Sulak alanların azalmasıyla yüzlerce kuÅŸun nesli de tükeniyor

50 milyar kuÅŸ her yıl kuluçka bölgelerinden bin kilometre uzaklıktaki sıcak kış bölgelerine göçerek, gerçek bir mucize yaratıyor. Yükseklik rekoru, Himalayaları aÅŸan Çubuklu kaz’da.Ancak dünyadaki su kuÅŸları tükenme tehlikesiyle karşı karşıya. Biyologlar ÅŸimdi hafif uçaklar, kaz pedagojisi ve uydularla en çok tehdit altında olan türleri kurtarmaya çalışıyor. Büyük Britanya’da Edinburgh’da bir araya gelen 90 ülkeden 450 ornitologun (kuÅŸ uzmanı) ortaya koymuÅŸ olduÄŸu sonuç iç açıcı deÄŸil: Göçmen kuÅŸlar ama özellikle de su kuÅŸları büyük bir tehdit altında. Kıyılardaki sığ sularda yaÅŸayan deniz kuÅŸlarının yarısı yok olma tehlikesi içindeyken kuzey Amerika’daki örneklerin beÅŸte biri ÅŸimdiden tükenmiÅŸ. KuÅŸların uçuÅŸ rotası üzerindeki sulak alanlar büyük bir hızla yok oluyor, diyor Wetland Uluslararası DoÄŸa Koruma Organizasyonu üyesi Gerald Boere. Özellikle de kış aylarında yaÅŸadıkları alanlar, genelde yoÄŸun nüfuslu bölgelerde yer almakta ve günden güne de doldurulmakta. Ve alınan uluslararası kararlara raÄŸmen ak turna, step kızkuÅŸu ve Amtserdam albatrosu gibi kuÅŸlar tükenmek üzere. KuÅŸ hayranı Stepher Holloway, 1998 Mayısında Druridge körfezinde ince gagalı kervançulluÄŸunu yakından görebilmek için 500km yol tepmiÅŸti. Kahverengi beyaz tüylü su kuÅŸları o tarihlerde körfezin kıyılarında düzineler halinde uçuÅŸuyorlardı. ‘Numenius tenuirostris’ dünyanın en ender kuÅŸlarından biri. Uzmanlar geriye sadece elli örneÄŸin kaldığını tahmin ediyor. Ne yazık ki bu sayı bir türün uzun bir süre hayatta kalabilmesi için yeterli deÄŸil. Bu nedenle de ince gagalı kervançulluÄŸu küresel kuÅŸ krizinin ilk kurbanı olmaya aday.AraÅŸtırmacılar ÅŸimdi bu yüzden on büyük göç yolu için küresel ‘uçuÅŸ trafiÄŸi kontrolü’ öneriyor. Sadece tüm kıtalardaki sulak alanların birbirine baÄŸlanmasıyla kuÅŸlara uzun vadeli yaÅŸama ÅŸansı sunulabilecek. Yaklaşık 50 milyar kuÅŸ her yıl kuluçka bölgelerinden bin kilometre uzaklıktaki sıcak kış bölgelerine göçerek, gerçek bir mucize yaratıyorlar. Yükseklik rekoruÖrneÄŸin sürmeli kervançulluÄŸu, Alaska’dan Yeni Zelanda veya Avustralya’ya kadar hiç durmadan uçuyor. En yüksekten uçma rekoru ise orta Asya’da Himalayalar’ın üzerinde 9000m yükseklikten uçan çubuklu kazdır. KuÅŸlar uzun uçuÅŸları sırasında yönlerini, yıldızlara, kokulara ya da geçtiÄŸimiz haftalarda Science dergisindeki bir yazıda da belirtildiÄŸi gibi her gün batımında yeniden ayarlanan bir tür biyolojik pusulayla buluyorlar. Fakat ne var ki kanatlı atletler insanlar yüzünden git gide daha fazla dönüşü olmayan göçlere zorlanmakta. Mesela Ä°zlanda’nın kuzeyinde inÅŸa edilecek olan K rahnj£kar barajı, Kuzey Kutbundan Afrika’ya göçen yaklaşık 90 milyon su kuÅŸunun konaklama alanlarını yok edebilecek. Avustralya ve Asya arasındaki uçuÅŸ rotasındaki yeni tehdit ise kıyıları Çin ve güney Kore tarafından doldurulan Sarıdeniz. Güney Avrupa, doÄŸu Avrupa ve Afrika’da ise göçmen kuÅŸlar sırf yemek için avlanıyorlar. Mesela Afrika’daki en önemli göç yollarından biri olan Malawi’deki Chilwa gölünde bazı yıllarda 200 000 göçmen kuÅŸun yaÅŸamı ızgaraların üzerinde son buluyor. Maratoncuları kurtarmakSadece konaklama alanlarının bozulması bile büyük kuÅŸ topluluklarının tükenmesi yol açabilir. Amerika’nın doÄŸu sahilindeki Delaware körfezi örneÄŸin tam