İstanbul’un gerdanında parıldayan incilere yolculuk

Mitolojik adı ana tanrı Zeus’un kıskanç karısı Hera’dan korumak için ineğe çevirdiği gözdesi İo’dan gelen ve İneğin Irmağı olarak bilinen Boğaziçi, yaklaşık 30 kilometre uzunlukta. Ve üzerinde irili ufaklı yaklaşık 360 yalı var. Biz bunlardan, öne çıkan 28 tanesini seçtik ve kısaca tanıtıyoruz sizin için. Bu rehberde ayrıca, son yıllarda sayısı iyice artan Boğaziçi turlarıyla ilgili bilgileri bulabilirsiniz. Bazı tur şirketleri özellikle yalıları tanıtmaya yönelik programlar düzenliyor. Daha fazla bilgi isteyenler, bu turlardan birine katılıp, boğaz havasında tarihi bir gezi yapabilirler...

Beylerbeyi’nden Çubuklu’ya

ASYA YAKASI YALILARI

DEBRELİ İSMAİL PAŞA YALISI

1778 yılında Türk barok mimarisi tarzında inşa edilen ve Beylerbeyi Camii’nin yanında bulunan Debreli İsmail Paşa yalısı çoğu yalı gibi bir yangına kurban gitmiş. Restorasyon sonrasında butik olarak kullanılan yapının 1890’lardaki orijinal planları mimar Alexandre Vallaury’e ait. Tarihi bir yalıda bir gece geçirmek isterseniz fiyatlar 160 euro’dan başlıyor.

KALKAVAN YALISI

Vaktinde Bereket Şah’ın eşi Esra Bereket’in yaşadığı, Beylerbeyi’ni süsleyen bu güzel yalı Kalkavan ailesine aitti. Daha sonra Ömer Sabancı’ya satıldı. Boğaziçi’nde Sabancılar’a ait 15 yalıdan biri olan bu yapı, bir kült film olan Topkapı’da da kullanılmıştı. Melina Mercuri ve Peter Ustinov’un başrollerini paylaştığı bu kırk yıllık filmde, hırsızlar Topkapı Hançeri’ni çalmaya çalışıyorlardı.

SADULLAH PAŞA YALISI

Eski kiracısı Ayşegül Nadir Tecimer’in şöhrete kavuşturduğu Çengelköy’deki yalı, en güzel bezemelere sahip ve Boğaziçi’ndeki en pahalı yalılardan biri. Sadullah Paşa II. Abdülhamid döneminde jurnalcilerin kurbanı oldu. V. Murad’ı başa geçirmek isteyenlerden biri olduğu için yurtdışına gönderildi. Önce Berlin’den, sonra da büyükelçilik yaptığı Viyana’dan yurda dönmesine izin verilmedi. Aynı zamanda Tanzimat Edebiyatı’nın ünlü isimlerinden olan Paşa, girdiği bunalım sonucu intihar etti.

MAHMUT NEDİM PAŞA YALISI

Viyana Büyükelçisi Mahmut Nedim Paşa tarafından yaptırılan yalının en dikkat çekici özelliği, Paşa’nın yaşadığı şehirler olan Viyana ve Prag’daki binalardan etkilenerek yaptırdığı kulesi. Torunları tarafından Kızılay’a bağışlanan Vaniköy’deki yalı, geçen yıl üç milyon dolar karşılığında Yalçın Sabancı’ya satıldı. Paşa, Osmanlı’da valilik ve sadrazamlık görevlerinde bulunmuştu. Rus yanlısı politikaları dolayısıyla Nedimof olarak da adlandırılmıştı.

EDİP EFENDİ YALISI

Boğaz’ın en dar, akıntının en hızlı olduğu noktalardan birinde yer alan Edip Efendi yalısı, Osmanlı’da çok saygı duyulan bir hükümet görevlisinin adını taşıyor. Kandilli’deki yalı, sahibi Uğur Mengenecioğlu dolayısıyla, Özal döneminde bir rüşvet olayıyla gündeme gelmişti. Romance of the Bosphorus kitabıyla geçmiş yüzyılda Boğaziçi’ndeki hayatı anlatan Dorina Lady Neave bu yalıda yaşamıştı.

