Süpersonik iş jetleri geliyor

Emekli olan Concorde’lardan sonra gökyüzünde askeri jetler dışında ses hızının üzerinde uçabilen uçak kalmadı. Concorde’ların en önemli müşterileri olan işadamları ise arayışta. İstedikleri yere hızlı gidebilmek, gökyüzünde daha az zaman harcamak için süper hızlı uçakların hizmete gireceği günü bekliyorlar.

Aslında sesten hızlı iş jeti imalatı yeni bir proje değil. Bu konuyla ilgili ilk çalışma 1991’de Amerikan Gulfstream ile Rus Sukhoi şirketlerinin ortaklığında yapıldı. Soğuk Savaş sonrasındaki bu ilk ortaklık ne yazık ki sembolik olmaktan öteye gidemedi. S-21 adı verilen proje sipariş alamadığı için iptal edildi. Bunu 1998’de Fransız iş jeti imalatçısı Dassault izledi. Projede en büyük sorun motor konusunda yaşandı. Tüm imal edilen süpersonik motorlar, askeri jetlerin kullanabileceği özellikte tasarlanmıştı. Askeri motorların çok sık bakıma ihtiyaç duymaları, aşırı yakıt harcamaları bu tür motorların veya türevlerinin süpersonik iş jetlerinde kullanılmasını engelliyordu.

Geçtiğimiz ay gerçekleştirilen NBAA Fuarı’nda iki projeyle birlikte süpersonik uçak tartışması yeniden alevlendi. Bir tarafta Lockheed Martin var. Adını askeri uçakların yanı sıra sesten üç kat daha hızlı uçan SR-71, radara yakalanmayan F-117 gibi projelerle duyuran Lockheed, SSBJ adını verdiği proje ile pazardan pay almak istiyor. Uçak ters ‘V’ şeklindeki kuyruk yapısına sahip.

KISA KANATLAR

Lockheed Martin’in karşısında Boeing ve Raytheon var. İki şirket de havacılık sanayiinde gerek yolcu uçakları gerekse de iş jetlerinde çok ciddi güce ve tecrübeye sahip. Aerion adı verilen projeyle, kısa kanatları sayesinde hızının rakipten saatte 300 kilometre daha yüksek olması hedefleniyor.

Gerek SSBJ gerekse de Aerion’un ilk uçuşu için hedef 2010. Ortalama 80 milyon dolara satışa sunulacak uçaklar 12 koltuklu tasarlanıyor. Menzili 7 bin 400 kilometre olarak belirlenen süpersonik iş jetlerinin geliştirme maliyetleri ise 2.5-3 milyar doları bulacak.

Süpersonik uçakların en büyük derdi gürültü. Sesten daha düşük hızla uçarken oluşan ses dalgaları, uçaktan daha hızlı olduğu için öne doğru yayılıyor. Uçağın ses hızını aşmasıyla birlikte çıkardığı ses dalgaları üst üste binmeye başlıyor.

SES DUVARI

Titreşim üst üste binen ses dalgaları nedeniyle çok fazla artarak yüksek basınç oluşturuyor. Mach 1 olarak adlandırılan ses hızı saniyede 340 metre sınırına geldiğinde uçak bu üst üste binmiş olan dalgaları yani ses duvarını aşıyor. Bu geçiş sırasında patlama sesleri duyuluyor.

Gürültü nedeniyle sivil süpersonik uçakların deniz gibi yerleşim biriminin olmadığı yerde uçuşlarına izin veriliyor. Şimdi her iki şirket de uçağın tasarımında yapacakları değişimlerle gürültüyü en aza indirmeyi hedefliyor.

Araştırmalara göre gelecek 10 yıldaki süpersonik iş jeti ihtiyacı 250-300 uçak arasında. En büyük müşteriler NetJet gibi hisseli uçak hizmeti veren kuruluşlar olacak.

Tolga ÖZBEK

1947

Bell X-1A

Test pilotu Chuck Yeager 1947’de ses hızını aşan ilk pilot oldu.

