Sihirli taşlar ve taş gibi bilgiler

Eğer bir meteoroloji taşımız yoksa, atadan kalma tekerleme ya da bilgileri öğrenerek, kendi çapımızda meteoroloji sihirbazı olabiliriz. Sadece biraz emek gerek.

HANGİ taş değerli, hangi taş değersiz? Bir taşı değerli kılan nedir? Elmas, yakut, safir, yeşim gibi güzelliklerinin ve nadirliklerinin dışında pek fazla işe yaramayan dünya hediyelerinin uğruna neden bazen kıyametler koptuğunu anlamak her zaman kolay olmayabilir. Anlaşılan bir taşı değerli kılan, güzel görünmesi ve nadir bulunması. Peki ya işlevi olan taşlar? Mesela tarih içinde karşımıza çok çıkan felsefe taşı diye bir taş var; ne olduğunu ben de bilmiyorum ama Harry Potter bile peşine düşüğüne göre önemli bir şey olmalı. İstanbul’daki Dikilitaş, Çemberlitaş, Nişantaşı, Beşiktaş da çok güzel görünmeyen ama işlevsel olan taşlardan sanırım.

METEOROLOJİ TAŞI

Bir de bizim buralarda değil ama Batı’da sıkça görülen bir meteoroloji taşı var. İnternette bolca örneğine rastlamak, farklı isimlerle görmek mümkün. Hava tahminlerimizi kolaylaştıran bir unsur olduğu için sizlerle paylaşmak istedim. İnce, esnek ve sağlam bir sicim ya da telle evin dışına, açık havada uygun bir yere asılan taş, bize hava durumu hakkında çok net bilgiler veriyor. (!) İster inanın, ister inanmayın! Resimde detaylarıyla görülmekte zaten. Bilgileri şöyle tablolaştıralım:

DURUM.....HAVA TAHMİNİ

Taş ıslak.....Yağmurlu
Taş kuru.....Yağış yok
Taşın gölgesi yerde.....Güneşli
Taşın üstü beyaz.....Kar yağıyor
Taş görünmüyor.....Sis var
Taş sallanıyor.....Rüzgârlı
Taş aşağı yukarı zıplıyor.....Deprem oluyor
Taş yerinde yok.....Kasırga

Görüldüğü gibi, bir uyduruk taş neler yapabiliyor. Ne kadar işlevsel değil mi? Hangi elmas böyle bir işleve sahip?

ŞAKA ŞAKA…

Tabii bu bir şaka. İnsanların bir an durum gülümsemelerini sağlamak için uydurulmuş bir espri. Hava durumunu internetten, radyodan, televizyondan yararlanmadan tahmin edebilmek, başka bir deyişle havayı, havaya bakarak tahmin etmek önemli bir meziyet. Ve bu işe ne kadar kafa patlatırsak patlatalım, ancak zamanla oluşan bir meleke! Önce bazı işaretleri okumayı öğrenmek, sonra bir sürü hata yaparak tahminlerde bulunmak; zamanla hata payının düştüğünü, tahminlerimizin daha oturaklı hale geldiğini görmek mümkün. Bunun için okumak, havaya bol bol bakmak ve çekinmeden tahminlerimizi söylemek (tercihen kayda geçirip belirli süre sonra sonucunu da yanına yazmak) ve bunu defalarca ve senelerce yapmak gerekiyor. Ama ilk şart, başımızı kaldırıp havaya bakmak!

ATADAN KALMA BİLGİLER

Binlerce yıldır süregelen denizcilik (ve belki ondan da önce, havaya çok fazla bağımlı olan tarım faaliyetleri) geleneği, birçok bilgiyi beraberinde bizlere naklediyor. Bu bilgilerin içinde en kıymetli yerlerden biri, kuşkusuz hava gözlemlerine ait. Çoğu tekerleme şeklinde bize ulaşan bu bilgi tomarlarını aklımızda tutmak, hiç şüphe yok ki denizde (ve kuşkusuz tarımda) bize çok yardım edecektir. Teknolojinin olanaklarından yararlanmak, elbette harika. Bugün internet elimizin altında. Barometre denilen o harika alet, onlarca yıldır denizcilerin pusuladan sonraki en büyük yardımcısı. Dijital teknoloji, her konuda yardımcımız. Ama teknolojik her aletin günü gelince bozulacağı da muhakkak. “Belki bozulur” diyemeyiz. Bir gün mutlaka bozulur. Sadece ne zaman olacağını bilemiyoruz. Denizin ortasında internet bulmak mümkünse de, her zaman olamayabilir. İhtiyacımız olduğunda hiç ulaşamayabiliriz. Dijital aletlerin içine su kaçabilir, pili bitebilir, camı kırılabilir vs. Bu nedenle, bazı atadan kalma yöntemlerin bilgisine sahip olmak en iyisi.

