İstanbul’un gerdanında parıldayan incilere yolculuk

Osmanlı’da kullanılan ‘Sahilhane’nin karşılığı olan yalı, Yunanca’da sahil, deniz kıyısı anlamında bir kelime. ‘İçinden deniz geçen tek ÅŸehir’ unvanına sahip olan Ä°stanbul ise yaklaşık 2700 yıllık bir tarihe sahip. YerleÅŸimin yüzyıllar boyu Sarayburnu-Edirnekapı arasındaki Tarihi Yarımada’da olduÄŸu ÅŸehrin boÄŸaz bölgesindeki yapılaÅŸma, Bizans döneminde manastırlar ve balıkçı köyleriyle baÅŸlamış. Özellikle Lale Devri’nden sonra boÄŸaz gerdanlığının üzerine inci gibi yalılar dizilmiÅŸ...Mitolojik adı ana tanrı Zeus’un kıskanç karısı Hera’dan korumak için ineÄŸe çevirdiÄŸi gözdesi Ä°o’dan gelen ve Ä°neÄŸin Irmağı olarak bilinen BoÄŸaziçi, yaklaşık 30 kilometre uzunlukta. Ve üzerinde irili ufaklı yaklaşık 360 yalı var. Biz bunlardan, öne çıkan 28 tanesini seçtik ve kısaca tanıtıyoruz sizin için. Bu rehberde ayrıca, son yıllarda sayısı iyice artan BoÄŸaziçi turlarıyla ilgili bilgileri bulabilirsiniz. Bazı tur ÅŸirketleri özellikle yalıları tanıtmaya yönelik programlar düzenliyor. Daha fazla bilgi isteyenler, bu turlardan birine katılıp, boÄŸaz havasında tarihi bir gezi yapabilirler... Beylerbeyi’nden Çubuklu’yaASYA YAKASI YALILARIDEBRELÄ° Ä°SMAÄ°L PAÅžA YALISI1778 yılında Türk barok mimarisi tarzında inÅŸa edilen ve Beylerbeyi Camii’nin yanında bulunan Debreli Ä°smail PaÅŸa yalısı çoÄŸu yalı gibi bir yangına kurban gitmiÅŸ. Restorasyon sonrasında butik olarak kullanılan yapının 1890’lardaki orijinal planları mimar Alexandre Vallaury’e ait. Tarihi bir yalıda bir gece geçirmek isterseniz fiyatlar 160 euro’dan baÅŸlıyor. KALKAVAN YALISIVaktinde Bereket Åžah’ın eÅŸi Esra Bereket’in yaÅŸadığı, Beylerbeyi’ni süsleyen bu güzel yalı Kalkavan ailesine aitti. Daha sonra Ömer Sabancı’ya satıldı. BoÄŸaziçi’nde Sabancılar’a ait 15 yalıdan biri olan bu yapı, bir kült film olan Topkapı’da da kullanılmıştı. Melina Mercuri ve Peter Ustinov’un baÅŸrollerini paylaÅŸtığı bu kırk yıllık filmde, hırsızlar Topkapı Hançeri’ni çalmaya çalışıyorlardı.SADULLAH PAÅžA YALISIEski kiracısı AyÅŸegül Nadir Tecimer’in şöhrete kavuÅŸturduÄŸu Çengelköy’deki yalı, en güzel bezemelere sahip ve BoÄŸaziçi’ndeki en pahalı yalılardan biri. Sadullah PaÅŸa II. Abdülhamid döneminde jurnalcilerin kurbanı oldu. V. Murad’ı baÅŸa geçirmek isteyenlerden biri olduÄŸu için yurtdışına gönderildi. Önce Berlin’den, sonra da büyükelçilik yaptığı Viyana’dan yurda dönmesine izin verilmedi. Aynı zamanda Tanzimat Edebiyatı’nın ünlü isimlerinden olan PaÅŸa, girdiÄŸi bunalım sonucu intihar etti. MAHMUT NEDÄ°M PAÅžA YALISIViyana Büyükelçisi Mahmut Nedim PaÅŸa tarafından yaptırılan yalının en dikkat çekici özelliÄŸi, PaÅŸa’nın yaÅŸadığı ÅŸehirler olan Viyana ve Prag’daki binalardan etkilenerek yaptırdığı kulesi. Torunları tarafından Kızılay’a bağışlanan Vaniköy’deki yalı, geçen yıl üç milyon dolar karşılığında Yalçın Sabancı’ya satıldı. PaÅŸa, Osmanlı’da valilik ve sadrazamlık görevlerinde