Ancak Edirne bunların yanında tam bir lezzet diyarı…

Edirne tava ciğeri

Özlem Köseoğlu, “Coğrafi işaretli ürünler arasında haklı yerini alan Edirne tava ciğeri, efsane bir lezzete sahip. Ciğer sevenler çok iyi bilir tadını… Dana eti, ayçiçeği yağı, Edirne’ye ait kurutulmuş kırmızı biber ve bölgenin buğday unuyla hazırlanıyor. Ayrıca kuzu ciğeri, pirinç, soğan, dereotu, maydanoz, zeytinyağı, dolmalık fıstık ve nane gibi malzemelerle yapılan ciğer sarması da coğrafi işaretli bir diğer tat olarak karşımıza çıkıyor. Edirne ciğer sarmayı yedikten sonra sizin için ciğer tanımı tamamen değişecektir” dedi.

Edirne beyaz peynirini de denemeniz gerektiğini söyleyen Köseoğlu, “Dana sütü, maya ve tuz kullanılarak üretilen bu peynirin lezzeti bir başka. Edirne’ye gelince, bu üç lezzeti tatmadan geri dönmeyin, pişman olursunuz” ifadelerini kullandı.

Çibörek ile meşhur: ESKİŞEHİR

Kültürel zenginliği, olağanüstü doğası ve düzenli mimarisi ile Eskişehir, yenilikçi ve dinamik bir örnek kent. Ortasından geçen Porsuk Nehri’nin şehri Venedik’e benzettiğini söyleyenler de var, nehir kenarındaki restoran ve kafelerin Amsterdam’ı hatırlattığını düşünenler de…

Şehre geldiğinizde ilk durak olarak listenize Odunpazarı’nı eklemeniz gerektiğini söyleyen Erdoğan Gümüş, “Semt, bir zamanlar köylülerin dağlardan getirdikleri odunları sattıkları yer olduğundan bu adı almış. Restore edilen evleri, tarihi konakları ve müzeleri görülmeye değer" dedi.

Odunpazarı

Diğer gezilecek yerlerle ilgili de önerilerde bulunan Gümüş, “Lületaşı Galerisi (Müzesi), Ahşap Eserler Galerisi, farklı ve önemli eserlere ev sahipliği yapan Çağdaş Sanatlar Galerisi, cam sanatının inceliklerini öğrenmek isteyen meraklı ziyaretçilerin ilgi gösterdiği ve yapılan eserlerin satıldığı Cam Sanatlar Müzesi, aralarında ünlü siyaset, sanat ve bilim insanlarının birebir kopya heykellerinin olduğu Yılmaz Büyükerşen Balmumu Heykeller Müzesi, Sazova Bilim, Sanat ve Kültür Parkı mutlaka görülmesi gereken diğer adresler” ifadelerini kullandı.

Şehrin tadılması gereken lezzetlerine de değinen Gümüş, “Coğrafi işaretli lezzetlerden çibörek, kakaolu ya da vanilyalı met olmak üzere nuga helvası, kendine has gevrekliği ile ünlü Eskişehir simidi, cevizli ekmek ve haşhaşlı bükmeyi yemenizi öneririm” dedi.

Çibörek

Peynir konusunda adını dünyaya duyurdu: KARS

Rengârenk süslenmiş atların dolaştığı Çıldır Gölü, mabetlerin kenti Ani Harabeleri, Kars gravyerinin doğduğu Boğatepe köyü, tarihi yapıları ve lezzetleriyle Kars, hayranlık uyandıran şehirlerimizden biri…

Kars’a gitmenin en güzel yolu son yıllarda Doğu Ekspresi’nden geçiyor. Turistik Doğu Ekspresi biletleri satışa çıktı. Bileti kendiniz alabileceğiniz gibi içerisinde tren biletiniz, otel konaklaması ve gezilerin olduğu Doğu Ekspresi turlarına da bakabilirsiniz.

“Yaklaşık 40 yıl boyunca Rus hakimiyeti altında kalan Kars’ta Rus dönemi ile Ermeni ve Osmanlı mimarilerinin etkilerini göreceğiniz harika yapılar bulunuyor” diyen Nurgül Büyükkalay, şöyle devam etti:

“Rus döneminin Aleksandr Nevski Katedrali, şimdinin Fethiye Camii, daha önce Hükümet Konağı olarak kullanılan Defterdarlık Binası, Valilik Binası, Kars Sanayi ve Ticaret Odası, Cheltikov Otel, Namık Kemal Evi gezilip görülmesi gereken tarihi yapılardan sadece birkaçı.”