SİHİRLİ SÖZLER DEĞİL BİLGİ

İşte bu gözlemlerden bazılarını buraya almak istedim. Ancak, ne yazık ki bizim dilimizde bu konuda çok az tekerleme olduğundan (aslında ‘hiç’e yakın olmadığından), çoğunu tercüme ederek aktarmak zorunda kaldım. Onları da tekerlemeler hale getirmeye uğraşmadım, içindeki bilgiyi aktarmak istedim ama bazıları kendiliğinden tekerleme oluverdi. Zira herkes kendi zihninin kıvrımlarını iyi bilir ona göre bir tekerleme icat edebilir. Nitekim asıl olan, hava gözlemi ile sonucun tahminini bir araya getirecek uygun sözcükleri bulmak. Artık kusurumuz af ola.Kraterler keskinleşince rüzgârlar da sertleşir. (Ayın yüzeyindeki şekiller çıplak gözle bile oldukça keskin olarak seçilebiliyorsa, sert rüzgârlar yükseklerde bulutları süpürüyor demektir. Ertesi gün de rüzgârların sert olması beklenebilir.)Ayın ve güneşin etrafında varsa hale, tez vakitte yağmuru bekle. Netleşince sesler, kötü hava bizi bekler. (Kötü havadan kasıt, yağmur, sert rüzgâr, yağmurlu sert rüzgâr vb. Çünkü bunların oluşması için bulutların alçalması gerekir. Bulutlar alçalınca sesi yansıtan özel bir set oluşur. Ses, odanın tavanına çarpar gibi buluta çarparak bize daha yakın ve keskin olarak ulaşır.)- Gökkuşağı rüzgâr üstündeyse yağmur gelecek, rüzgâr altındaysa yağmur geçip gitmiştir.- Akşamın kızartısı sabahı güz; sabahın kızartısı akşamı kış eder. (Kızıl gökyüzü, oluş zamanına göre anlam taşır. Eğer sabah gökyüzü kızarırsa bu kötü havanın geldiği uyarısıdır, eğer akşam olursa, keyifli ve sakin havanın habercisidir. Güz, burada iyi bir şey.)- Uskumru sırtı şekilli bulutlar, güçlü rüzgârların geleceğine işaret eder. - Kısrak kuyruğu şeklindeki bulutlar zamanla sertleşecek iyi havaya delalet eder.- Bulutların rengi koyulaşıyor ve yukarı doğru hacimleniyorlarsa, kötü hava gelecek demektir.- Rüzgâra sırtımızı verdiğimizde, yüksek katmandaki bulutlar sağdan geliyorlarsa havanın düzeleceğine, soldan geliyorlarsa havanın bozacağına işaret ederler.- Ufkun belirli bir yöresinde kümelenen bulutlar, genellikle rüzgârın o yönden kuvvetlenerek eseceğine işaret eder.- Rüzgâr saat istikametinin tersine dirise ediyorsa (yön değiştiriyorsa) hava bozacak, saat istikametinde dirise ediyorsa gök sıyıracak (açılacak), uygun hava koşulları oluşacak anlamına gelir.

OKUMAK ÖNEMLİ

Her biri bir bilgi hazinesi olan tekerleme ya da cümlelere pek çoğunu ilave etmek mümkün. Artık Türkçemizdeki denizcilik kitaplarında pek çoğunu ve fazlasını bulmak olası. (2013 yılında ADF yayınları arasından çıkan, Dag Pike’ın yazdığı ve çevirisi bana ait olan Hava Tahminini Geliştirmek İçin 50 Öneri adlı kitabı öneririm. Ben çevirdiğim için değil, iyi bir kitap olduğu için.) Ama ezberlenmiş bilgi kaybolmaya mahkumdur, öğrenilmişi ise ışık tutar. Yapabileceğimiz en doğru şey, sık sık gözlem yapmak, sonucunu takip etmek ve okuyarak kendimizi geliştirmektir. Kalın sağlıcakla…

BU HAFTA SONU HAVA VE DENİZ

RÜZGÂR KAFA KARIŞTIRIYOR

BU aralar, ki kışın çok olur bu; hava nereden eseceğine karar veremiyor bir türlü. Bir bakıyorsun yıldızdan, bir bakıyorsun günbatısından, bir bakıyorsun lodostan, ardından karayelden esiyor. Mesela bu sabah (cuma) Marmara’nın kuzeyinde kuzeyli havalar var ama güneyinde güneyli havalar hâkim. Pek kuvvetli değiller. Gece poyraza dirise edecek hava, cumartesi günü poyrazlığını yitirip sükûnete bürünüyor. Sonra da pazar günü sonuna kadar aynı sükûnette kalıyor gibi görünmekte. Fakat yeni haftanın ilk günü hissedilir bir lodosu beklemek yerinde olur.Bugün bol bir yağış söz konusu. Marmara’nın batısından başlayarak doğuya doğru iyice bir ıslatacak, ıslatmakla kalmayabilir, aman önlem almayı ihmal etmeyelim. Uludağ kar almayı sürdürüyor. Hava sıcaklığının pek değişmediğini söylemek doğru olur. Marmara Denizi’nde deniz suyu sıcaklığı ise 8 derece santigrat bandında. Tüm denizcilere selamet, herkese mutlu bir hafta sonu dilerim. #tayfuntimocin