Büyük İskender, Timur ve Marko Polo’nun izinde ÖZBEKİSTAN

Taşkent’te Orta Asya’nın en büyüğü olan bir şehir, Marko Polo’yu bile etkilemiş Semerkant’ta görkemli anıtlar sizi bekliyor. Buhara’ya vardığınızda çarpılıyorsunuz, Hiva ise düşlerden fırlamış bir yerleşim, adeta 1001 Gece Masalları’nın geçtiği şehir. Özbekistan’da yüzler güleç, yürekler temiz, kapılar dostluğa açık. Küreselleşme ne getirir bilinmez, hazır masumiyet çağı sürerken, İpek Yolu’nda, Özbekistan’da bir soluklanın, özünüze dönmüş gibi olacaksınız.

TAŞKENT

Nasreddin Hoca milli kahraman Hüma kuşu en önemli simge

İpek Yolu adı ilk olarak 1800’lerin sonunda Ferdinand von Richthofen tarafından kullanılmış. Ülkenin adı Altın Ordu Hanı Özbek Han’dan (1312-1340) geliyor. Rus döneminde gizlice ibadet etmek durumunda kalan Özbeklerin ülkesinde bugün 3 binin üzerinde cami var. 448 bin kilometrekare yüzölçümü olan, 26,5 milyon nüfuslu ülkede beş

siyasi parti bulunuyor. Ama seçimlerde hiç birinin şansı yok! Kerimov geçilmez gibi bir engel söz konusu. 18 yıldır iktidarı elinde tutan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov 2007’deki son seçimlerde de yüzde 88’le ortalığı silip süpürmüş. Kimle konuşsanız "Ben oy vermedim" diyor. Basın Kerimov aleyhine yazı yazmaktan korkuyor. Kızlarından Gülnara işletmeci ve çok becerikli. Paranız varsa tecrübelerinden ve bağlantılarından istifade edebiliyorsunuz. Coca Cola’da müdür olarak çalışan Türk kocasından ayrılıp, kendini tamamen ticarete vermiş. Serveti milyon dolarları bulmuş. Uzgaz petrol istasyonlarının sahibi, Özbek altınlarını da o pazarlıyor. Özbekistan gezisindeki rehberlerimizin hepsi Fethullah Gülen’in okullarından mezundu ve çok iyi Türkçe konuşuyorlardı. Geçtiğimiz yıllarda Gülen’in 22 okulu birden Cumhurbaşkanı Kerimov tarafından, din propagandası yapıldığı gerekçesiyle, kapatılmış.

KÜÇÜK KIZ, ALİYE’YE SELAM GÖNDERDİ

Özbekistan’da asgari ücret 120 dolar civarında, öğretmen maaşı ise 200-300 dolar. Ülke büyük bir altın üreticisi. İhracatın yüzde 40’ı pamuk. Türk TV dizileri Özbekistan’da çok popüler. Bir İstanbul Masalı, Zerda, Kurtlar Vadisi, Kınalı Kar’ı seyretmişler. Sokakta konuştuğum küçük kız "Aliye’ye selam söyle" diyor. Meğer en sevdiği dizinin kahramanıymış! Tarkan, İbrahim Tatlıses, Serdar Ortaç ve Mustafa Sandal’ı severek dinliyorlar. Özbeklerin aile yapıları Türklere çok benziyor. Talih Kuşu dedikleri Hüma Kuşu çok sık kullandıkları, kültürlerinde önemli yeri olan bir simge. 13.yy’da Sivrihisar’da doğup, Akşehir’de öldüğünü bildiğimiz Nasreddin Hoca, Özbekistan’da adeta bir milli kahraman. Her köşede karşınıza çıkıyor, hikayelerinin olduğu kitaplar vitrinleri, heykelleri meydanları süslüyor. Ülkede son yıllarda önemli restorasyonlar yapılmış. Tarihi eserler bakımlı. Buna karşın, müzelerin her köşesi dükkan, tezgah dolu. Üstelik müze görevlileri yapıyor satışı. Özbekistan’daki en büyük sorunlardan biri yollarda tuvalet olmaması ya da olanların çok kötü bir durumda bulunması. Çoğu zaman çalı arkası tek çözüm oluyor.

