Kanadalı Bombardier TAI’ye 1 milyar dolarlık sinyal verdi, uçak üretimi için zemin yokladı

Bombardier’in Türkiye temsilciliğini yürüten Kontinental Aviation’ın patronu Yıldırım Demir’in de eşlik ettiği fabrika turunda, Toronto Bölümü Başkan Yardımcısı Simon Roberts, Çağlayan ve beraberindekilere sunum yaptı.
Simon Roberts, bir taraftan Türkiye’ye bugüne kadar 16 iş jeti sattıklarını anlatırken, diğer taraftan ekrana yansıttığı sunumundan, Ankara Metrosu başta olmak üzere, raylı sistemlere dönük iş de yaptıklarını aktardı.
Roberts, 16 iş jeti sattıklarını belirtince, Yıldırım Demir’e sordum:
- Bombardier, bugüne kadar Türkiye’ye ne kadarlık uçat satmıştır?
- 1 milyar doları bulmuş olmamız lazım.
Simon Roberts ve Yıldırım Demir, kriz dünya havacılığını olumsuz etkilerken başarı grafiği sürekli yükselen Türk Hava Yolları’nı (THY) da gündeme getirip Çağlayan’a yolcu uçaklarını da gösterdi. Demir, THY’nin müşterileri arasına katılmasını çok istediklerini belirtti:
- Aslında iç hat uçuşlarında bizim uçaklar rahatlıkla kullanılabilir. Air Canada’nın filosunda 100 dolayında Bombadrier uçağı var.
Aynı zamanda THY’nin Yönetim Kurulu Üyesi olan Mehmet Büyükekşi’ye döndüm:
- THY, Bombardier’den uçak almayı düşünür mü?
- Dar gövdeli uçaklar pek bize uymuyor. Zaten Atlasjet 3 tane almıştı. Onlar da iade ettiler.
Yıldırım Demir de teyit etti:
- Atlasjet söz konusu 3 uçağı iade etti, biz de başka müşterilere yönlendirdik.
Daha sonra Türk Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş. (TAI) Genel Müdürü Muharrem Dörtkaşlı’yı yokladık:
- Bombardier’le TAI arasında bir işbirliği var mı?
- Bombardier’le kademeli olarak TAI’nin sorumluluğunun artacağı bir işbirliği söz konusu olabilir.
- Bu anlaşma Türkiye’de uçak üretimini de kapsayacak mı?
- Bizim hedefimizde bu da var. Birlikte bir uçak geliştirebiliriz.
Bunun üzerine Yıldırım Demir’e yeniden sordum:
- Bombardier, Türkiye’de uçak üretimi düşünebilir mi?
- Aslında TAI’yle ön anlaşma noktasına geldik. TAI, Bombardier’e “Treling Edge” (kanadın arka kısmı-en kritik kısmı) üretecek. Bunun ucu 1 milyar dolara kadar açık.
- Arkasından uçak üretimi de gündeme gelir mi?
- 15-20 gün önce Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım, Bombardier’in CEO’sunu kabul etti. Orada uçak üretimini gündeme getirdik.
Demir, ardından şu noktanın altını çizdi:
- Biz, mevcut modellerden birinin üretimini Türkiye’ye kaydırmak yerine yeni bir modelin geliştirilmesinin
daha doğru olacağını düşünüyoruz.
Yeni uçak nedenini anlatırken, şu örneği verdi:
- Bizim yolcu sayısı 100 kişiye kadar olan modelimiz var. Buna talep düşüşe geçti. Şimdi bu uçağı Türkiye’de üretmek mümkün ama doğru olmaz.
- Yeni geliştirilecek bir modeli üretmek için ne kadar yatırım gerekir?
- Bizim son geliştirilen uçaklardan biri için 3.5 milyar dolarlık yatırım yapıldı. Böyle bir yatırıma hükümetin mutlaka parasal destek de vermesi gerekir.
Bir tarafta çoğunluğuna sahip olduğu TEİ’yle birlikte başarılara imza atan TAI...
Diğer tarafta grafiği yükselen THY gibi bir güç...
Hükümet bu durumda Türkiye’de uçak üretimini yakın gündemine alabilir mi?

