Mete Tamer OMUR
Sıtkı ŞÜKÜRER
Yıldız Öz Samaha
Ayten SERİN
Son Güncelleme:
Her yıl bin turist dağ horozunu görmeye geliyor
Türkiye kuş türü ve kuş alanı bakımından Avrupa`nın en zengin ülkesi. Tam 502 tür kuş var. Oysa, Avrupa’nın toplamındaki kuş türü sayısı 570. Doğa Derneği Yayınlarından çıkan “Arazi Rehberi- Türkiye ve Ortadoğu’nun Kuşları” kitabı bu zenginliği kanıtlıyor. Bir kısmının soyu sazlıkların yakılması, göllerin kurutulması nedeniyle tükendi.
11 telli turna, 50 kızılkuyruk kaldı. Farklı türleri gözlemlemek için dünyayı dolaşan kuş gözlemcileri son yıllarda Türkiye’ye gelmeye başladı. Hatta bu amaçla turlar düzenleniyor. Kuş zenginliğimizi korumayı başarabilirsek, tematik turizm açısından önemli bir alternatif kazanacağız.
EN ÇOK TURİST ÇEKEN KUŞLAR
Çölkoşarının yurdu Urfa dağ horozunun İkizdere
? Çölkoşarı: Anayurdu Ortadoğu çölleri. Şanlıurfa’da da yaşıyor. Kuş gözlemcileri daha güvenli buldukları Türkiye’ye geliyor çölkoşarını doğada görmek için. Seyrek bitkili, taşlık, kumluk, yarı çöller, kurak ve düz tarım arazilerini sever. Yerde açık alanda yuva yapar, çoğu kez uçmak yerine yağmurcun gibi hızlı koşar. Uçarken “kvit kvit” sesi çıkarır.
? Gökkuzgun : Avrupa’da en yoğun yaşadığı ülke Türkiye. Ovaları seviyor ve tüm illerde görülüyor. İçi boş oyuk ağaçlar, nadiren 2 bin metreye varan yüksekliklerde yaşıyor. Küçük bir karga boyutunda. Ötümü “rak rak” şeklinde.
? Dağ Horozu (Huş tavuğu): Kafkaslara özgü bir kuş türü. Boyutları horaz kadar. Erkeği siyah, sadece kanataltı beyaz. Kuyruğu uzun, aşağıya kıvrık ve çatallı. Rize’nin İkizdere ilçesine yılda bin civarında turist sadece bu kuşu görmek üzere geliyor. Yerleşik bir kuş. Huş çalılıkları ve orman gölü bulunan yüksek dağlara özgü meralarda, 1500- 3000 metre arasında yaşıyor. Erkeklerin dişilere yaptığı kur görülmeye değer bir gösteridir.
NESİLLERİ TÜKENMEK ÜZERE
Telli turna türküleri artık öksüz
? Flamingo: Avrupa’da az sayıda alanda üreyen bir kuş türü flamingo. Pembe tüyleri, gaga biçimiyle sıradışı bir görünüme sahip. Tuz Gölü’nde 1998’te 14 bin çift vardı. Kuruyan gölde geçen yıl 500 ölü flamingo bulundu. Gediz Deltası’nda 3 bin çift kaldığı tahmin ediliyor. Kışı Kıbrıs, Basra körfezi kıyıları, Kızıl Deniz ve Umman Denizi’nde geçiren bu kuşun neslinin tükenmesi, diğer kuş türlerini de etkileyecek.
? Kılkuyruk: Kılkıyruk Bağırtlak, zarif bir ördek türü. Eskiden Türkiye’de çok yaygındı. Bugün en fazla 50 çift kaldığı tahmin ediliyor. Urfa ve civarındaki bozkırlar tarım alanına dönünce, ilaçlama başlayınca nesilleri tehlikeye girdi. Kışın İran’a, Suudi Arabistan’a iniyor. Erkeklerinde çamurcuna benzeyen bir ıslık, dişide boğuk bir vaklama duyulur.