HADİ BEY YALISI

Manford Evi olarak da geçen 1800’lü yıllardan kalma yalı, İngilizler’in işgalinden sonra Licardopulos isimli bir Yunanlı armatör tarafından satın alındı. Avukat Hadi Bey Selanik’teki Türk malları ile yalıyı takas ederek binanın sahibi oldu. Yalılara özgü aşı (bordo) boyaya sahip bina geçtiğimiz yıllarda yapılan restorasyondan sonra Boğaziçi’nin en güzel yalılarından biri haline geldi.

KONT OSTROROG YALISI

Abud Efendi yalısına komşu olan Kont Ostrorog Yalısı Boğaziçi’ndeki en güzel ve tarihi binalardan biri. İslam hukuku konusunda uzman olan Polonya doğumlu Leon Ostrorog, Osmanlı İmparatorluğu’na danışmanlık yapmıştı. Galata bankerlerinden olan Lorando’ların kızı Jeanne ile evlenen kontun misafirleri arasındaki çok sayıda ünlü isim vardı ve bunlardan biri de Pierre Loti’ydi. Yalıda şu an Rahmi Koç yaşıyor.

ABUD EFENDİ YALISI

Ostrorog ve Kıbrıslı yalıları arasında kalan ve şu aralar Ekrem Bora ve Güngör Bayrak’ın başrollerinde oynadığı Gümüş adlı TV dizisine ev sahipliği yapan Abud Efendi Yalısı, 1900’lerin başında Abud Efendi tarafından satın alınmıştı. İstanbul’daki sarayların ve önemli binaların büyük bir kısmına imza atmış Ermeni Balyan ailesinden Garabet çizmişti planlarını. Abud Efendi’nin kızı, İstanbul sosyetesinin 1920’lerde önemli fertlerinden biri olan Belkıs’ın dillere destan düğünü de bu binada yapılmıştı.

KIBRISLI YALISI

Üç değişik sultana sadrazamlık yapmış olan Kıbrıslı Mehmet Emin Paşa önemli bir devlet adamıydı. Eski Küçüksu plajının hemen yanında yer alan 64 metrelik rıhtıma sahip yalı, 1840’tan beri aynı ailenin mülkiyetinde. Iraklı Kral Faysal, Şair Yahya Kemal yalıda kalmış isimlerden bazıları. 1980’li yıllarda Araplara mal satma furyasında eskiden yalının korusu olan Sevda Tepesi de el değiştirmişti. Paşa’nın İngiliz asıllı karısı 1872’de Harem’de Otuz Yıl isimli bir kitap yayınladı.

KOMODOR REMZİ BEY YALISI

Yıldırım Beyazıt tarafından 1390’larda İstanbul’u fethetmek için yaptırılan Anadoluhisarı’nın önünde bulunan yalı, 1917 yılında inşa edilmiş ve daha sonra General Mümtaz Aktay’a satılmış. Ünlü armatör Ali Sohtorik’in kızı ve fizik profesörlüğünden ziyade politikacılığıyla tanınan Erdal İnönü’nün karısı olan Sevinç İnönü yalının 1970’ten beri sahibi.

BAHRİYELİ SEDAT BEY YALISI

Batılıların Sweet Waters of Asia (Asya’nın Tatlı Suları) dedikleri Göksu deresi eski adı Güzelce olan Anadoluhisarı’ndan Boğaziçi’ne dökülüyor. Bu bölgedeki en güzel yalılardan biri de neo barok tarzda inşa edilmiş olan Bahriyeli Sedat Bey Yalısı. Yalıyı Sedat Bey’in dedesi Mustafa Reşit Paşa yaptırmış. Bahçesinde bulunan ağaç dolayısıyla Manolya Yalısı olarak da biliniyor.

