Bahar sevinci hıdrellezle yaşanır

KAKAVA / EDİRNE
Üç gece, dört gün boyunca şölen

Trakya’nın en ünlü hıdrellez şenlikleri Sarayiçi semtinde 6 Mayıs’ta düzenleniyor. Kırkpınar güreşlerinin yapıldığı meydanındaki Kakava ve Hıdırellez Şenlikleri’ni belediyeyle valilik birlikte organize ediyor. Baharın gelişinin kutlandığı şenlik 5 Mayıs akşamı başlıyor. Saat 17.00’de Edirne Belediyesi binasının önünden Sarayiçi’ne halk yürüyüşü düzenleniyor. Çingenelerin kendi aralarından seçtiği çeribaşıyla birlikte Kakava yani Hıdırellez ateşi yakılıyor. On bin kişiye ücretsiz etli pilav ve ayran dağıtılıyor. Davullar, zurnalar çalınıyor, dans ediliyor. İsteyenler mahalle aralarında kendi ateşlerini eski hasırlarla yakıyor. Dilek tutup ateşin üzerinden üç kere atlamak uğur sayılıyor. Şenliklere yurt dışından ve yurt içinden ortaya çıkan renkli görüntülerin fotoğraflarını çekmek için fotoğraf sanatçıları, bu tür ritüellere meraklı olanlar, çingenelerin coşkusunu izlemek isteyenler katılıyor. Akşam saat 20.00’de şehir merkezinde konserler başlıyor. Çingeneler sabaha kadar konser veriyor, dans ediyor. 6 Mayıs sabahı saat 5.30 civarında şafak sökerken herkes kırmızı giyinerek Tunca Nehri’nin kıyısına gidiyor. Genç kızlar gelinlik veya en yeni elbiselerini giyiyor, Sarayiçi’nde söğüt dallarıyla yürüyüş yapıyorlar. Damat kılığında gelen çingeneler de oluyor. Tunca Nehri’ne inenler eğer hava güzelse günahlardan arınmak, zinde kalmak ve yılın bereketli, bolluk içinde geçmesi için nehrin sularında yüzüyor. Hava koşulları iyi değilse nehrin suyuyla ellerini, yüzlerini yıkıyorlar. Dönüşte bereket ve şans getirilmesi için koparılan söğüt dalları kapılara asılıyor. Akşamdan hazırlanan niyet çömleklerinin başlarına toplanıp maniler ve gerçekleşmesi dileğiyle niyetler söyleniyor. Edirne’deki Hıdırellez kutlamaları 9 Mayıs’a kadar sürüyor. Eğlenceler, konserler, halk oyunları gösterileri bu tarihe kadar devam ediyor. Her yıl 10-15 bin kişinin katıldığı şenliklere aslında çoğu kişi çingenelerin törenlerini izlemek için katılıyor. Bu tarihlerde tur şirketleri Edirne’ye Hıdırellez Şenlikleri’ne özel turlar da düzenliyor.