? Telli Turna: Sayısız türküye ilham veren Telli Turnalar’dan Türkiye’de tam 11 tane kaldı. Son görüldüğü yer Muş’un Bulanık ilçesi. Kışı Suudi Arabistan’da geçiren telli turnalar, yazın geldikleri Anadolu’da suya yakın çalılık, tarla ve göl kenarlarında yuva yapıyor. Siyah ve uzun gögüs kılları aşağı doğru sivrilerek sarkar ve bir saçağa benzer. Gözünün gerisinde beyaz bir tutam tüy aşağıya sarkar. Sesi turnadan biraz daha tizdir.
? Mezgeldek: Kışı İran’da geçiren göçmen kuşlardan. En sevdiği alan Muş ovaları ve Tuz Gölü’ydü. 10 yıl önceki sayımda sadece 23 çift tespit edilebilmişti. Geçen sene Muş’ta tek mezgeldek görüldü. Sülün boyutlarındaki bu kuş geniş mısır, tahıl tarlalarında yaşar, yerde yuvalar. Yavaş hareket eder. Uçarken erkeğin kanatları ıslık sesi çıkarar.
? Toy: 80-100 santim boyu, 190-260 santim arasındaki kanat açıklığıyla dev bir kazı andırıyor. Kışı İran, Irak, Suriye’de geçiriyor. Yazın Konya, Tuz Gölü, Muş, Urfa Ceylanpınar,Kütahya civarına geliyor. İki yıl önce, toplam sayısı 750’ydi. Açık araziler, yeşil bozkırlar, yoğun tahıl arazilerinde yaşayıp yerde yuva yapıyor. Boynunu her zaman dik tutar. Bazen kuyruğunu da diker. Üç renkli. Çok ürkek.
YIRTICILAR DA ZOR DURUMDA
Uludoğandan altı çift kaldı
? Uludoğan: Yırtıcılar ekosistem tehlikelerinden en çabuk etkilenen kuşlar. Uludoğan’ın boyu 47 santim. Kanat açıklığı 105 -125 santim. Türkiye’de sadece altı çift kaldı. Nemrut Dağı, Iğdır Ovası, Allahuekber Dağları, Ziyaret dağı ve Ahlat Sazlıkları’nda yaşıyor. Avcılıkta kullanıldığı için yavruları yuvalarından alınıyor, bu nedenle nesli tükeniyor.
? Akkuyruklu Kartal: Sulak alanlarda yaşayan çok büyük bir kuş. Boyu 90 santim, kanat açıklığı 190-250 santim. Türkiye’de yedi çift kaldı. Kırlareli’nin İğneada’sında, Aydın’ın Bafa Gölü, Meriç Deltası ve Ankara’daki Sarıyer Barajı’nda görülüyor. Uzun ağaçlar ya da sarp kayalıklarda yuva yapıyor. Yüksek volümlü ince bir” klip-klip klip” sesi çıkarıyor.
EN ÇOK TURİST ÇEKEN KUŞLAR
Çölkoşarının yurdu Urfa dağ horozunun İkizdere
? Çölkoşarı: Anayurdu Ortadoğu çölleri. Şanlıurfa’da da yaşıyor. Kuş gözlemcileri daha güvenli buldukları Türkiye’ye geliyor çölkoşarını doğada görmek için. Seyrek bitkili, taşlık, kumluk, yarı çöller, kurak ve düz tarım arazilerini sever. Yerde açık alanda yuva yapar, çoğu kez uçmak yerine yağmurcun gibi hızlı koşar. Uçarken “kvit kvit” sesi çıkarır.
? Gökkuzgun : Avrupa’da en yoğun yaşadığı ülke Türkiye. Ovaları seviyor ve tüm illerde görülüyor. İçi boş oyuk ağaçlar, nadiren 2 bin metreye varan yüksekliklerde yaşıyor. Küçük bir karga boyutunda. Ötümü “rak rak” şeklinde.
? Dağ Horozu (Huş tavuğu): Kafkaslara özgü bir kuş türü. Boyutları horaz kadar. Erkeği siyah, sadece kanataltı beyaz. Kuyruğu uzun, aşağıya kıvrık ve çatallı. Rize’nin İkizdere ilçesine yılda bin civarında turist sadece bu kuşu görmek üzere geliyor. Yerleşik bir kuş. Huş çalılıkları ve orman gölü bulunan yüksek dağlara özgü meralarda, 1500- 3000 metre arasında yaşıyor. Erkeklerin dişilere yaptığı kur görülmeye değer bir gösteridir.