KUZU KESİP, ETİN BOZULMADIĞI BÖLGEYE ŞEHİR KURMUŞLAR

Restoranlarda yer sofrası görebiliyorsunuz; bazılarında ise loca sistemi var, diğer müşterilerle muhatap olmadan yemeğinizi yiyebiliyorsunuz. Geçmişte Özbekistan’da şehir yeri belirlerken kuzu keser, etin en geç bozulduğu bölgeye yerleşirlermiş. Aynı Fatih Sultan Mehmet döneminde İstanbul’da Cerrahpaşa semtinin tercih edilmesi gibi... Ülkede "Aksakal" dedikleri İhtiyarlar Meclisi’ne benzeyen bir sivil toplum örgütleri, bölgelerindeki problemlerin çabuk çözümlenmesi için uğraşıyor. Özbeklerin pilavı, dimlama adını verdikleri sebzeli et yemekleri, dolmaları ve şaşlıkları meşhur, nan dedikleri ekmekleri lezzetli, katık olarak geçen ayranları denemeye değer. Yeşil çay da içtiklerinden bizim bildiğimiz çaya karaçay diyorlar.

Taşradan göç yasaklanıp nüfus artışı engellenmiş

Taşkent, SSCB döneminde Moskova, Leningrad ve Kiev’den sonra dördüncü büyük şehirdi. Geniş bulvarlarıyla düzenli yapılaşmış. Geniş metro ağı her bölgesine ulaşıyor. "Bin Kayısı Ağacı" anlamını taşıyan ismi 11.yy’da

değiştirilip "Taş’ın kenti"ne dönüştürülmüş. 300 bin kişinin evsiz kaldığı, 1966 depremi şehre çok zarar vermiş. Bu sayede birçok bina yeniden inşa edilmiş. Şehrin tarihi bölümü Chorsu Bazaar (Çarşı Pazarı), Emir Timur Maydoni (Meydanı) ile Özbekistan Hoteli’nin arkasında. Mutlaka görülmesi gereken pazardan kuruyemiş alabilirsiniz. Emir Timur Parkı’nda bizim Timurlenk yani "Aksak" dediğimiz liderin dev heykeli bulunuyor. Geçmişte bu heykelin yerinde Karl Marx büstü varmış. Önündeki caddenin ismi de Broadway olmuş. Yine bu yakınlarda bulunan Mustaqillik (Özgürlük) Meydanı eskiden Lenin’in adını taşıyormuş. Bağımsızlık Günü’nde kutlamalar hálá bu meydanda yapılıyor.

GAGARİN İLE ULUĞ BEY METRODA BİR ARADA

Taşkent’te vakit bulursanız 15. yüzyıl şairi Ali Şir Nevai’nin adını taşıyan opera ve bale binasında bir gösteri izleyin. Sadece binayı görmek bile bir keyif, gösteriler de çok uygun fiyatlı. Tarihe meraklıysanız programınıza Kukeldaş Medresesi, Khast İmam ve Cuma camilerini koyun. Özbek Tarih Müzesi ve Uluğ Bey ile Yuri Gagarin’in değişik biçimde canlandırılmış olduğu Kosmonavtlar Metro İstasyonu da şehirdeki ilginç yerlerden. Inter Continental Hoteli yakınındaki parklardan Tashkent Land’daki Aqua Park yazın çok popüler.

Şehirde bir caddeye M. Kemal Atatürk adı verilmiş. Taşradan Taşkent’e göçe izin verilmiyor, böylelikle büyük şehir nüfusunun gereksiz yere artmasını engelliyorlar. Taşkent’ten Semerkant’a giderken Siriderya Nehri’nden geçiyorsunuz.

Omar Khayyam, Bistro ve Cafe Caravan (www.caravan.uz) yemek için iyi adresler. Le Meridien (www.lemeridien-tashkent.com), Intercontinental (www.interconti.com), Dedeman (www.dedeman.com.tr) Taşkent’te kalabileceğiniz oteller arasında. La Casa ise sıra dışı bir mimariye sahip, Soğuk Savaş Dönemi’ni hatırlatacak objelerle süslenmiş bir gece kulübü ve çok gözde.

NASIL GİDİLİR?