AHIRKAPI / İSTANBUL
70 bin kişi birlikte eğleniyor

İstanbul’un Fatih İlçesi’ndeki Ahırkapı Hıdrellez Şenlikleri, 1997’de Armada Oteli’nce başlatılmıştı. Neyzen Kudsi Erguner’in sokak konseriyle başlayan etkinlikler 13 yılda gelişerek, 70 bin kişinin katıldığı büyük bir sokak şölenine dönüştü. Ayasofya Müzesi ile deniz arasındaki tarihi Ahırkapı bölgesinin surlara yakın sokaklarında düzenlenen festival, katılımcıları artınca 2008’de Ahırkapı Parkı’na taşındı. Şenlik bu yıl 5 Mayıs akşamı saat 17.00 - 24.00 arasında gerçekleştirilecek. Eğlence Çingene müzisyenlerden oluşan grupların öğle saatlerinde Sultanahmet Meydanı’nın farklı noktalarında vereceği konserlerle başlayacak. Saat 16.45’te bu gruplar bir araya gelip, müzik eşliğinde şenlik alanına doğru yürüyüşe geçecek. Fatih’te restoranların bulunduğu Hocapaşa, Kadınlar Pazarı, Kumkapı gibi merkezleri Ahırkapı sokaklarına, kendi bölgelerinin atmosferini yansıtan tezgahlar açacak. Ayrıca şenlik meydanında İstanbul Lezzetleri adlı bir merkez hizmet verecek. Konserler saat 20.00’de başlayacak. Gece yarısı ateşler yakılıp 6 Mart’a barış, bereket, sağlık ve mutluluk dilekleriyle girilecek. Ahırkapı Parkı’nda sahneye çıkacaklar arasında Buzuki Orhan, Lüleburgazlı Küçük Hasan, Tamer Kum ve Trakya Ateşi, Göksenin İleri ve İstanbul Şarkıları Grubu, Koçani Orkestrası, Makedon Folk Orkestrası, Trakya All Stars, Zilli Perküsyon Topluluğu, Ahırkapı Roman Orkestrası, Pire Mehmet ve Roman Orkestrası, Babaeski Roman Orkestrası, Kolektif İstanbul, Semaver Kumpanya Tiyatro Topluluğu, Ankara’dan “İlle de Sokak” grubu yer alıyor. Bu yıl Ahırkapı Şenlikleri, 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı’nın desteğiyle gerçekleştiriliyor. (www.hidrellez.org)

TAHTAKUŞLAR - ZEYTİNLİ /BALIKESİR
Kapılar, pencereler gülle süsleniyor

Edremit Körfezi’ndeki Kazdağları’nda yer alan tüm Türkmen köyleri hıdrellezi coşkuyla kutluyor. Bu kutlamalardan ikisi dikkat çekici. Edremit Milli Eğitim Müdürlüğü’nce 9 Mayıs’ta Zeytinli Köyü Mesire Alanı’nda düzenlenen etkinlik katılımcıların çokluğu, eğlence boyutu açısından dikkat çekici. Tahtakuşlar köylülerince 5-6 Mayıs’ta düzenlenen kutlamalar ise yerel ritüeller, rengarenk görüntülerle öne çıkıyor. Tahtakuşlar halkı 5 Mayıs’ta evlerinin kapılarını, pencerelerini güllerle süslüyor. Manastır Çayırı’ndaki mezarlığa gidip ölülerini ziyaret ediyor, mezarları çiçeklerle süslüyor, ocaklarda ateş yakılıp demlenen çayları komşularına ikram ediyor. Ertesi sabah saat 9.00’da tüm köy halkı yerel kıyafetlerini giyip, Yağmur Dede’nin yatırında toplanıyor, mum yakıyor. Sofralar kurulup, hep birlikte yemek yeniyor, konuklara ikramlarda bulunuluyor. Kutlamalar saat 13.00’te sona eriyor.

ATAKÖY / TOKAT
Adalıgöl kıyısında şenlik

Karadeniz Bölgesi’nin en iddialı hıdrellez kutlamalarından biri Tokat’ın Almus İlçesi’nde yapılıyor. Baraj gölünün arkasındaki Canik Sıradağları üzerinde, yaklaşık 1200 metre irtifada düzenlenen şenliği geçmişte Sağırlar ve Kızıldere köyleri birlikte gerçekleştiriyordu. Ordulu göçmenlerce kurulan iki köyün 100 yıllı aşkın süredir düzenlediği şenlikler yörede nam salmıştı. Kızıldere, Ataköy ismiyle beldeye dönüştürülüp, katılımcılarının sayısı 10 bini aşınca hıdrellez kutlamaları 2006’dan itibaren üçe bölündü. 2 Mayıs’ta Sağırlar’da, 9 Mayıs’ta İstanbul Taşdelen’de, 16 Mayıs’ta Ataköy’de hıdrellez düzenleniyor. Ataköy’ün şenlik alanı Adalıgöl’ün kıyısı. Hazırlıklar bir hafta önceden başlıyor. Evler, şenlik alanı temizleniyor. Halk hıdrellez gününde bıçak tutmuyor, ağaç kesmiyor. Bu nedenle yemekler bir gün önceden hazırlanıyor. Mezarlıklar ziyaret edilip, hızır helvası kavruluyor, dilek tutuluyor. Hıdrellez günü Hızır’ın köyde dolaşıp, bolluk, bereket getireceğine inanıldığı için kapılar açık bırakılıyor, ağzı açık kaplara un konuluyor. Şölen saat 09.00’da Adalıgöl’de başlıyor, 18.00’e kadar sürüyor. Bu yılın programında karakucak güreşleri; ellik, atabarı, Tokat ağırlaması gibi yerel oyunların sergileneceği halkoyunları gösterisi; Gülcan Koç,Niksarlı Nazlı, Hürdağ Aydın gibi yerel sanatçıların halk müziği konserleri; yumurta döğüşü yer alacak. Belediye keşkek dağıtacak. Çingeneler panayır kuracak.

