Bizim İşçiler mi Romalı, Romalı General mi Selçuklu?

Düşünebiliyor musunuz, Türkiye’deki antik kent sayısı şu andaki kentlerimizin sayısından fazla. Yine Türkiye’deki antik kent sayısı Yunanistan, İtalya, Fas ve Tunus’taki antik kentlerin toplamından daha fazla. (300 kadar olduğu belirtiliyor). Bunlardan sadece bir tanesi Amerika’da olsa neler olur. Dünyanın merkezi yaparlar hemen. Amerika, Almanya, İngiltere’de müzelere giden insan sayısı bizim antik kentlere gidenlerden fazla. Kaldı ki bu müzelerin çoğunda Türkiye’den çalınan eserler sergileniyor. Roma’da Vatikan Müzesi’nde bile gördüm Türkiye’den götürülen eserleri.

Düşünün bu topraklarda 12 bin yıl öncesine giden yerleşim yerleri var. Hitit, Frig, Urartu, Lidya, Yunan, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı devletlerine ev sahipliği yapmış topraklardan söz ediyoruz.

Aydın’ı Keşfediyoruz projesi (#aydinikesfet ) kapsamında bu tarihi coğrafyanın en zengin topraklarıyla buluştuk. Menderes nehrinin hayat verdiği ovalarda kayıtlı 6.9 milyon incir ağacı ve ondan fazla zeytin ağacı mevcut. Ayrıca pamuk ve mısır ekimi de yapılıyor. Tarihi İpek Yolu’nun ticaret merkezi olan bu bölge, turizmde de şanslı bölgelerden biri. (şu sıralar pek keyifleri yok)

Biz 3 günde Aydın’ı keşfetmek istedik ama öğrendiğimiz tek şey Aydın’ın bu sürede keşfedilemeyeceği oldu.

Aydın sınırlarında bulunan en ilginç antik kentlerden biri de Nysa. Burası tam bir spor ve kültür merkezi olarak kurulmuş. Kütüphane, tiyatro, meclis binası, stadyum, hamam ve marketleri gün yüzüne çıkarmışlar. Kentin meydanını ve ana caddesini de görebiliyorsunuz. O dönemdeki mimari ve işçilik inanılmaz. Nysa vadisinin iki yakasını birleştiren 3 köprü ancak 1900’lerin başına kadar direnebilmiş ve bir depremde yıkılmış. Yani en az 2 bin yıl ayakta kalmış. Kentin bütün kanalizasyonu, su giderini iki katlı tünelde toplamışlar ve üzerine de kent meydanını yapmışlar. Tüneller ve meydan hala ayakta duruyor. İnsanların yaptıklarını görüyorsunuz ama kendileri ortada yok. Sanki bir köşeden Romalılar çıkacak “Aydın’a hoşgeldiniz “ diyecekler gibi bir duygu geliyor insana.

Ankara Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Öğretim Üyesi Doçent Dr. Serdar Hakan Öztaner’in başkanlığında yapılan kazılar çok zor şartlarda ve ağır ilerliyor. Kentin yarısı hâlâ toprak altında. Bu gidişle Nysa kazısı önümüzdeki yüzyıla sarkabilir, Efes kazılarının 140 yıldır sürdüğünü düşünürsek.

Kazılar, Aydın Müze Müdürlüğü, Aydın Büyükşehir Belediyesi ve bir iki firmanın desteğiyle yürütülmeye çalışılıyor. Bunlar yetersiz. Ancak masrafları karşılamaya çalışıyorlar. Dev bir destek gerek. Bu arada gördüğüm en güzel ve çağdaş müzelerden birinin Aydın Müzesi olduğunu belirtmeliyim. Dijital sunumlar ve canlandırmalar çok iyi. Zaten Avrupa’da yılın en iyi müzesine aday olmuş…

Nysa antik kentine giderken rehberimiz ilginç bir olay anlattı: 1990 yılında Efes’te kazı yapılırken bir lahit mezar bulunuyor ve büyük heyecan yaratıyor. Sebebi kapağının açık olmaması ve kurşun mührünün hala üzerinde duruyor olması. (Yani içinden bir şey alınmamış ve dokunulmamış) Kapak titizlikle açılıyor. Çürümüş dokuların en üstünde Romalı bir general olduğu anlaşılan zatın zırhı bulunuyor. Onun altında atına ait iskelet ve generale ait bir kılıç bulunuyor. Ve en altta da generale ait iskelet bulunuyor. İskelet üzerinde bulunan bir doku araştırma için Avustralya’ya gönderiliyor ve gelen sonuçlar da bir dosyaya konup kaldırılıyor..

10-15 yıl sonra bir yönetici bu dosyayı bulup incelerken kafasına bir şey takılıyor ve başka bir araştırma yapmayı planlıyor. Efes, Selçuk çevresinde yetişmiş, geçmişi, soyu sopu o yöreden olan iki işçiyi seçiyor ve DNA araştırması yaptırıyor. Gelen sonuç şaşırtıcı. Lahitteki o generalle, bizim işçilerin DNA benzerlikleri yüzde 80’in üzerinde çıkıyor. Yani en az 2 bin yıllık bir Roma Generali ile bizim işçiler akraba çıkmış.

Hem de Efes’in içinden…