1953

F-100 Super Sabre

F-100, seri imal edilen sesten hızlı ilk savaş uçağıydı.

1964

SR-71 Blackbird

İmal edilen en hızlı uçak SR-71, keşif amacıyla kullanılıyordu.

1976

Concorde

İngiliz-Fransız ortak imalatı Concorde yolcu uçağı hizmete girdi.

B-1B Lancer

Hareketli kanatları, süpersonik hızıyla B-1B, uçak tasarımında yeni bir çığır açtı.

1992

Sukhoi-Gulfstream S-21

Rus-Amerikan projesi sipariş alınamadığı için sona erdi.

1998

Dassault Falcon SST

Yeterli performans veren motor bulunamadığı için proje iptal edildi.

SSBJ ve Aerion

İki proje bu kez hayali gerçekleştirmeyi hedefliyor.

VIP filosu büyüyor

Türkiye Cumhuriyeti’nin hükümet uçuşlarında kullanacağı filo yapısı, alınacak Airbus A319 Corporative Jet’le birlikte şekillenmeye başladı. Başbakanlık tarafından yapılan çalışmada A319CJ’nin üzerine geniş gövdeli bir uçak için de görüşmeler sürüyor. Hükümet yetkililerinin yanı sıra gazeteciler ve işadamları ile yapılan kalabalık seyahatlerde kullanılacak uçağın 100 koltuklu olması planlanıyor.

Geniş gövdede iki alternatif bulunuyor. Bunlardan birincisi halen THY filosunda kullanılan Airbus A310 uçaklarından birinin VIP modeli haline getirilmesi. Uçuş saati düşük bir uçak seçilerek kabini tamamen yenilenecek. İkinci alternatif ise THY’nin de uzun menzilde sipariş verdiği çift motorlu Airbus A330 alımı. A319CJ’nin altına da uzun menzilli bir iş jeti bakılıyor. Bu pazarda Bombardier Global Express, Dassault Falcon 900EX ve Gulfstream G550 çarpışıyor.

Başbakanlığın helikopter ihtiyacı ise Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) tarafından karşılanacak. TOBB, Sikorsky’nin S-92 modelini almak üzere el sıkıştı. Detayların görüşüldüğü projede helikopterin işletimi Emniyet Genel Müdürlüğü’ne bağlı Havacılık Daire Başkanlığı tarafından yapılacak. Normalde 19 koltuk kapasitesine sahip helikopter, Başbakan Erdoğan için 10 koltuklu ve VIP donanımlı hale getirilecek.

Onur Air Kars’a uçacak

Kış sezonunda 11’inci uçuş noktası olarak Malatya’yı açan Onur Air, 1 Aralık’ta İstanbul-Kars seferlerine başlıyor. 89 milyon liralık tek fiyat uygulamasını sürdürecek olan Onur Air, talep olması doğrultusunda Malatya-İzmir seferlerini planlıyor. İç hatlara 9 Aralık 2003’te Kayseri uçuşlarıyla başladıklarını söyleyen Onur Air Genel Koordinatörü Şehabettin Bolukçu, bir yıla yakın sürede 1.5 milyon yolcu taşıdıklarını açıkladı. Abdurrahman CENGİZ

THY ilk 50’de

Havacılık sektörünün saygın dergilerinden Flight International tarafından hazırlanan en büyük 50 havayolu sıralamasına THY de girdi. Havayollarının 2003 rakamlarına göre yapılan sıralamada THY taşıdığı 10 milyon 500 bin yolcu ile 41, ciroda ise 1.5 milyar dolar ile 47’nci oldu. Bu yılı 12 milyon yolcu ve 2 milyar dolar ciro ile kapamayı hedefleyen THY, sıralamadaki yerini yükseltmek istiyor.

Derginin yaptığı araştırmada 2003, sektör için ciddi türbülansların yaşandığı bir yıl olarak kayıtlara geçti. Milyar dolar seviyesindeki dev zararlar başta Kuzey Amerika olmak üzere büyük havayollarının belini büktü.