bulunmuÅŸtu. Rus yanlısı politikaları dolayısıyla Nedimof olarak da adlandırılmıştı. EDÄ°P EFENDÄ° YALISIBoÄŸaz’ın en dar, akıntının en hızlı olduÄŸu noktalardan birinde yer alan Edip Efendi yalısı, Osmanlı’da çok saygı duyulan bir hükümet görevlisinin adını taşıyor. Kandilli’deki yalı, sahibi UÄŸur MengenecioÄŸlu dolayısıyla, Özal döneminde bir rüşvet olayıyla gündeme gelmiÅŸti. Romance of the Bosphorus kitabıyla geçmiÅŸ yüzyılda BoÄŸaziçi’ndeki hayatı anlatan Dorina Lady Neave bu yalıda yaÅŸamıştı.HADÄ° BEY YALISIManford Evi olarak da geçen 1800’lü yıllardan kalma yalı, Ä°ngilizler’in iÅŸgalinden sonra Licardopulos isimli bir Yunanlı armatör tarafından satın alındı. Avukat Hadi Bey Selanik’teki Türk malları ile yalıyı takas ederek binanın sahibi oldu. Yalılara özgü aşı (bordo) boyaya sahip bina geçtiÄŸimiz yıllarda yapılan restorasyondan sonra BoÄŸaziçi’nin en güzel yalılarından biri haline geldi. KONT OSTROROG YALISIAbud Efendi yalısına komÅŸu olan Kont Ostrorog Yalısı BoÄŸaziçi’ndeki en güzel ve tarihi binalardan biri. Ä°slam hukuku konusunda uzman olan Polonya doÄŸumlu Leon Ostrorog, Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu’na danışmanlık yapmıştı. Galata bankerlerinden olan Lorando’ların kızı Jeanne ile evlenen kontun misafirleri arasındaki çok sayıda ünlü isim vardı ve bunlardan biri de Pierre Loti’ydi. Yalıda ÅŸu an Rahmi Koç yaşıyor.ABUD EFENDÄ° YALISIOstrorog ve Kıbrıslı yalıları arasında kalan ve ÅŸu aralar Ekrem Bora ve Güngör Bayrak’ın baÅŸrollerinde oynadığı Gümüş adlı TV dizisine ev sahipliÄŸi yapan Abud Efendi Yalısı, 1900’lerin başında Abud Efendi tarafından satın alınmıştı. Ä°stanbul’daki sarayların ve önemli binaların büyük bir kısmına imza atmış Ermeni Balyan ailesinden Garabet çizmiÅŸti planlarını. Abud Efendi’nin kızı, Ä°stanbul sosyetesinin 1920’lerde önemli fertlerinden biri olan Belkıs’ın dillere destan düğünü de bu binada yapılmıştı.KIBRISLI YALISIÜç deÄŸiÅŸik sultana sadrazamlık yapmış olan Kıbrıslı Mehmet Emin PaÅŸa önemli bir devlet adamıydı. Eski Küçüksu plajının hemen yanında yer alan 64 metrelik rıhtıma sahip yalı, 1840’tan beri aynı ailenin mülkiyetinde. Iraklı Kral Faysal, Åžair Yahya Kemal yalıda kalmış isimlerden bazıları. 1980’li yıllarda Araplara mal satma furyasında eskiden yalının korusu olan Sevda Tepesi de el deÄŸiÅŸtirmiÅŸti. PaÅŸa’nın Ä°ngiliz asıllı karısı 1872’de Harem’de Otuz Yıl isimli bir kitap yayınladı.KOMODOR REMZÄ° BEY YALISIYıldırım Beyazıt tarafından 1390’larda Ä°stanbul’u fethetmek için yaptırılan Anadoluhisarı’nın önünde bulunan yalı, 1917 yılında inÅŸa edilmiÅŸ ve daha sonra General Mümtaz Aktay’a satılmış. Ãœnlü armatör Ali Sohtorik’in kızı ve fizik profesörlüğünden ziyade politikacılığıyla tanınan Erdal Ä°nönü’nün karısı olan Sevinç Ä°nönü yalının 1970’ten beri sahibi.BAHRÄ°YELÄ° SEDAT BEY YALISIBatılıların Sweet Waters of Asia (Asya’nın Tatlı Suları) dedikleri Göksu deresi eski adı Güzelce olan Anadoluhisarı’ndan BoÄŸaziçi’ne