da büyük kumkuÅŸunun göç yolu üzerindedir. Bu küçük deniz kuÅŸu her sonbaharda Kuzey Kutbundan yola çıkarak Patagonya’daki Tierra del Fuego bölgesine uçar ve uzun yolculuÄŸu için gerekli enerjiyi milyarlarca ok kuyruklu yengeç (Limulus polyphemus) yumurtasının bulunduÄŸu Delaware körfezinden toplar. Fakat ne var ki bu ‘canlı fosiller’ balıkçılar tarafından yem olarak keÅŸfedilmesinden sonra kuÅŸlar gagaları boÅŸ dönüyor. Büyük kumkuÅŸunun hayatta kalabilme ÅŸansı bu yüzden önemli ölçüde düştü. KuÅŸların sadece dörtte biri güney Amerika göçü için gerekli enerjiyi depolayabiliyor. AraÅŸtırmacılar ÅŸimdi uzun mesafelere göç edenler arasında en çok tehdit altında bulunan türleri kurtarmak istiyorlar. Acilen kurtarılması gereken adaylardan biri örneÄŸin küçük sakarca kazıdır. Rus tundrasında kuluçkaya yatan küçük sakarca kazlarından geriye sadece dörtte biri kalmış. AraÅŸtırmacılar Ä°skandinavya’da elli çiftin bulunduÄŸunu sanıyor. Bunun nedeni ise genelde Karadeniz ve Hazar denizinde avlanıyor olmaları. Uçakla eskortAraÅŸtırmacılar ÅŸimdi avcılarla savaÅŸmaktansa sakarca kazlarını bir tür kaz pedagojisiyle kurtarmaya çalışıyorlar. Kiralık annelerle kuÅŸları daha güvenirli göç alanlarına yönlendiriyoruz, diyor Ä°sveç DoÄŸa Koruma Organizasyonu’ndan Torsten Larsson. Taktik ÅŸu: AraÅŸtırmacılar Ä°sveç’te kuluçkaya yatan ve kışı Hollanda’da geçiren ak yanaklı kazı küçük sakarca yumurtalarının üzerine oturtuyor ve böylece kaz yavruları kiralık anneyi benimseyerek Hollanda’ya ilk göçte onu takip ediyorlar. Bu yöntemle bugüne deÄŸin yaklaşık yüz küçük sakarca kazını kurtarmışlar. DiÄŸer bazı araÅŸtırmacılar ise benzer bir yöntemi hafif uçaklarla gerçekleÅŸtirecek; yöntem kısa bir süre önce denendi bile. Amerikan turnası, Geronticus eremita kuÄŸusu ve kelaynak yavaÅŸ uçan uçakların gölgesinde göç bölgelerine ulaÅŸanlardan bazıları. Zoolog Johan Mooji ve Alman Aero Club’tan Wolfgang Scholze, ÅŸimdi küçük sakarca kazı yavrularını insan ve makineye alıştırmak istiyorlar. AÄŸustos 2005’te ilk olarak Laponya’dan yola çıkacak olan pilot Scholze, küçük sakarca kazı yavrularına Xante adasına kadar 4000 km boyu eÅŸlik edecek. Ä°zleri kaybolanlarBir tür neredeyse tükenmiÅŸ ise ve hakkında çok az ÅŸey biliniyorsa korunması çok daha zordur. ÖrneÄŸin bunlardan biri olan kaşık gagalı ördek (Löffelstrandl„ufer) aynı zamanda UzakdoÄŸu’daki ekonomi patlamasının da kurbanı. Tahminlere göre geriye sadece 400-500 örnek kalmış. Kaşık biçimindeki gagasıyla kumun içindeki en küçük canlıları yakalayan kuÅŸla ilgili en büyük sorun kışları nerede geçirdiÄŸi bilinmemesidir. Ayrıca kuluçka bölgelerine de çok zor ulaşılmakta. 15cm boyundaki kuÅŸun kuluçka alanlarını önceden uydu görüntüleriyle saptayan bilim adamları, Rusya’nın doÄŸusundaki Chuchki yarımadasına ancak helikopter ve köpekli kızaklarla ulaÅŸabildiler. Bir kez halkalandıktan sonra kuÅŸlar Sarıdeniz’e kadar takip edilebiliyor. Ne var ki bu bölgeden sonra kaşık gagalı ördeÄŸin izi kayboluyor. Çünkü güney Koreliler Saemangeum bölgesinin 33km’lik kısmını dolduruyorlar. Bazı ülkelerdeki yetersiz veriler yüzünden ornitologlar kuÅŸların yok oluÅŸuna seyirci kalıyor. Mesela bundan altı yıl kadar önce Ä°ngiltere’de görülen ince gagalı kervançulluÄŸu gibi. Bu kuÅŸun nerede kuluçkaya yattığı bile bilinmiyor. Son yuva 1924 yılında Rusya’daki Tara kentinin güneyinde görülmüştü. Â