Geçen yılın gülen şirketleri ise düşük maliyetli havayollarıydı. Küçük ama elastik filoları, pazar ihtiyaçlarına hemen cevap verebilen rekabetçi yapıları bu şirketleri büyüttü. İlk başarılı örneği Amerika’da Southwest olan bu model Avrupa’da da hızla yayıldı. 2003’te ilk defa Ryan, EasyJet, Virgin Blue gibi şirketler ilk 50 sıralamasına girdi. Yapılan araştırmalar özellikle kısa mesafeli uçuşlarda bu şirketlerin pazar paylarını daha da yükselteceğini gösteriyor.

Kár ve zarar durumu uçak siparişlerine de yansıdı. Kár eden havayolları, kazançlarını uçağa yatırdı. Geçen yıl en fazla uçağı Amerika’da hızla büyüyen düşük maliyetli havayolu JetBlue verdi. Toplam 221 uçak alacak JetBlue Havayolları’nı EasyJet 100, Ryanair 98, Southwest 95, AirTran da 57 uçakla izledi. Bayrak taşıyıcı havayollarından Japon ANA 118, Emirates de 95 uçak sipariş verdi.

EN FAZLA YOLCU

1 Delta 104.5

2 American 88.8

3 United 66.2

4 Southwest 65.7

5 Japan 58.2

6 Northwest 51.9

7 All Nippon 48.1

8 Lufthansa 45.4

9 Air France 43.7

10 US Airways 41.3

11 Continental 39.9

12 British Airways 36.1

13 Qantas 28.9

14 Iberia 25.6

15 Ryanair 23.1

16 Alitalia 22.5

17 Korean 21.7

18 Easyjet 21.1

19 China Southern 20.5

20 America West 20.1

21 Air Canada 20

22 SAS 19.3

23 KLM 19

24 Air China 18.1

25 Thai 17

26 Malaysia 15.4

27 Alaska 15

28 Saudia 14.5

29 Singapure 13.3

30 China Easthern 12.2

31 American Eagle 11.9

32 Asiana 11.8

33 AirTran 11.7

34 Express Jet 11.4

35 ATA 11.2

36 TAM 11.2

37 Swiss 11.2

38 Varig 11

39 Comair 10.9

40 Skywest 10.7

41 THY 10.5

42 Emirates 10.4

43 Cathay Pacific 10.1

44 Virgin Blue 10

45 New Zelland 9.6

46 BMI 9.4

47 Aero Mexico 9.3

48 Southeasth 9.2

49 JetBlue 9

50 Austrian 8.5


EN FAZLA CİRO

1 Lufthansa 18.156

2 Fedex 17.497

3 American 17.440

4 Japan 17.189

5 Air France 14.521

6 United 13.724

7 Delta 13.303

8 British Airways 12.857

9 ANA 10.834

10 Northwest 9.510

11 Continental 8.870

12 SAS 7.208

13 KLM 6.917

14 USAirways 6.846

15 Qantas 6.664

16 Air Canada 6.012

17 Southwest 5.937

18 Singapore 5.648

19 Iberia 5.256

20 Korean 5.180

21 Alitalia 4.916

22 Cathay Pacific 3.799

23 Emirates 3.617

24 Thai 3.179

25 Swiss 3.073

26 Saudia 3.050

27 UPS 3.046

28 Cintra 2.780

29 Air China 2.689

30 Austrian 2.552

31 Alaska 2.436

32 Thomas Cook 2.414

33 South Africa 2.331

34 Malaysia 2.260

35 America West 2.254

36 China Airlines 2.209

37 Varig 2.199

38 Virgin Group 2.163

39 China Southern 2.111

40 Asiana 2.105

41 EVA 1.904

42 Air New Zelland 1.886

43 FinAir 1.823

44 China Easthern 1.728

45 LAN 1.639

46 Aeroflot 1.588

47 THY 1.566

48 ATA 1.519

49 Easyjet 1.497

50 TAP Portugal 1.379