Hem Özbek Hava Yolları, hem THY Taşkent’e uçuyor. UZB’nin uçuş saatleri daha iyi, THY’nın ise servisi. THY bizden üç saat ilerideki Özbekistan’a zamanlama olarak uygun olmayan saatlerde gidip geliyor. Taşkent Havaalanı’nda formaliteler insanı canından bezdiriyor. Geliş ve gidiş ayrı sıkıntı. Halı aldıysanız, dönüşte kilitli bir bavula koyup bagaja vermenizde yarar var. Yoksa rüşvet talep edilebilir. Havaalanında para bozdurabilirsiniz. 1 dolar yaklaşık olarak 1300 Sum civarında. Ülke içinde otobüsle seyahat ettiğinizde etrafı da görebiliyorsunuz. Semerkant - Taşkent karayolu 293, Semerkant - Buhara ise 268 kilometre. Her ikisi de beş saat sürüyor. Buhara Hiva arası 8-9 saat civarında ve çölü geçerek bu sihirli şehre ulaşabiliyorsunuz. Bu rotayı seçerseniz her uğradığınız kentte daha da güzel şeyler göreceksiniz. Hiva yakınındaki Urgenç’ten 992 kilometre uzaklıktaki Taşkent’e havayoluyla dönebilirsiniz. Türkiye’deki bazı firmalar Özbekistan’a tur düzenliyor. Biz Özbekleri kardeş bellemişiz, onlar vizesiz el kol sallayarak Türkiye’ye geliyorlar. Siz vize almaya kalkışınca çok uzun sürüyor. Özbekistan Konsolosluğu’nun telefonu: 0212 229 75 00. Türkiye’yi telefonla ararken 00 yerine 810 koyuyorsunuz. Büyükelçiliğimizin numarası +998 - 711 130 300.

HİVA

Surların içine 57 büyüleyici eser sığdırılmış

Buhara’dan Hiva’ya giden yol uzun, bozuk ve tozlu. Karakum Çölü’nden geçtiğiniz için ilk defa giderken ilginç ama bir daha gitseniz kesin uçağı tercih edersiniz. Hiva’ya 45 kilometre kala, yol üzerinde çok değişik tarzda,

Likyalılarınkini hatırlatan, mezarlar var. Hiva’ya meşhur Amuderya Nehri’ni geçip varıyorsunuz. Nuh’un oğlu Şem tarafından kurulduğuna inanılan Hiva çok sıra dışı bir yerleşim. 2,5 kilometrelik surların içinde geçmişten kalma bir hayat var, 57 büyüleyici tarihi eserden hangisine bakacağınızı şaşırıyorsunuz. Şehrin İçhan Kale adı verilen tarihi bölümü, UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası listesine alınmış. Semerkant ve Buhara da listede. Surların arasında dört kapı var: Kuzeyde Bahçe, güneyde Taş Kapı, batıda Ota Kapı, doğuda Palvan Kapı. Pehlivan Mahmut, Mezar-ı Şerif, Muhammed Emin Han, Muhammed Rahim Han, Allahkulu Han Medreseleri çok güzel. 12. yüzyıldan kalma Kuhna Ark (Köhne Saray), 218 ahşap kolon üzerine inşa edilmiş Cuma Camii, muhteşem Katla Minaresi, Taş Avlu Sarayı ve İslam Hoca Külliyesi’ndeki 45 metrelik minare görülmesi gerekenler. Hiva’nın Palvan Kapı çıkışında çok güzel bir pazarı var. Renkli kareler çekmek ve gündelik yaşama şahit olmak için muhakkak uğrayın. Talip Maksum Medresesi’ndeki Zarafshon (Tel: 8362-3757051) yemek yemek için iyi seçeneklerden biri. Taş Kale yakınındaki Azia Khiva (www.markopolo.uz) ile İçhan Kale’deki Mohammad Amin Khan Medresesi’nde açılan oteli deneyebilirsiniz. Zafarbek (www.hotelzafarbek.com) uygun fiyatlı alternatiflerden.

ÖZBEKÇEYİ ANLAMAKTA ZORLANMAYACAKSINIZ

Özbeklerin konuştuğu dil bizim dilimizin öz hali gibi. Latin alfabesini kullanıyorlar, biraz dikkat edince etraftaki yazıları okuyabiliyorsunuz. "o" ları "a", "a" ları "e" "sh" leri "ş", "x" leri "h" yaptığınızda anlamanız kolaylaşıyor. Semerkant ve Buhara’da konuşulan Özbekçe’de, Farsça etkisi görülüyor, Khiva tarafındaki lehçe ise Türkçe’ye daha yakın. Dillerimizdeki kelimelerin yüzde yüzde 50’den fazlası aynı, fark telaffuzda. Yahşi (güzel), parmak, kulak, burun, saç, ağız, Shahar Hokimiyati (Şehir Valiliği), İpak Yo’li (İpek Yolu), taklifnama (davetiye), matbuot (gazeteci), choyxona (çayhane), hayırlı tong (günaydın), ayol (kadın), oshxona (aşhane), kalaysen (nasılsın), isming nima (Adın ne), vatan, xızmat (hizmet), maktub, katip, raftar (defter) göze ya da kulağa sık çarpan kelimeler arasında... Çoğu yerde Hush Kelib İz (Hoş Geldiniz) tabelası bulunuyor.