KIZILKÖY / BURSA
Dağda manzaralı piknik

Bursa’nın Yenişehir ilçesindeki köylerin çoğunda hıdrellez şenlikleri düzenleniyor. Geleneksel ritüellerin uygulandığı en geniş katılımlı törenler ise geçmişi Osmanlı’nın kuruluşuna kadar uzanan Kızılköy’de yapılıyor. Bölgede ilk hıdrellez kutlaması 9 Mayıs’ta, Terziler Köyü’nde yapıldığı için Kızılköy’deki törenler 19 Mayıs’ta. 800 nüfuslu köydeki hıdrellezi izlemek için geçen yıl yaklaşık 1500 kişi gelmişti. Kızılköylüler, şölen hazırlığına sabah saat 7.00’de başlıyor. Düzenleme komitesinin üyeleri bir gün önceden köyü dolaşıp et, bulgur, yağ topluyor. Bu erzaklar köy meydanına yakın bir evde toplanıyor. Dışarıdan getirilen

bir aşçı 10 kazan etli bulgur pilavı pişiriyor. Bu sırada köylüler köyün meydanında hıdrellezi kutluyor. Eğer bahar kurak geçiyorsa, yağmur duasına çıkılıyor. Öğle saatlerinde, kalabalığa pilav, tatlı, ayran ikram ediliyor. “Asıl eğlence, öğleden sonra Gölcük Dağı’nda düzenlenir” diyor köyün muhtarı Recep Ayçiçek. İznik Gölü’nü kuşbakışı gören tepede piknik yapılıyor, halk oyunları oynanıyor.

BAYRAKTAR - BELEN / KOCAELİ
Pilavı kaymakla pişiriyorlar

Marmara Bölgesi’nde, hıdrellez geleneğini özgün ritüelleriyle sürdüren köylerden Belen, Körfez İlçesi’nde. Kuş uçuşu 30 kilometre batısındaki Bayraktar ise İzmit’e bağlı. Her iki köyde de 400 yılı aşkın süredir hıdrellezin kutlandığı söyleniyor. Hazırlıklar 4 Mayıs’ta başlıyor. Köyün gönüllü aşçıları traktörle gezerek halktan bulgur, kuzu eti ve dortu (kızartılmış kaymak) topluyor. Ertesi sabah yatır ziyaret ediliyor, mum yakılıyor. Yatırın bulunduğu alandaki panayırda halk eğlenirken, gönüllü aşçılar hıdrellez pilavı pişirmeye başlıyor. Gün boyunca yaklaşık 10 kazan etli bulgur pilavı, odun ateşinde pişirilip, halka dağıtılıyor. Çingenelerin kurduğu panayır yerinde çeşitli gösteriler sergileniyor, el işleri üretenler tezgah açıyor. Dekolte giysili kadın kalecilerin sigara ödüllü penaltı yarışmaları panayır yerlerinin en çok ilgi çeken gösterileri arasında. Ancak bu kutlamalara renk katan Çingenelerin başı bürokratik ciddiyetle dertte. “Yemek ve Kültür” dergisinin 14’üncü sayısında bu köylerin hıdrellez geleneğini inceleyen Musa Dağdeviren, “Kutlamalara davet edilen bürokratların rahatsız olacağı kaygısıyla Çingenelere yer yer engel olunuyor” diyor. Bu bayramlara renk katan çingenelerin engellenmemesi çağrısında bulunuyor.