dökülüyor. Bu bölgedeki en güzel yalılardan biri de neo barok tarzda inÅŸa edilmiÅŸ olan Bahriyeli Sedat Bey Yalısı. Yalıyı Sedat Bey’in dedesi Mustafa ReÅŸit PaÅŸa yaptırmış. Bahçesinde bulunan aÄŸaç dolayısıyla Manolya Yalısı olarak da biliniyor.AMCAZADE HÃœSEYÄ°N PAÅžA YALISI1699 yılından kalma yalı BoÄŸaziçi’nin en kıdemlisi. Mermer fıskiyesi, çiçek ve geometrik ÅŸekillerle süslenmiÅŸ tavanları ihmalkarlığın sonucunda harap olmuÅŸ durumda. Yıllardır sürdürülen giriÅŸimler sonunda binada restorasyon ancak baÅŸladı. Bir Mevlevi olan Hüseyin PaÅŸa, Osmanlı’da görev yapan Köprülü ailesinden gelen beÅŸ sadrazamın dördüncüsüydü. Ä°stanbul üzerine kitaplar yazan Pierre Loti 1910’larda ‘Amcazade’yi kurtarın’ diye feryat etmiÅŸti, duymamız 95 sene sürdü...NURÄ° PAÅžA YALISIAbdülhamid’in subaylarından biri olan Nuri PaÅŸa tarafından 1895’te yaptırıldığı tahmin edilen binada uzun yıllar Rahmi Koç yaÅŸadı. Rahmi Koç Kandilli’deki Kont Ostrorog yalısına taşınınca bu yalı da oÄŸlu Ali Koç’a kaldı. Rivayete göre Nuri Bey’in ressam olan oÄŸlu Hami, yandaki yalının sahibi olan Marki Necip’in kızıyla kaçmıştı...MARKÄ° NECÄ°P BEY YALISIAdından da anlaşılacağı gibi Necip Bey bir Fransız asilzadesi. Melike Aliye Hanım’la evlenebilmek için Müslüman olmuÅŸ. Yalının arkasında bulunan kuleli bina Necip Bey’in kışlık köşküymüş. Åžu anda Demirören ailesine ait olan yalı 1983’te bir yangına kurban gittikten sonra restore edildi. Yalının ilk inÅŸa tarihinin 1800’lerin sonu olduÄŸu tahmin ediliyor.HEKÄ°MBAÅžI SALÄ°H EFENDÄ° YALISIOsmanlı Ä°mparatorluÄŸu’nda, II.Mahmut zamanında açılan ilk tıp okulundan mezun olan Salih Efendi, üç sultanın doktorluÄŸunu yaptı. BotaniÄŸe çok meraklıydı. Kendi aşıladığı bir gül ‘Hekimbaşı Gülü’ diye tanındı. Yalının bahçesi bahar geldiÄŸinde renk cümbüşüne dönerdi. BoÄŸaziçi’nde özgün yapısını ve orijinal eÅŸyalarını koruyan nadir yalılarından biri burası. Yalıda halen 1905 yılında ölen Salih Efendi’nin akrabaları yaÅŸamakta. YAÄžLIKÇI HACI REŞİT BEY VE PRENSES RUKÄ°YE YALISISoldaki YaÄŸlıkçı Hacı ReÅŸit Bey Yalısı 1980’lerde Barlas Turan tarafından restore ettirildi. 1850’li yıllarda yaptırılan yalı Kanlıca Koyu’nda yer alıyor. Yanındaki yalı kocasının ailesi tarafından yüz görümlüğü olarak Mısır Hıdivi Abbas Halim PaÅŸa’nın kızı Prenses Rukiye’ye hediye edildi. Arkasında Mihrabad Korusu bulunan yalıyı Türkiye Jokey Kulübü’nün ünlü isimlerinden Özdemir Atman 1957 yılında satın aldı.SADRAZAM KADRÄ° PAÅžA YALISIKadri PaÅŸa Abdülmecid’in sarayındaki ünlü hekim Ä°smail PaÅŸa’nın kızıyla evlendiÄŸinde yalıyı aldı. Sadrazamlıktan sonra Edirne ValiliÄŸi de yapan Kadri PaÅŸa, 1883’te öldü. Bir geminin çarpması sonucu ciddi hasar gören yalıda ÅŸu an PaÅŸa’nın soyundan gelen insanlar oturuyor. Binanın solunda Kraliçe Sezen’in (Aksu), sağında ise Cem Boyner’in yalıları bulunuyor. Kanlıca’daki yalıya 1850’lerin mimari tarzı hakim.ETHEM PERTEV YALISIBenim çocukluÄŸumda Krem Pertev vardı. Bu ünlü kremi üreten Ethem Pertev Türkiye’nin ilk eczacılarından. 