Kars gravyeri

Coğrafi yapısı ve ikliminden dolayı mera tipi büyükbaş hayvancılık için koşulların çok uygun olmasının, Kars'ı dünyada tanınan peynir adreslerinden biri haline getirdiğini vurgulayan  Büyükkalay, “Kaşar peynirinin yapımında kullanılan süt, yaklaşık 1600 çeşit çiçekli bikinin bulunduğu meralarda otlayan hayvanlardan elde ediliyor. Kars kaşarını diğer kaşar peynirlerinden ayırt eden özellikleri; 32 farklı bileşenden oluşması, merada serbest yayılan hayvanların sütlerinden yapılması ve hiçbir katkı maddesi içermemesi… Kars’ta her köşe başında bir peynirci bulabilirsiniz. Mutlaka tatmanızı öneririm” ifadelerini kullandı.

Kars’ta her köşe başında bir peynirci bulabilirsiniz

Kaburga dolmasıyla popüler: MARDİN

"Gecesi gerdanlık gündüz seyranlık" denir Mardin için… Taşların dile geldiği Mezopotamya’nın bu güzel şehrinde, tarih boyunca ev sahipliği yaptığı Müslüman, Arap, Süryani, Keldani ve Ezidi toplumlarından kalan kültürel izleri ve değerleri her köşede görmek mümkün.

Birçok kilise, cami, müze, medrese, manastır ve çarşıya ev sahipliği yapan şehri detaylı gezmek isterseniz en az 3-4 gün ayırmanız gerekiyor.

Mardin kaburga dolması / Fotoğraf: İHA

“Tarihi dar sokaklarını yürüyerek keşfederken gizemli ambarlardan geçmek, her sokakta Süryani çöreklerinin, çeşit çeşit baharatların mis gibi kokusunu almak, her bir adımda farklı dillerde konuşan insanları duymak çok güzel bir duygudur Mardin’de…” diyen Mehmet Altay ekledi:

“Şehrin en ikonik lezzetlerinden biri coğrafi işaretli olan Mardin kaburga dolması… O kadar lezzetli ki aman dozunu kaçırmayın sonra kilo aldım diye üzülürsünüz. Mardin’e gitmişken pilav ile servis edilen bir et yemeği olan ‘dobo’yu da tatmayı unutmayın. Bir Süryani yemeği olan dobo, özellikle badem ve sarımsak ile lezzetini katlıyor. Bir çeşit kapalı lahmacun olan sembusek, Mardin içli köftesi olan ikbebet yine mutlaka denenmesi gereken tatlar.”

Karadeniz'in lezzet adresi: TRABZON

Yemyeşil doğası, cennet yaylaları, etkileyici tarihi eserleri ve lezzetli mutfağı ile her zaman keşfedilmeyi bekleyen güzel bir Karadeniz şehridir Trabzon...

Gezmeye şehir merkezinde bulunan Atatürk Köşkü ve Trabzon Kalesi’nden başlayabilirsiniz. Ayrıca şehirde güzel bir müze de bulunuyor. Kostaki Konağı olarak da bilinen Trabzon Müzesi’nde zamanında Atatürk ve eşi Latife Hanım da konaklamış.

“Şehrin biraz dışına çıktığınızda ise akla gelen ilk yer, ülkemizin en etkileyici yapılarından biri olan Sümela Manastırı” diyen Mehmet Altay, “Mutlaka görülmesi gereken bir eser olan Sümela ile beraber isterseniz aynı gün içinde yakın mesafede bulunan Vazelon Manastırı’nı da ziyaret edebilirsiniz” ifadelerini kullandı.

Sütlac

“Manastırları ziyaret ettikten sonra dönüşte ise Hamsiköy’e uğramadan olmaz” diyen Altay, “Hamsiköy nefis doğasının yanında harika sütlacı ile de ünlü bir yer. Trabzon’un Hamsiköy yöresine özgü bu sütlaç Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret belgesi almış. Hamsiköy sütlacının özelliği tarifinde kullanılan sütün doğallığından ve tazeliğinden geliyor. İnsanın yedikçe yiyesi geliyor gerçekten. Tabii ki Trabzon’a gitmişken meşhur kuymağını, Laz böreğini, Akçaabat köftesini ve hamsili yemeklerini de yemeden olmaz” önerilerinde bulundu.