MURSAL - SEMAHÖYÜK / ANTALYA
Damaklar kar şerbetiyle tatlanacak

Akdeniz’in en geniş katılımlı hıdrellez etkinlikleri Elmalı İlçesi’nde iki köyde gerçekleştiriliyor. Geçen yıl Mursal’da düzenlenen şenliklere 6 bin kişi, Semahöyük’tekilere 4 bin kişi katılmıştı. Mursal halkı hıdrellez kutlamalarına 5 Mayıs’ta başlıyor. ikindi ve akşam namazı arasında dilek tutuluyor, ev sahibi olmak isteyenler taştan evler yapıyor. Şölen ise 9 Mayıs’ta belediyenin organizasyonuyla Karapınar piknik alanında düzenliyor. Bu yıl alandaki kutlamalar saat 10.00’da başlayacak. Elmalı esnaf, memur ve işçilerin kurduğu mehteran takımı ve çeşitli folklor ekipleri gösteri yapacak. Teke yöresinin halk müziği sanatçıları konser verecek. Yöresel yemeklerin sunulacağı öğle yemeğinin ardından elma yeme, çuvalla koşu, yoğurt içerisinde altın bulma, yumurtayla koşma yarışı yapılacak. Semahöyük Köyü ise Hıdırellez Şenliği’ni 16 Mayıs’ta gerçekleştirecek. Köyün, Çayır Mevkii’ndeki etkinlikler sabah saat 9.00’da başlayıp, akşam 20.00’ye kadar sürecek. Köy güreşleri, voleybol turnuvası, köy davulcularının şovları yapılan etkinlikler arasında. Ücretsiz dağıtılan yemeğin mönüsü şöyle: Dana kavurma, pilav, ayran, salata, yöreye özgü gazile helvası. Ayrıca katılımcılara yayladan getirilen karla hazırlanan soğuk şerbet ikram ediliyor.

MUTLU KÖYÜ / KIRKLARELİ
Bolca Nine bereket dağıtacak

Babaeski ilçesine bağlı Mutlu Köyü’nde hıdırellezin en renkli dilek ritüelleri gerçekleştiriliyor. Kutlamalar mayısın ilk cumasında başlıyor. İlçeye karayoluyla 10 kilometre uzaklıktaki Mutlu Köyü’nün yakınındaki Bolca Nine Türbesi, ziyaretçi akınına uğruyor. Bu sebeble köyü bir ayda Türkiye’nin dört bir yanından yaklaşık 30 bin kişi ziyaret ediyor. Türbeye mutluluk, iş, sağlık, çocuk gibi çeşitli umutlarla gidiliyor. Burada adanan adakların gerçekleştiğine inanılıyor. Ziyaretçiler keselerine bereket gelsin diye türbeye bereket parası atıyor. Köylüler ise türbe yolunda kurulan tezgahlarda Bolca Nine kepçesi ve dualar satarak para kazanıyor. Kurban adayan ziyaretçiler köyde kurbanlarını keserek dağıtıyor.
Türbe girişinde Bolca Nine ile ilgili iki rivayetin yazdığı bir tabela bulunuyor. İlk rivayet şöyle: 15. yüzyıl içinde Fatih Sultan Mehmet Edirne’ye giderken askerleriyle birlikte Bolca Nine’nin yanında konaklamış. Bolca Nine bir yemek kazanından o kadar çok kişiyi doyurmayı başarmış ki askerleri hayrete düşürmüş. Askerlerin yemeğin yetmeyeceğini söylemesi üzerine, nine “Yeyin evlatlarım, bolca bolca yeyin” demiş ve yemek hepsine yetmiş, artmış bile. Fatih Sultan Mehmet bu olay kendisine anlatılınca yaşlı ninenin elini öpmüş ve “Senin adın Bolca Nine olsun” demiş. Bu yüzden Bolca Nine’nin bereket getireceğine inanılıyor. İkinci rivayete göre ise bu yaşlı nine sultana “Atlarınızın kazıkları mola yerinde kalsın” demiş ve bu isteği kabul edilmiş. Sabah olup kalkıldığında kazıkların yeşerdiği fark edilince Bolca Nine’nin ermiş olduğu anlaşılmış.
Mutlu Köyü’ndeki Bolca Nine Türbesi’nin çevresinde yapılan Hıdırellez kutlamaları mayıs sonuna kadar sürüyor. Özellikle cuma günleri turbe dolup taşıyor.