AMCAZADE HÜSEYİN PAŞA YALISI

1699 yılından kalma yalı Boğaziçi’nin en kıdemlisi. Mermer fıskiyesi, çiçek ve geometrik şekillerle süslenmiş tavanları ihmalkarlığın sonucunda harap olmuş durumda. Yıllardır sürdürülen girişimler sonunda binada restorasyon ancak başladı. Bir Mevlevi olan Hüseyin Paşa, Osmanlı’da görev yapan Köprülü ailesinden gelen beş sadrazamın dördüncüsüydü. İstanbul üzerine kitaplar yazan Pierre Loti 1910’larda ‘Amcazade’yi kurtarın’ diye feryat etmişti, duymamız 95 sene sürdü...

NURİ PAŞA YALISI

Abdülhamid’in subaylarından biri olan Nuri Paşa tarafından 1895’te yaptırıldığı tahmin edilen binada uzun yıllar Rahmi Koç yaşadı. Rahmi Koç Kandilli’deki Kont Ostrorog yalısına taşınınca bu yalı da oğlu Ali Koç’a kaldı. Rivayete göre Nuri Bey’in ressam olan oğlu Hami, yandaki yalının sahibi olan Marki Necip’in kızıyla kaçmıştı...

MARKİ NECİP BEY YALISI

Adından da anlaşılacağı gibi Necip Bey bir Fransız asilzadesi. Melike Aliye Hanım’la evlenebilmek için Müslüman olmuş. Yalının arkasında bulunan kuleli bina Necip Bey’in kışlık köşküymüş. Şu anda Demirören ailesine ait olan yalı 1983’te bir yangına kurban gittikten sonra restore edildi. Yalının ilk inşa tarihinin 1800’lerin sonu olduğu tahmin ediliyor.

HEKİMBAŞI SALİH EFENDİ YALISI

Osmanlı İmparatorluğu’nda, II.Mahmut zamanında açılan ilk tıp okulundan mezun olan Salih Efendi, üç sultanın doktorluğunu yaptı. Botaniğe çok meraklıydı. Kendi aşıladığı bir gül ‘Hekimbaşı Gülü’ diye tanındı. Yalının bahçesi bahar geldiğinde renk cümbüşüne dönerdi. Boğaziçi’nde özgün yapısını ve orijinal eşyalarını koruyan nadir yalılarından biri burası. Yalıda halen 1905 yılında ölen Salih Efendi’nin akrabaları yaşamakta.

YAĞLIKÇI HACI REŞİT BEY VE PRENSES RUKİYE YALISI

Soldaki Yağlıkçı Hacı Reşit Bey Yalısı 1980’lerde Barlas Turan tarafından restore ettirildi. 1850’li yıllarda yaptırılan yalı Kanlıca Koyu’nda yer alıyor. Yanındaki yalı kocasının ailesi tarafından yüz görümlüğü olarak Mısır Hıdivi Abbas Halim Paşa’nın kızı Prenses Rukiye’ye hediye edildi. Arkasında Mihrabad Korusu bulunan yalıyı Türkiye Jokey Kulübü’nün ünlü isimlerinden Özdemir Atman 1957 yılında satın aldı.

SADRAZAM KADRİ PAŞA YALISI

Kadri Paşa Abdülmecid’in sarayındaki ünlü hekim İsmail Paşa’nın kızıyla evlendiğinde yalıyı aldı. Sadrazamlıktan sonra Edirne Valiliği de yapan Kadri Paşa, 1883’te öldü. Bir geminin çarpması sonucu ciddi hasar gören yalıda şu an Paşa’nın soyundan gelen insanlar oturuyor. Binanın solunda Kraliçe Sezen’in (Aksu), sağında ise Cem Boyner’in yalıları bulunuyor. Kanlıca’daki yalıya 1850’lerin mimari tarzı hakim.