Kuymak

Kızılcık tarhanası ve Bombay fasulyesiyle tam bir lezzet şöleni: BOLU

Bolu dendiğinde ilk akla gelen yerler Abant ve Yedigöller. Ancak şehir merkezine çok yakın mesafede gezilebilecek doğa harikası yerler ve kültür gezisi yapabileceğiniz rotalar da bulunuyor.

Bolu şehir merkezine 13 kilometre mesafede bulunan Gölcük Tabiat Parkı rotanızın ilk durağı olabilir. Bolu’nun iki güzide sakin şehri Göynük ve Mudurnu ise diğer adresler olarak listeye eklenebilir.

Bolu’yu özel yapan bir başka özellik de yemekleri... 2020’de Türkiye'nin coğrafi işaret tescil şampiyonu olan Bolu; kızılcık tarhanası, Bombay fasulyesi, Kıbrıscık pirinci, Civril Ayşe fasulyesi ve patatesli ekmeğiyle pek çok harika lezzete ev sahipliği yapıyor.

İşte Erdoğan Gümüş’ün şehirde tadılması gereken lezzetlerle ilgili önerileri...

-- Göynük’te küçük ama şirin lokantalar var. Coğrafi işaretli ürünlerin bazılarını bu lokantalarda tadabilirsiniz. Onların dışında keşli cevizli mantı, keşli cevizli erişte, güveçte etli yaprak sarma, kiremitte güveç, ev baklavası tatmanız gereken diğer yöresel yemekler… Özellikle size önerim, tanelerinin iriliği nedeniyle özellikle pilaki için tercih edilen coğrafi işaretli Göynük Bombay fasulyesini yemeden ve satın almadan sakın dönmeyin.

-- Rotanızın bir diğer durağı Mudurnu ise Abant’a ve Sünnet Gölü’ne yakınlığıyla iyi bir konumda… Mudurnu’nun mutfak kültürü de bir hayli zengin. Kaşık sapı, kabaklı gözleme, göveç, atma malak, kızılcık tarhana çorbası, etli yaprak sarma, köpük helva, kızılcık şurubu ve boz armut turşusu gibi geleneksel olarak evlerde yapılan yemekler bugün restoran ve lokantalarda müşterilere sunuluyor. Sizlere tavsiyem, Osmanlı saray sofralarına girme başarısını göstermiş Mudurnu saray helvası ile  coğrafi işaretli ürün olarak tescillenmiş kaşık sapını mutlaka denemeniz.

Gastronomi şehri unvanına sahip: AFYONKARAHİSAR

Sucuğu, pastırması, kaymağı, ekmek kadayıfı, tandırı, patatesli ekmeği, lokumu, tarihi lokantalarıyla Afyonkarahisar tam bir lezzet şehri… Her biri yolunuzu şehre düşürmeye değecek kadar nefis...

Afyonkarahisar’ın Türkiye’de Gastronomi Marka Şehir unvanını alan şehirlerimizden biri olduğunu söyleyen Nurgül Büyükkalay, “Mutfaktaki kültürel birikimiyle UNESCO tarafından ‘Yaratıcı Şehirler Ağı’na dahil edilmiş olan Afyonkarahisar’ın bazı yöresel lezzetleri tescilli. Patatesli ekmeği, sucuğu, pastırması, kaymağı ve Çay ilçesine ait vişnesi coğrafi işaret alan ürünlerden. Şehirde tatmak isteyeceğiniz tüm lezzetleri Uzun Çarşı'da bulabilirsiniz. Osmanlı ve Cumhuriyet dönemine ait rengârenk konaklar arasında gezinip kahve molası da verebilirsiniz” ifadelerini kullandı.

Afyon lokumu

Baklavası için gitmeye değer: GAZİANTEP

Gaziantep, tarih boyunca farklı medeniyetlerin bir arada olduğu, geçmişi binlerce yıl öncesine dayanan, gastronomisi ve kültürel zenginliği ile ülkemizin en güzel şehirlerinden biri. 

Nurgül Büyükkalay, “Baklavası ve kebaplarıyla birbirinden nefis lezzetleri var. Öyle ki babadan oğula, ustadan çırağa öğretilen fıstıklı baklavası, fıstığı, fıstık ezmesi, lahmacunu, küşleme kebabı, menengiç kahvesi gibi meşhur lezzetleri coğrafi işaretli. Antep baklavası Avrupa Birliği tarafından ülkemizin coğrafi işaret tescili verilen ilk ürünü. Yine coğrafi işaretli lahmacunu içeriğinde kullanılan malzemeleri ve sunumu ile diğer lahmacunlardan ayrılıyor” dedi.