1871 doÄŸumlu Pertev Saraylı Hanım Yalısı diye de geçen bu yapının ikinci sahibi. Ethem Bey öldükten sonra çocukları Aksaray’daki eczaneyi iÅŸletmeye devam ettiler, yalıyı da 1932 yılında bir kaptana sattılar. Yeni Sanat dedikleri Art Nouveau tarzında yapılmış olan yalı geçtiÄŸimiz yıllarda baÅŸarılı bir restorasyon geçirdi.HACI AHMET BEY YALISIBizans zamanındaki adı Glaros (Martı) olan Kanlıca’nın adının kaÄŸnıyla gidilen bir yer olduÄŸu için KaÄŸnıca’dan geldiÄŸi tahmin ediliyor. YoÄŸurduyla meÅŸhur bu BoÄŸaziçi köyündeki yalılardan biri de Hacı Ahmet Bey Yalısı. Osmanlı’yı 33 yıl yöneten Abdülhamid döneminde yapılan bina, RamazanoÄŸlu ailesine ait. Ailenin çocuklarından birinin sünnet düğününe Atatürk de katılmış.YAÄžCI ÅžEFÄ°K BEY YALISIYalının yerinde daha önce II. Abdülhamid’in kız kardeÅŸi Cemile Sultan’a ait yalı varmış. Donanma Cemiyeti’nin kurucusu ve baÅŸarılı bir iÅŸadamı olan Åžefik Bey, 1905 yılında bugünkü görkemli binayı yaptırmış. Büyük bina Haremlik, yanındaki küçük bina ise Selamlık. Yalının devamında Çubuklu’ya doÄŸru, 7-8 Hasan PaÅŸa Yalısı ve geçtiÄŸimiz günlerde bir butik otel olarak hizmete giren Rasim PaÅŸa Yalısı bulunuyor. Bebek’ten Tarabya’yaAVRUPA YAKASI YALILARIÅžERÄ°FLER YALISIAdını IV. Murad’ın yakın arkadaşı Ä°ranlı Emir Han’dan alan ve Emirgan’da bulunan bu yapı, Avrupa yakasındaki en eski yalı unvanına da sahip. 1780 yılında Yusuf PaÅŸa tarafından yaptırılan yalıyı, 1894 yılında oÄŸulları Ãœrdün, Suriye ve Irak’ı yöneten Åžerif Abdullah PaÅŸa aldığından bugünkü ismi verilmiÅŸ. Duvarları motiflerle bezenmiÅŸ olan, Kültür Bakanlığı’na ait bu yalıda yapılan son restorasyon yeni tamamlandı. FAÄ°K BEY YALISIPakize Hanım olarak da bilinen bu yalı, Yeniköy’ün giriÅŸini süslüyor. Koray Ä°nÅŸaat’a ait olan binada gözü tek rahatsız eden, tepedeki çanak antenler. Ä°stinye’ye doÄŸru olan yanında 20. yüzyılın önemli yazarlarından Servet-i Fünun’cu Recaizade Ekrem Bey Yalısı, diÄŸer yanında da Uzan ailesine ait olan yalı bulunuyor.AFÄ°F AHMET PAÅžA YALISINeo-barok tarzında yapılan binanın mimarı Osmanlı Bankası ve Pera Palas binalarına da imzasını atan Alexandre Vallaury. Binayı Afif Ahmet PaÅŸa’nın ailesinden, Pera Palas’ın eski sahibi Misbah MuhayyeÅŸ almış. Orient Ekpres’de Cinayet adlı kitabını yazmak için Ä°stanbul’a gelen Agahta Christie, yalının misafirlerinden biri olmuÅŸ. Yalı daha sonra Uzan ailesinin mülkiyetine geçmiÅŸ.ÅžEHZADE BURHANETTÄ°N EFENDÄ° YALISIII. Abdülhamid’in oÄŸlu tarafından 1911’de satın alınan ve ÅŸehzadenin adını taşıyan 64 odalı yalı, BoÄŸaz’daki en büyük sahilhanelerden biri. Arka bahçesinde büyük bir köşk bulunuyor. Erbilgin ailesine ait yalının deÄŸerinin 60 milyon dolar civarında olduÄŸu tahmin ediliyor. Kıbrıslı yalısından sonra en uzun rıhtıma da sahip yalılardan biri bu. Türk asıllı Mısırlı Ahmet Ä°hsan Bey yalıyı satın alınca, halk arasında adı Mısırlılar Yalısı olarak da