ETHEM PERTEV YALISI

Benim çocukluğumda Krem Pertev vardı. Bu ünlü kremi üreten Ethem Pertev Türkiye’nin ilk eczacılarından. 1871 doğumlu Pertev Saraylı Hanım Yalısı diye de geçen bu yapının ikinci sahibi. Ethem Bey öldükten sonra çocukları Aksaray’daki eczaneyi işletmeye devam ettiler, yalıyı da 1932 yılında bir kaptana sattılar. Yeni Sanat dedikleri Art Nouveau tarzında yapılmış olan yalı geçtiğimiz yıllarda başarılı bir restorasyon geçirdi.

HACI AHMET BEY YALISI

Bizans zamanındaki adı Glaros (Martı) olan Kanlıca’nın adının kağnıyla gidilen bir yer olduğu için Kağnıca’dan geldiği tahmin ediliyor. Yoğurduyla meşhur bu Boğaziçi köyündeki yalılardan biri de Hacı Ahmet Bey Yalısı. Osmanlı’yı 33 yıl yöneten Abdülhamid döneminde yapılan bina, Ramazanoğlu ailesine ait. Ailenin çocuklarından birinin sünnet düğününe Atatürk de katılmış.

YAĞCI ŞEFİK BEY YALISI

Yalının yerinde daha önce II. Abdülhamid’in kız kardeşi Cemile Sultan’a ait yalı varmış. Donanma Cemiyeti’nin kurucusu ve başarılı bir işadamı olan Şefik Bey, 1905 yılında bugünkü görkemli binayı yaptırmış. Büyük bina Haremlik, yanındaki küçük bina ise Selamlık. Yalının devamında Çubuklu’ya doğru, 7-8 Hasan Paşa Yalısı ve geçtiğimiz günlerde bir butik otel olarak hizmete giren Rasim Paşa Yalısı bulunuyor.

Bebek’ten Tarabya’ya

AVRUPA YAKASI YALILARI

ŞERİFLER YALISI

Adını IV. Murad’ın yakın arkadaşı İranlı Emir Han’dan alan ve Emirgan’da bulunan bu yapı, Avrupa yakasındaki en eski yalı unvanına da sahip. 1780 yılında Yusuf Paşa tarafından yaptırılan yalıyı, 1894 yılında oğulları Ürdün, Suriye ve Irak’ı yöneten Şerif Abdullah Paşa aldığından bugünkü ismi verilmiş. Duvarları motiflerle bezenmiş olan, Kültür Bakanlığı’na ait bu yalıda yapılan son restorasyon yeni tamamlandı.

FAİK BEY YALISI

Pakize Hanım olarak da bilinen bu yalı, Yeniköy’ün girişini süslüyor. Koray İnşaat’a ait olan binada gözü tek rahatsız eden, tepedeki çanak antenler. İstinye’ye doğru olan yanında 20. yüzyılın önemli yazarlarından Servet-i Fünun’cu Recaizade Ekrem Bey Yalısı, diğer yanında da Uzan ailesine ait olan yalı bulunuyor.

AFİF AHMET PAŞA YALISI

Neo-barok tarzında yapılan binanın mimarı Osmanlı Bankası ve Pera Palas binalarına da imzasını atan Alexandre Vallaury. Binayı Afif Ahmet Paşa’nın ailesinden, Pera Palas’ın eski sahibi Misbah Muhayyeş almış. Orient Ekpres’de Cinayet adlı kitabını yazmak için İstanbul’a gelen Agahta Christie, yalının misafirlerinden biri olmuş. Yalı daha sonra Uzan ailesinin mülkiyetine geçmiş.

ŞEHZADE BURHANETTİN EFENDİ YALISI

II. Abdülhamid’in oğlu tarafından 1911’de satın alınan ve şehzadenin adını taşıyan 64 odalı yalı, Boğaz’daki en büyük sahilhanelerden biri. Arka bahçesinde büyük bir köşk bulunuyor. Erbilgin ailesine ait yalının değerinin 60 milyon dolar civarında olduğu tahmin ediliyor. Kıbrıslı yalısından sonra en uzun rıhtıma da sahip yalılardan biri bu. Türk asıllı Mısırlı Ahmet İhsan Bey yalıyı satın alınca, halk arasında adı Mısırlılar Yalısı olarak da geçmeye başlamış.