YALVAÇ - ULUĞBEY / ISPARTA

Hıdrellez ateşi Hıdırlık Tepesi’nde yakılacak

Kentte hıdrellez geleneği Yalvaç, Senirkent, Şarkikaraağaç ilçelerinde sürdürülüyor. Bunlar arasında en fazla izleyici çeken şölenler Yalvaç ve Senirkent’in Uluğbey Kasabası’nda gerçekleştiriliyor. Uluğbey Belediyesi ve Seyit Veli Baba Kültür Derneği’nce 19 yıldır düzenlenen etkinlikler 5 Mayıs’ta başlıyor. Köy halkı Ürkebek Tepesi’ndeki Ahdıbek, Erenler, Sarı Kamber Dede yatırlarını ziyaret ediyor, semah dönüyor. 6 Mayıs’ta Ürkebek Tepesi’nde dedelerin duaları eşliğinde kurbanlar kesilip, pilav pişiriliyor. Halk oyunu gösterileri yapılıyor, ozanlar konser veriyor, gençler semah dönüyor. İsparta Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nden edindiğimiz bilgiye göre, Yalvaç’taki kutlamalar bu yıl 5 Mayıs’ta konserlerle başlayacak. Ses, şiir, kompozisyon yarışmasının ödülleri dağıtılacak. 6 Mayıs sabahı saat 11.00’de Hıdırlık Tepesi’nde hıdrellez ateşi yakılacak. Saat 12.00’de keşkek ikram edilecek. Ardından uçurtma yarışması, halk oyunları gösterisi, Yalvaç geleneksel oyunları gösterisi düzenlenecek. Etkinlikler saat 20.00’de Kültür Bakanlığı Ankara Devlet Klasik Türk Müziği Korosu sanatçısı Zerrin Evci’nin vereceği konserle sürecek.

BURDUR GÖLÜ / BURDUR
Burdurlular gölle barışacak

Geçmişte Burdur’da dillerden düşmeyen Aziziye hıdrellez kutlamaları yapılırdı. Hızlı kentleşmeyle köylerin boşalması bu geleneğe darbe vurdu. Aziziye, Kestel, Kuşbaba’daki kutlamalar tarihe karıştı. Kent merkezinde ise Hızırilyas Mahallesi’ndeki Hızırilyas Çeşmesi’nin etrafında şenlikler düzenlenirdi. Halk Hızır ve İlyas peygamberin bu çeşme başında buluştuğuna inanırdı. Kentte yaşayan Hıristiyanlar’ın da kutsal kabul ettiği bu çeşme 40 yıl önce yıkıldı. Belediye bu çeşmenin yeniden yapılmasını planlıyor.
Günümüzde Burdur’daki yegane şenlik yerel yönetim tarafından düzenleniyor. Geçmişin kutlamalarını özlemle hatırlıyor Burdur Belediye Başkanı Sebahattin Akkaya. “50 yıl önce, 6 Mayıs’ta tüm Burdurlular piknik sepetlerini alarak Hıdrellez Mevkii’ne giderdi. Sabahtan akşama süren şenliklerde yemekler yenilir, sohbetler ve oyunlar oynanırdı. O zamanlar Burdur’un nüfusu 30 bin civarındaydı. Hıdrellez etkinliklerine herkes katılırdı.” Akkaya, şimdi bu geleneği belediye olarak sürdürdüklerini söylüyor. “Hıdrellezin geçmişteki gibi kutlanmasını istiyoruz. Bu şenlikleri geleneksel hale getirdik. Burdurluları Burdur Gölü’yle barıştırmak için şenlikleri göl kıyısında kutluyoruz.”
Katılımı artırmak için hıdrellez bu yıl 8 Mayıs’ta kutlanacak. Etkinlikler bisiklet yarışıyla başlayacak. Burdur Cumhuriyet Meydanı’ndan göl kenarına uzanan parkur 12 kilometre. Göl kıyısında çocuklar için oyun bahçesi kurulacak. Animasyon gösterileri, bisiklet turları, uçurtma şenlikleri yapılacak. Belediye, göl kenarına şezlong ve şemsiye yerleştirip Burdurluların gölle barışmasını sağlayacak. Etli hıdrellez pilavı ve helvadan oluşan şölen mönüsü hazırlanacak. Kutlamalar Yakup Ekin’in Şeker Meydanı’ndaki konseriyle son bulacak.