Goodrich, Türkiye’yi üretim merkezleri arasına alacak

ZAFER Çağlayan ve beraberindeki ekip, Bombardier’in ardından bir başka yere uğrayınca, başta iniş takımları olmak üzere havacılık yan sanayi devi Goodrich’e önce biz gittik.
Goodrich’in Türkiye temsilcisi Arde Group’un Başkanı Ahmet Demir bizi kapıda karşıladı:
- Ankara merkezli müteahhittim. Askeri tesis inşaatları yaptım. 5 kez kalp operasyonu geçirdim. Artık Cleveland’da (ABD) yaşıyorum. Sıklıkla Türkiye’ye geliyorum.
Demir, Çağlayan’ın
gelmesini beklerken, hedeflerinden söz etti:
- Goodrich’in Türkiye’de üretime dönük yatırım yapması için uğraşıyorum. Bunu mutlaka yapacağız.
- Goodrich, THY Teknik ve Alp Havacılık’la yakında anlaştı.
- Benim sözünü ettiğim yatırım Alp Havacılık’ın boyunu aşabilir. TAİ ve THY Teknik’in bu işin içinde olması gerekir.
Çağlayan’a Goodrich turunda TİM Başkanı ve THY Yönetim Kurulu Üyesi Mehmet Büyükekşi, TAİ Genel Müdürü Muharrem Dörtkaşlı, Alp Havacılık Yönetim Kurulu Başkanı Tuncer Alpata ve Yönetim Kurulu Üyesi Mustafa Kemal Erçelik de eşlik etti.
Goodrich Başkan Yardımcısı Regis Flanski, sunumuna 80 ülkede üretim yaptıklarından girdi:
- Sayın Çağlayan, bir sonraki ziyaretinde Türkiye’yi üretim yaptığımız 81’inci ülke olarak görmek istiyoruz.
Ardından Türkiye’deki mevcut durumu aktardı:
- Alp Havacılık’la 6 yıldır çalışıyoruz. THY Teknik’le kısa süre önce anlaşma imzaladık. THY Teknik, gerektiğinde uçak yedek parçasını doğrudan bizden alacak. Maliyetleri de böylece düşecek.
Flanski, önümüzdeki 8 yılda dünyada 5 bin 500 helikopter üretileceğini belirterek, ekledi:
- TAI’yla bu alanda işbirliği yapabiliriz. Türk Hava Kuvvetleri’nin önemli ihtiyaçları olabilir. TAI’yle bu konuda da işbirliği yapabiliriz. TAI’yle kompozit ürünler konusunda görüşmeler yapmıştık. Bu alanda 100 milyon dolarlık işbirliği gündeme gelebilir. Zaten aralık ayında Türkiye’ye geleceğim. O sırada bu konuları ayrıntılı olarak görüşürüz.
Sonda yeniden Alp Havacılık’a döndü:
- Alp Havacılık’tan F-35’in ışıklarını alıyoruz. Henüz 3 milyon dolarlık alım söz konusu oldu. Şimdi yeni parçalar de eklendi. Aramızdaki işbirliği 250 milyon dolara doğru çıkacak.
Flanski, sunumunu şöyle noktaladı:
- Türkiye’nin havacılıktaki lider rolünü görüyoruz...
Ahmet Demir, bu mesajı biraz daha güzlendirdi:
- Goodrich, Türkiye’ye havuz veya gölde yüzmeyi değil, birlikte okyanusa açılmayı öneriyor.
Zafer Çağlayan’ın yanıtı şöyle oldu:
- Aslında son derece geç kalmışsınız. Şimdi hızlı davranıp, arayı kapatın. Türkiye’yi düşünürken, yakın çevremizi de dikkate alın. Ayrıca, üretim maliyetlerinin Türkiye’de daha avantajlı olduğunu da unutmayın.
Hem sizi yakından
ilgilendiren çok güzel Ar-Ge teşviklerimiz var.

5 yılda 80 milyon dolardan 600 milyon dolara yükseldik

BOMBARDIER ve Goodrich tesislerini gezerken, TAI Genel Müdürü Muharrem Dörtkaşlı’yla konuştum:
- Buralardan size önemli işler görünüyor.
- Çok işimiz, çok da büyüme fırsatlarımız söz konusu. 5 yıl önce ciromuz 80 milyon dolardı.
- Şimdi ne kadar?
- 600 milyon dolara yükseldik.
- 1 milyar doları ne zaman yakalarsınız?
- 2012’de 1 milyar doları buluruz.
- Bunun ne kadarı ihracat?
- Ciromuzun üçte ikisi ihracattan geliyor.
Bombardier ve Goodrich, TAI’ye çok asılıyor... Bu durumda, TAI’ye daha büyük işler yakın görünüyor...

Parçaları üretiriz ama güvenlik belgesi önemli

GOODRICH Landing Gear tesislerini gezerken THY Yönetim Kurulu Üyesi Mehmet Büyükekşi’ye takıldım:
- Hazır işbirliği anlaşması imzalamışken, üretime geçemez misiniz?
- Aslında biz ilk göreve geldiğimizde, 6-7 yıl önce bu konuları yokladık. Yüzümüze bile bakmadılar. Şimdi kendileri çok istekli davranıyor.
- Şu anda gezdiğimiz üretim tesisi Türkiye’nin yapamayacağı birşey değil. Örneğin, iniş takımlarını Türkiye rahatlıkla üretebilir.
- Kendi başımıza üretirsek kullanamayız.
- Neden?
- Bu işte güvenlik belgesi önemli. Güvenlik belgesi olmadan da hiçbir uçakta kullanamayız. Zaten, güvenlik belgeli üretici sayısı da dünyada 5-6 dolayında.