SAİT HALİM PAŞA YALISI

Neo klasik bir mimariye sahip olan yalı, geçtiğimiz yıllarda şaibeli bir yangının kurbanı olduktan sonra restore edildi. Yaklaşık beş sene Osmanlı’ya sadrazamlık yapan Sait Halim Paşa, her ne kadar başta İmparatorluğun tarafsız kalması için uğraşsa da Almanya’yla beraber Birinci Dünya Savaşı’na girmemize neden olan kararı, kabinesiyle birlikte bu yalıda almıştı. Ardından da Malta’ya sürgüne gönderildi ve 1921 yılında Roma’da bir Ermeni’nin silahından çıkan kurşunlarla hayatını kaybetti. Haziran 2004’te Göçtur Turizm Yatırım ve Ticaret A.Ş. tarafından 49 yıllığına kiralanan yalı, mayıs ayından bu yana turizme hizmet veriyor, özel toplantıların, düğünlerin mekanı.

FAİK VE BEKİR BEY YALISI

Yalı 1906 yılında Tarabya’daki İtalyan Konsolosluğu yazlık binasını da yapan devrin ünlü mimarı Raimondo D’aronco tarafından planlanmış. Sultan Sara’nın ikiz kızları için yapıldığından, adı İkiz Yalı olarak da geçiyor. Eski adı Neopolis olan Yeniköy’ün iskelesinin hemen yanında yer alan yapı, iki bölüm halinde farklı kişilere satılınca Faik ve Bekir Bey Yalısı olarak adlandırılmış.

HUBER YALISI

19. yüzyılın sonlarında Osmanlı’ya silah satan Krupp şirketinin Türkiye temsilcisi olan Huber’e ait binanın yaklaşık 35 dönüm korusu var. Kenan Evren döneminde restore ettirilen yapı Cumhurbaşkanlığı Yazlık Köşkü olarak kullanılıyor. Rivayete göre Sultan Abdülaziz III. Napolyon’un eşi Eugenie ile yasak bir aşk yaşamış, imparatoriçenin nedimesine de muhtemelen sus payı olarak bu yalıyı hediye etmiş!

ALMAN KONSOLOSLUĞU YAZLIK BİNASI

Kızıl Sultan diye de tanınan II. Abdülhamid şehzadeliğini geçirdiği evi, Osmanlı donanmasını yeniden yapılandırması karşılığında Kaiser Wilhelm’e hediye etmiş. 1889 yılında Belçikalı mimar Cingra’nın tasarladığı binalar adı terapi merkezi olması dolayısıyla Tarabya diye adlandılan Boğaz köyünün girişini süslüyor. Yapılar 185 dönümlük koruyla birlikte, Boğaz’ın en yeşil noktalarından birini oluşturuyor.

REHBER EŞLİĞİNDE YALI TURU

2002 yılından bu yana Tarih Vitamini başlıklı kültür turları düzenleyen Parasol Holidays, İstanbul’un incisi kabul edilen Boğaziçi ve tarihi yalılarını meraklılarına en ince ayrıntısına kadar tanıtan turlar düzenliyor. Boğaziçi yalılarındaki duvarların dili olan, yaşananları ve tarihi anlatan rehber ise Profesör Murat Belge. Bu kısa yolculuk boyunca Boğaziçi’nin yalıları dışındaki özelliklerini de öğrenmek mümkün. Bölgede yaşamış halkların kültürleri ve Osmanlı İmparatorluğu döneminden günümüze gelen gerçek hikayeler de Murat Belge tarafından turculara aktarılıyor. Bu tarihten itibaren ilk tur 26 Haziran pazar günü. Ayrıntılı bilgi ve rezervasyon için 0212 224 93 63 www.tvitamini.com

Benzer bir turu, aynı rehber, yani Murat Belge eşliğinde Fest Travel’ı arayarak da yapabilirsiniz. Bu tarihten itibaren ilk tur 3 Temmuz’da... 0-212-2161036 www.festtravel.com