Anadolu’nun Noel Baba’sı

Halkbilimin efsanevi isimlerinden Pertev Naili Boratav’a göre, Hıdrellez sözcüğü iki ismin halk dilinde birleşmesinden oluşuyor. Hızır ve İlyas, Müslümanlarca peygamber kabul ediliyor. Hızır adı, Arapça yeşillik sözcüğünden (hadr) kaynaklanıyor. Hadr aynı zamanda, İslam öncesinde doğanın yeniden uyanışını simgeleyen bir tanrı. Kuran’da Hızır’ın Hz. Musa’ya kılavuzluk ettiği anlatılıyor. Geçtiği yerde kuru otları yeşerten, dokunduğu kişide yeşil iz bırakan, bereket getiren Hızır’ın, tıpkı Noel Baba gibi insanoğlunu arzuladıklarına kavuşturduğuna inanılıyor. Bu nedenle hıdrellez gecesi Hızır’a ulaştırılmak istenen dilekler kağıda yazılıp suya atılıyor ya da bir gül ağacının altına gömülüyor. Bazı yörelerde su dolu çömleğe dilek simgeleri yerleştirilip, gülün altına bırakılıyor. Çok çocuk sahibi olmak isteyen kızlar, derelerden taş topluyor. Bir rivayete göre Hızır ve İlyas iki kardeş. Birlikte ölümsüzlük suyunu bulunca Hızır karada başı sıkışanların yardımına koşmakla, İlyas ise denizde zor durumda kalanlara yardım etmekle görevlendiriliyor. Birbirinden ayrılan iki kardeşin buluşma tarihi 6 Mayıs, bu nedenle yazın başlangıcı kabul ediliyor. Boratav, Türkiye’deki bahar bayramları içinde yaygınlığı, töre, tören, eğlence zenginliği açısından en önemli bayramın hıdrellez olduğunu yazıyor. “İslam Türk İnançlarında Hızır - İlyas Kültü” adlı araştırmanın yazarı Hacettepe Üniversitesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Ahmet Yaşar Ocak’a göre, son 20 yılda şehirleşmeyle birlikte hıdrellez kültürü hızla zayıfladı. “Anadolu’da bu gelenek özgün şekliyle, en güçlü şekilde Alevilerce yaşatılıyor” diyor. “Türkiye’de Çingene Müziği” adlı araştırmayı hazırlayan Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuarı Müzikoloji Bölümü öğretim üyesi Melih Duygulu ise önemli bir noktanın altını çiziyor: “Kamuoyunda, hıdrellezin Çingene bayramı olduğu yolunda yaygın bir inanç var. Bu doğru değil. Kökeni Orta Asya’ya kadar giden bir gelenektir, Ön Asya ve Balkan kültürlerinde kendine yer bulur.”