SEMERKANT

Uluğ Bey Medresesi’nin minaresinden şehri seyredin

Çevresiyle beraber 1,1 milyon kişinin yaşadığı şehrin eski adı Afrosiyab. M.Ö 329’da şehri fetheden Büyük İskender "Semerkant ile ilgili duyduğum her şey doğruymuş, tek fark hayal ettiğimden daha güzel olması" demiş. İskender bu

bölgeden Roxanna ile evlenmiş ve ondan bir oğlu olmuş. Helenistik döneme ait eserleri bugün de görmek mümkün. Şehirdeki Registan Meydanı çok görkemli. Buradaki Uluğ Bey, Tilla Kari (Telkari, altınla kaplanmış anlamında) ve Şirdar (Aslan) Medreseleri baş döndürücü güzellikte. 1420’de tamamlanan, Uluğ Bey’in öğrencilerine matematik ve astronomi öğrettiği medresenin minaresine çıkıp, yukarıdan Semerkant’ı seyredebiliyorsunuz. Tarihi yerlerde dolaşırken kafanız karışıyor, çünkü Bursa’daki Yeşil Türbe’nin çinilerinin benzerini buradaki türbelerde de görüyorsunuz.

TİMUR’UN AÇILAN MEZARI HİTLER’İ HARETEKE GEÇİRMİŞ

Guri Amir Türbesi şehirdeki güzel eserlerden. Mavi ve yeşil çinilerle kaplanmış bu yapıda Timur ve aile bireylerinin mezarları var. 1941’de yapılan kazıda Timur’un 1,70 boyunda ve gerçekten aksak olduğu tesbit edilmiş. Denildiğine göre açılan mezarda "Mezarımı açan benden daha korkutucu bir düşman tarafından yenilecek" yazıyormuş. Kazının ertesi günü Hitler, Sovyetler Birliği’ne saldırmış...

Bibi Hatun, Timur’un en sevdiği karısıymış. Onun için yaptırılan cami kompleksi çok güzel. Cami yapıldığı yıllarda İslam dünyasının en büyük dini müesseselerinden biriymiş. Bitişiğinde çok renkli bir pazar var. "Siab" adeta renkler cümbüşü, evde kurabiyesini, ekmeğini, çöreğini yapan tezgah açmış. Kuruyemişler, ev yapımı tatlılar, fırından yeni çıkmış ekmekler çok lezzetli. Satıcılar güler yüzlü, zenginlik sembolü altın dişleriyle poz verip, kameralara sürekli gülümsüyorlar.

ULUĞ BEY’İN SEKSTANTI HÁLÁ YERLİ YERİNDE

Shah-i Zinda (Zinde Şah) adeta kraliyet mezarlığı. Birbirinden güzel çok sayıda türbe yan yana dizilmiş. En önemlisi de Zinde Şah’a ait. Hz. Muhammed’in yeğeninin oğlu olan Hüsam’ın başını kesmişler, kellesini koltuğunun altına alıp, koşarak kaybolmuş. Hálá yaşıyor anlamında Zinde demişler.

Semerkant’ta görülecek diğer bir yer ise Timur’un torunu olan Uluğ Bey’in Rasathanesi. Sekstantı hálá duruyor, onu görünce aklınıza Hindistan Jaipur’da açık havada bulunan sekstant geliyor. Aya ilk ayak basan astronotlar gördükleri ilk üç tepeyi Galileo, Kopernik ve Uluğ Bey olarak adlandırmışlar.

Dört yıldızlı otellerden Afrosiyab Palace (www.afrosiyabplace.com), Sogdiana (Tel: 351476) ve President (Tel: 332475) Semerkant’ta kalabileceğiniz yerlerden.