NESİLLERİ TÜKENMEK ÜZERE
Telli turna türküleri artık öksüz
? Flamingo: Avrupa’da az sayıda alanda üreyen bir kuş türü flamingo. Pembe tüyleri, gaga biçimiyle sıradışı bir görünüme sahip. Tuz Gölü’nde 1998’te 14 bin çift vardı. Kuruyan gölde geçen yıl 500 ölü flamingo bulundu. Gediz Deltası’nda 3 bin çift kaldığı tahmin ediliyor. Kışı Kıbrıs, Basra körfezi kıyıları, Kızıl Deniz ve Umman Denizi’nde geçiren bu kuşun neslinin tükenmesi, diğer kuş türlerini de etkileyecek.
? Kılkuyruk: Kılkıyruk Bağırtlak, zarif bir ördek türü. Eskiden Türkiye’de çok yaygındı. Bugün en fazla 50 çift kaldığı tahmin ediliyor. Urfa ve civarındaki bozkırlar tarım alanına dönünce, ilaçlama başlayınca nesilleri tehlikeye girdi. Kışın İran’a, Suudi Arabistan’a iniyor. Erkeklerinde çamurcuna benzeyen bir ıslık, dişide boğuk bir vaklama duyulur.
? Telli Turna: Sayısız türküye ilham veren Telli Turnalar’dan Türkiye’de tam 11 tane kaldı. Son görüldüğü yer Muş’un Bulanık ilçesi. Kışı Suudi Arabistan’da geçiren telli turnalar, yazın geldikleri Anadolu’da suya yakın çalılık, tarla ve göl kenarlarında yuva yapıyor. Siyah ve uzun gögüs kılları aşağı doğru sivrilerek sarkar ve bir saçağa benzer. Gözünün gerisinde beyaz bir tutam tüy aşağıya sarkar. Sesi turnadan biraz daha tizdir.
? Mezgeldek: Kışı İran’da geçiren göçmen kuşlardan. En sevdiği alan Muş ovaları ve Tuz Gölü’ydü. 10 yıl önceki sayımda sadece 23 çift tespit edilebilmişti. Geçen sene Muş’ta tek mezgeldek görüldü. Sülün boyutlarındaki bu kuş geniş mısır, tahıl tarlalarında yaşar, yerde yuvalar. Yavaş hareket eder. Uçarken erkeğin kanatları ıslık sesi çıkarar.
? Toy: 80-100 santim boyu, 190-260 santim arasındaki kanat açıklığıyla dev bir kazı andırıyor. Kışı İran, Irak, Suriye’de geçiriyor. Yazın Konya, Tuz Gölü, Muş, Urfa Ceylanpınar,Kütahya civarına geliyor. İki yıl önce, toplam sayısı 750’ydi. Açık araziler, yeşil bozkırlar, yoğun tahıl arazilerinde yaşayıp yerde yuva yapıyor. Boynunu her zaman dik tutar. Bazen kuyruğunu da diker. Üç renkli. Çok ürkek.
YIRTICILAR DA ZOR DURUMDA
Uludoğandan altı çift kaldı
? Uludoğan: Yırtıcılar ekosistem tehlikelerinden en çabuk etkilenen kuşlar. Uludoğan’ın boyu 47 santim. Kanat açıklığı 105 -125 santim. Türkiye’de sadece altı çift kaldı. Nemrut Dağı, Iğdır Ovası, Allahuekber Dağları, Ziyaret dağı ve Ahlat Sazlıkları’nda yaşıyor. Avcılıkta kullanıldığı için yavruları yuvalarından alınıyor, bu nedenle nesli tükeniyor.
? Akkuyruklu Kartal: Sulak alanlarda yaşayan çok büyük bir kuş. Boyu 90 santim, kanat açıklığı 190-250 santim. Türkiye’de yedi çift kaldı. Kırlareli’nin İğneada’sında, Aydın’ın Bafa Gölü, Meriç Deltası ve Ankara’daki Sarıyer Barajı’nda görülüyor. Uzun ağaçlar ya da sarp kayalıklarda yuva yapıyor. Yüksek volümlü ince bir” klip-klip klip” sesi çıkarıyor.