geçmeye baÅŸlamış.SAÄ°T HALÄ°M PAÅžA YALISINeo klasik bir mimariye sahip olan yalı, geçtiÄŸimiz yıllarda ÅŸaibeli bir yangının kurbanı olduktan sonra restore edildi. Yaklaşık beÅŸ sene Osmanlı’ya sadrazamlık yapan Sait Halim PaÅŸa, her ne kadar baÅŸta Ä°mparatorluÄŸun tarafsız kalması için uÄŸraÅŸsa da Almanya’yla beraber Birinci Dünya Savaşı’na girmemize neden olan kararı, kabinesiyle birlikte bu yalıda almıştı. Ardından da Malta’ya sürgüne gönderildi ve 1921 yılında Roma’da bir Ermeni’nin silahından çıkan kurÅŸunlarla hayatını kaybetti. Haziran 2004’te Göçtur Turizm Yatırım ve Ticaret A.Åž. tarafından 49 yıllığına kiralanan yalı, mayıs ayından bu yana turizme hizmet veriyor, özel toplantıların, düğünlerin mekanı.FAÄ°K VE BEKÄ°R BEY YALISIYalı 1906 yılında Tarabya’daki Ä°talyan KonsolosluÄŸu yazlık binasını da yapan devrin ünlü mimarı Raimondo D’aronco tarafından planlanmış. Sultan Sara’nın ikiz kızları için yapıldığından, adı Ä°kiz Yalı olarak da geçiyor. Eski adı Neopolis olan Yeniköy’ün iskelesinin hemen yanında yer alan yapı, iki bölüm halinde farklı kiÅŸilere satılınca Faik ve Bekir Bey Yalısı olarak adlandırılmış.HUBER YALISI19. yüzyılın sonlarında Osmanlı’ya silah satan Krupp ÅŸirketinin Türkiye temsilcisi olan Huber’e ait binanın yaklaşık 35 dönüm korusu var. Kenan Evren döneminde restore ettirilen yapı CumhurbaÅŸkanlığı Yazlık Köşkü olarak kullanılıyor. Rivayete göre Sultan Abdülaziz III. Napolyon’un eÅŸi Eugenie ile yasak bir aÅŸk yaÅŸamış, imparatoriçenin nedimesine de muhtemelen sus payı olarak bu yalıyı hediye etmiÅŸ!ALMAN KONSOLOSLUÄžU YAZLIK BÄ°NASIKızıl Sultan diye de tanınan II. Abdülhamid ÅŸehzadeliÄŸini geçirdiÄŸi evi, Osmanlı donanmasını yeniden yapılandırması karşılığında Kaiser Wilhelm’e hediye etmiÅŸ. 1889 yılında Belçikalı mimar Cingra’nın tasarladığı binalar adı terapi merkezi olması dolayısıyla Tarabya diye adlandılan BoÄŸaz köyünün giriÅŸini süslüyor. Yapılar 185 dönümlük koruyla birlikte, BoÄŸaz’ın en yeÅŸil noktalarından birini oluÅŸturuyor.REHBER EÅžLİĞİNDE YALI TURU2002 yılından bu yana Tarih Vitamini baÅŸlıklı kültür turları düzenleyen Parasol Holidays, Ä°stanbul’un incisi kabul edilen BoÄŸaziçi ve tarihi yalılarını meraklılarına en ince ayrıntısına kadar tanıtan turlar düzenliyor. BoÄŸaziçi yalılarındaki duvarların dili olan, yaÅŸananları ve tarihi anlatan rehber ise Profesör Murat Belge. Bu kısa yolculuk boyunca BoÄŸaziçi’nin yalıları dışındaki özelliklerini de öğrenmek mümkün. Bölgede yaÅŸamış halkların kültürleri ve Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu döneminden günümüze gelen gerçek hikayeler de Murat Belge tarafından turculara aktarılıyor. Bu tarihten itibaren ilk tur 26 Haziran pazar günü. Ayrıntılı bilgi ve rezervasyon için 0212 224 93 63 www.tvitamini.com Benzer bir turu, aynı rehber, yani Murat Belge eÅŸliÄŸinde Fest Travel’ı arayarak da yapabilirsiniz. Bu tarihten itibaren ilk tur 3 Temmuz’da... 0-212-2161036 www.festtravel.comÂ