BUHARA

Nakşibendilerin kutsal merkezleri arasında

Buhara, zamanın durduğu şehirlerden... Kızılkum Çölü’nün ortasındaki bir vaha... Bilim adamı İbn-i Sina ve şair Firdevsi’yi büyülemiş. Adı Sanskritçe’de Budistlerin tapınma yeri, Farsça’da ise gurur anlamına geliyor. Kuruluşunun 2500. yıldönümü 1997 yılında kutlanmış. Buhara’nın girişinde Cumhurbaşkanı rezidansı olan Ak Ev var, onun biraz

ilerisinde de inancı kalbine nakşettiği için Bahattin Nakşibendi adını alan Nakşibendi şeyhinin türbesi bulunuyor. Şehri 1220’de Moğollar istila etmiş. 14. yüzyılda, Timuriler döneminde, cami ve medreseler yapılmış. Buhara emirleri Ruslar öncesindeki son yöneticiler olmuş. Geçmişte büyük bir nüfusa sahip Buhara Yahudileri’nin sayısı SSCB’nin dağılmasından sonra çok azalmış. Şu anda birkaç yüz kişilik bir cemaat var ama mahalleleri ve sinagogları hálá ayakta.

GİZLİ MEYDANLAR ÇİFTE KUBBEYLE SERİNLİYOR

Şehirde mutlaka görülmesi gereken yerler arasında, kışlık resmi ikametgah olan Ark Kalesi, Yazlık Saray, İsmail Samani Türbesi bulunuyor. Kalenin karşısındaki Bolo (Yüksek) Havuz Camii gerçekten muhteşem bir yapı. 47 metre yüksekliğindeki Kalon (Büyük) Minaresi ve civarı şehrin en etkileyici kısmı. Minareyi Özbekistan’ın Mimar Sinan’ı sayılan Usta Bako yapmış. Şehre gelen kervanların yollarını kolay bulması için minarenin tepesinde geceleri ateş yakılırmış. Cengiz Han, Özbekistan’ı yakıp yıkmış, bu minareyi yıkamamış. 288 kubbeli Kalon Camisi’ni Ruslar gübre deposu olarak kullanmış. 10 bin kişilik cami günümüzde cuma ve bayram namazları için tercih ediliyor. Aynı meydandaki 1536 yılından kalma Mir Arap, Sovyet döneminde kapatılmayan nadir medreselerden. Geçmişte Buhara’da 100 medrese, eğitim gören 10 bin öğrenci varmış. Kalon Minaresi’nin hemen yakınlarında da ilginç bir Kuyumcu Pazarı (Taqi Zargaron) var. Buhara’da çarşıları dört yol ağzına yapmışlar. İç içe iki kubbeden oluşan yapı tarzı sıcağı geçirmemiş, dört kapı ise rüzgarı çarşılara taşımış. Böylelikle çok sıcak bir şehirde kapalı ve serin meydanlar yaratmışlar. Buhara’ya da "bin kubbeli şehir denmiş. Şehirdeki en güzel yapılardan biri Char Minar, yani Dört Minare. Medresesi yok olmuş ama dört minareli küçük cami hálá duruyor. 1891’de inşa edilen Feyzullah Hocayev evi ise Buhara’nın ara sokaklarına gizlenmiş bir mücevher.

İçinde dolaşırken kendinizi Birgi’deki Çakır Ağa Konağı’nda gibi hissediyorsunuz. Buhara, Malatya’nın kardeş şehri. Buna karşın en büyük çarşılarından biri İstanbul Magazini (Mağazası) adını taşıyor. Dolaşırken satıcılar "oling, oling" diyorlar, sonradan anlıyorsunuz "alın, alın " demek istediklerini.

MEDRESEDE MÜZİKLİ MODA GÖSTERİSİ

Eskiden Buhara’da 200 civarında havuz varmış. Veba dolayısıyla ortalama ömür 32’ye düşünce Ruslar havuzların tamamını kapatmış. Bunlardan Lyabi Havuz halen duruyor ve şehrin tam merkezinde. Bu civardaki eski medreselerde kukla ve müzik eşliğinde moda gösterileri de yapılıyor. Lyabi Havuz’un kenarında, İsmail Restaurant’ta ya da Mınzıfa Cafe’de (Tel: 99865-2246175) uygun fiyata yemek yiyebilirsiniz. Özbek birası Sarbast (Serbest) içimi güzel bir bira. Konaklamak için Minzifa (www.hotelminzifa.com), Sasha&Son B&B (www.sacholga.narod.ru) ve Azia Bukhara (www.markopolo.uz) otelleri alternatif olabilir.