Bir kültür mozaiği: Gaziantep

Gaziantep’in adıyla ilgili anlatılanlar en az tarihi kadar zengin. Bilinen ilk ismi “Toroslar’ın karşısındaki Antakya” yani ‘Antiochia ad Taurum’. Daha sonraları kayıtlara geçen ‘Ayıntap’ için de farklı anlamlar ifade ediliyor. Ayıntap’ın Farsça ‘pınarı bol’ anlamına geldiğini söyleyen de var, Hititçede ‘han toprağı’ demek olan ‘hantap’ kelimesinden türediğini de... Antep adının kaynağı kesin olarak bilinmese de ‘Gazi’ unvanı 8 Şubat 1921’de Kurtuluş Savaşı’ndaki 10 aylık kuşatma esnasında Fransızlara karşı gösterdikleri direnişten dolayı verilmiş.

Gaziantep’i keşfederken benim önerim şehrin tarihi merkezi olan Kültür Yolu’nu adımlamanız. 2012’de bu yolun başlangıcı kabul edilen Dereboyu Sokak’taki özgün Antep evleriyle başlayın şehri deneyimlemeye, sonra da binlerce yıllık kalıntıların üzerine inşa edilen merkezdeki kaleye geçin.

36 kuleden 12’si ayakta

Kimler tarafından, ne zaman yapıldığı bilinmeyen yapı, bugünkü görkemine MS 6’ncı yüzyılda ulaşmış. 36 kulesinden sadece 12’si ayakta. Kültür Yolu boyunca birçok han, çarşı, cami, Mevlevihane, hamam ve kahvehane var. Yunan dilinden gelen ‘müze’ kelimesi ‘bilimler tapınağı’ anlamındadır ve sanılanın aksine, güncel teknolojiler ve bilgilerle devamlı yenilenmesi gerekir. Kaynak bu kadar zengin olunca Gaziantep Büyükşehir Belediyesi de kenti bir müzeler şehrine dönüştürmeye karar vermiş. Bu amaçla açılan Kültür Yolu’nun üzerindeki Gaziantep Savunması ve Kahramanlık Panoraması, hamam, oyuncak, mutfak ile cam müzeleri bunlardan sadece birkaçı. Kahramanlık Müzesi’nde Antep’in destansı savunmasına katılan halk, resimler, rölyefler, maketler ve heykellerle anlatılmış. Medusa Cam Eserler Arkeoloji Müzesi ise kendi alanında Türkiye’deki tek özel müze. Birkaç eski Gaziantep evinin restore edilmesiyle hazırlanan müze, bir kültür-sanat merkezi işlevini de sürdürüyor. 2013’te açılan Oyuncak Müzesi Türkiye’deki dört örnekten biri. Türkiye’deki ilk mutfak müzesi olan Emine Göğüş Mutfak Müzesi, 1909’da yapılan Göğüş Konağı’nda, kentin zengin mutfak tarihini ve kültürünü gözler önüne seriyor.

Zeugma ve müzesiyse Gaziantep’te gezi listenize mutlaka eklemeniz gereken bir adres. Burası 30 bin metrekarelik devasa bir alan içinde mozaik müzesi, arkeoloji müzesi, açık eser sergileme alanı ve konferans merkezini de kapsayan büyük bir kompleks. Bütün dünyanın ‘Zeugmalı Çingene Kız’ mozaiğiyle tanıdığı müze sizi de çok etkileyecek.

Müzenin girişinde Zeugma Antik Kenti’ndeki bir tapınağa ait olduğu düşünülen Athena heykeli karşılıyor ziyaretçileri. Müzeye ilk defa gidenlerin girişte Zeugma’nın anlatıldığı üç boyutlu kısa filmi seyretmesini tavsiye ederim.

Antik kent kazılarında ortaya çıkan Poseidon ve Euphrates (Fırat) villalarına ait mozaikler müzenin göz alıcı parçaları. Bir zamanlar şehir merkezinde durduğu sanılan Mars heykeli, eski görkemli günlerinin hatırına yaklaşık 7 metrelik bir sütunun üzerine yerleştirilmiş. Bir elinde kılıcı, bir elinde çiçek dalıyla hem savaşı hem de baharı temsil eden heykel kusursuz anatomik oranları sayesinde boyutlarını aşan bir görkemde algılanıyor.

Şehirdeki birbirinden güzel ve orijinal özelliklere sahip camileri ziyaret etmeyi ihmal etmeyin. Şirvani Camisi’nin yapım tarihi bilinmemekle birlikte Osmanlı öncesi döneme tarihleniyor. Tahtani veya Tahtalı Camisi orijinal görüntüsünden uzaklaşmış, ancak taş işçiliğindeki ustalık hâlâ göz dolduruyor. Son derece sade bir yapı olan Mevlevihane (Tekke Camisi) semahane, cami, derviş odaları, şeyh evi ve çeşmeden oluşuyor. Sadece minaresi orijinal olarak korunan Alaüddevle Camisi, Handaniye Camisi, inşaatı 1756-1758 yılları arasında tamamlanan Karagöz Camisi de görülmesi gereken önemli yapılar.

Restore edilen hanlar

Zanaatkârların bir arada olduğu hanlarsa otantik atmosferleriyle geçmişin izlerini günümüze taşıyor. İki katlı Yüzükçü Han, halıcılar çarşısı olarak hizmet veren Anadolu Hanı, en küçüklerden olan Tütün Hanı, 19’uncu yüzyılda inşa edilen Buğday Pazarı (Arastası), Zincirli Han, Kültür Yolu üzerindeki Pürsefa Han, Emir Ali Han, Yeni Han, Budeyri Han, Hışva Han, Millet Han, Gümrük Han, Şira Han, Yemiş Han ve Tuz Hanı kentin önemli tarihi yapılarından bazıları. Bu hanların kimi restorasyon geçirmiş, kimiyse sırasını bekliyor.