Fıstıklı baklava

Gaziantep’in Türkiye’nin ve dünyanın en büyük mozaik müzelerinden birine ev sahipliği yaptığının da altını çizen Büyükkalay, “Zeugma Mozaik Müzesi, muhteşem bir sanatsal zenginliğe sahip. Zeugma Müzesi’nin en ünlü eseri Çingene Kızı Mozaiği. Yüzünde sevinç ve hüznü aynı anda yansıtması gerçekten olağanüstü. Kentin en eski alışveriş merkezi olan Bakırcılar Çarşısı’nın tarihi atmosferinde dolaşmak da çok keyifli. Gaziantep Kalesi, Gümrük Han, Zincirli Bedesten, Tahmis Kahvesi ise şehirde görmeniz gereken önemli yerler arasında bulunuyor” önerilerinde bulundu.

Lahmacun

Büryan kebabı şehrin en özel lezzeti: SİİRT

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Siirt, Anadolu’nun ve Mezopotamya’nın kesişim noktasında bulunuyor. Siirt Saat Kulesi, Kızlar Tepesi Parkı, Botan Vadisi’nin güzelliklerini ayaklarınızın altına seren Tillo Kalesi Cam Seyir Terası ve tarihi Ulu Cami görülecek yerlerden sadece birkaçı…

Şehir turistik adresleri kadar yemekleriyle de ünlü... “Yöresel lezzetlerin arasında, coğrafi işaret almayı hak eden Siirt perde pilavı ve büryan kebabı bulunuyor” diyen Özlem Köseoğlu, bu iki özel lezzetle ilgili şu bilgileri paylaştı:

-- Kızartılmış tavukla yapılan Siirt perde pilavı, fırında üzerine tereyağı konarak pişiriliyor. Bu pilava karabiber, tarçın, kimyon, kırmızıbiber gibi baharatlar da ekleniyor. Pilav bu baharatlarla farklı bir tat alıyor.

Büryan kebabı / Fotoğraf: İHA

-- Büryan kebabı ise derinliği 3 metre ve çapı 80 santimetre olan, çevresi ateş tuğlasıyla bezenmiş  bir kuyuda dumansız odun közünde kuzu veya keçi etinden yapılıyor. Yaklaşık 2 ila 2,5 saat gibi bir sürede pişiriliyor. Kebap hazır olduktan sonra da kuşbaşı olarak kesilip, pide ekmeği üzerine doğranarak taş fırında ısıtılıp servise hazır ediliyor. Tadı gerçekten harika…

Büryan kebabı, pide ekmeği üzerine doğranarak taş fırında ısıtılıp servise hazır ediliyor / Fotoğraf: İHA

Tantuni diyarı: MERSİN

Türkiye’nin güneyinde yer alan Mersin; kuzeyinde Karaman, Konya ve Niğde, doğusunda Adana ve batısında da Antalya ile komşu. Yıllarca Akdeniz’in en önemli ticaret merkezlerinden biri olan Mersin’de dolu dolu bir gastronomi turu sizi bekliyor.

Özlem Köseoğlu, “Mersin deyince akıllara gelen lezzet tantunidir… Hemen hemen her şehirde bir tantunici mutlaka vardır ama hangisi Mersin’deki kadar güzel ve özeldir bilinmez. Bazısı benzer, bazısının ise hiç alakası yoktur. Sadece adı tantunidir. Fakat Mersin tantunisi bambaşka bir lezzettir. Bir kere tadına vardınız mı, başka hiçbir yerdeki tantuni buranın lezzetine benzemez. Dana etinin kaburga bölümlerinden hazırlanan yağlı tantuni, tam anlamıyla bir lezzet şöleni… Şehrin de coğrafi işaretli ürünü…” ifadelerini kullandı.

Köesoğlu, damak çatlatan tantuniler yedikten sonra finali Mersin'in bir diğer coğrafi işaretli lezzeti olan kerebiç tatlısıyla yapmak gerektiğini de sözlerine ekledi.

Tantuni

Mersin'de tadılması gereken diğer lezzetlere de değinen Köseoğlu, “Batırık, şehrin en sevilen lezzetleri arasında yer alıyor. Mantı çorbası olarak da bilinen yüksük çorbası ise çok meşhur. Dövme pilavı da Mersin’in hem doyurucu hem de lezzetli yemeklerinden biri...” dedi.

Fotoğraflar: iStock