Rüzgargülü bizim ilköğretimdeki gibi öğretilirse ne olur? Uçaklar pistten çıkar!

Sonra sırf bu koku yüzünden domuz çiftliklerinin şehrin dışında hákim rüzgár yönünde kurulmadığını öğrendim. Benzer şekilde fabrikaların yer seçiminde de hákim rüzgár yönüne, yani rüzgárgülüne dikkat ediliyor. Peki, rüzgár nedir ve neden eser? Ders kitaplarında öğretildiği gibi rüzgárgülü var mıdır?

Rüzgár, dünya yüzeyine göre havanın yatay yönde yaptığı doğal harekettir. Peki, rüzgár neden eser? Hava basıncındaki dengesizlikleri ortadan kaldırmak için. Hava görünmez bir gaz olduğu için rüzgárı da göremeyiz; ancak onu etkileriyle fark ederiz. Cisimlerin hareketinden veya birtakım özelliklerin (ses, koku vb) taşınmasından yararlanarak rüzgárın yönünü de belirleyebiliriz. Bazı bölgelerde rüzgár belli bir yönden daha sık eser. Bir zaman dilimi içerisinde en sık gözlenen poyraz, yıldız, karayel, günbatısı, lodos, kıble, keşişleme, gündoğusu gibi yönlerden biri hákim rüzgár yönü olarak adlandırılır.

Rüzgárın kışın neden olacağı ısı kaybı azaltılmalı; yazın da vereceği serinletici etkiden yararlanılmalı. Hava kirliliği vb. için de şehirlerin planlanmasında ve binaların inşa edilirken hákim rüzgár yönüne dikkat edilir. Örneğin, eskiden İzmir’de caddeler denize dik yapılırdı. Böylece yazın sıcak günlerde deniz ve kara meltemleri şehir konforunu artırabilirdi. Özetle hákim rüzgár yönü, şehir planlaması açısından son derece önemli olan endüstriyel merkezlerin, fabrikaların, çöplüklerin, gökdelenlerin, vb’nin yer seçiminde dikkate alınır. Bu nedenle örneğin, İstanbul Kartal, Bahçeşehir ve İkitelli’de gökdelenlerin inşasına ayrılmasına karar verenler de hákim rüzgár yönünü dikkate almış olmalıdır.

SÖZDE RÜZGARGÜLÜ

Hákim rüzgár yönü sadece çöplüklerin veya fabrikaların yeri belirlenirken kullanılmaz. İklimimizi de önemli ölçüde etkilerler. Bunun için hákim rüzgár yönü, "rüzgárgülü" ile belirlenir. Rüzgárgülü, aylık veya yıllık olarak farklı yönlerden esen rüzgár zamanının yüzde olarak ortalamasını gösteren bir grafiktir. Grafikte en büyük yüzdeye sahip olan yöne, hákim rüzgár yönü denir. Diğer bir deyişle rüzgárgülü, bir káğıdın katlanmasıyla yapılan ve rüzgárın etkisiyle çivilendiği sopanın ucunda sağa sola dönen bir oyuncak değildir!

Rüzgár yönünün belirlenmesinde sıklıkla kullanılan alete jüriyet denir. Jüriyet, rüzgár yönünde serbestçe dönebilen ok biçiminde basit bir alettir. Bazen bu okun ucunda rüzgárın şiddetini ölçmek için bir fırıldak da vardır. Havaalanlarında ve otobanların kenarlarında ise daha çok rüzgár çorapları kullanılır. Bunlar, koni şeklinde ve iki ucu açık uzun ve ince torbalardır. Rüzgár estiğinde şişer ve yatay konuma gelerek rüzgárın estiği yönü gösterir...

Hákim rüzgár yönü ve rüzgárgülüyle ilgili durum böyleyken, Milli Eğitim Bakanlığı ilköğretim ders kitabı Fen Bilgisi 7, sayfa 39’daki etkinlikte karton, makas, cetvel, toplu iğne ve silgili kalemle çocuklara güya bir "rüzgárgülü" yaptırılıyor. Benzer deneyler birçok ders kitabında, "Hey arkadaşlar! Bu kez de çok eğlenceli ve fırıl fırıl dönen bir rüzgárgülü yapmayı öğreniyoruuuuuzz!!!" reklámıyla var. Rüzgárgülü bu şekilde öğretilirse ne olur?

Havaalanlarımızdaki pistlerin doğrultularının da hákim rüzgár yönüne göre belirlenmesi gerekirdi. Fakat Atatürk Havaalanı’ndaki 0624 nolu pistte uçaklar maruz kaldıkları kuvvetli yan rüzgárlar yüzünden de sık sık pist dışına kayarak kazalar yapmakta. Bu pisti yapan müteahhit de ilkokulda rüzgárgülünü yanlış öğrenip uygulamış olabilir mi?

İnternette de küçük bir araştırma yapınca karşıma çıkan yanlış bilim örneklerinin bazıları şunlar: "Rüzgárgülü... süs filan olarak da kullanılır aslında, böle rengárenk, benim var bi kaç tane bide yazlığın bahçesine koydum bi metre boyunda rüzgar estikçe dönüyo." Tülin Onat, kasım ayı içinde, Türkiye İş Bankası Parmakkapı Sanat Galerisi’nde "Plastik Rüzgar Gülü" adlı bir sergi gerçekleştirmiş. Doğuş Çocuk Türk-Yunan çocuklarıyla "Her çocuk bir rüzgar gülüdür, geleceğe yöne verir" sloganıyla Rüzgar Gülü Festivali düzenlemiş...

YİNE KÖTÜ BİLİM ÖRNEĞİ

Kendi internet sitelerinde, Sayın Milli Eğitim Bakanımız Hüseyin Çelik için de "...hakim temayüllere uyarak bu sene suya sabuna dokunmayan bir konuşma yapmasını bekliyordu. Ama o, rüzgargülü gibi esen rüzgárın yönüne göre dönen ve her dönüş için mazeretler üreten sözde aydınlardan olmadığını gösterdi" diyorlar.

Benzer şekilde, "Dostluklarımız, çevremizdeki insanlar bana rüzgargülü gibi görünüyor. Çıkarlarının rüzgarına kapılıp peşinden giden, her yöne dönebilen, birkaç saat içinde bile verdiği sözü unutabilen, her şeye rağmen yalnızca kendi çıkarları yönünde durabiliyor." Kimisi ise "Ben bir ağaç ev yaptım. Bu ağaç evin elektriğini rüzgargülü ile üretiyorum" diye Bilim Teknik Dergisi’ne bir soru soruyor. Buna karşılık Bilim Teknik Dergisi’nde de "Rüzgar gülünün aynı hızda döndüğünü varsayarsak, jeneratörün gerilimini yükseltmek için, bobinindeki sarım sayısını arttırmak gerekiyor" diye cevap veriliyor.

Hey millet! Şimdi fırıl fırıl dönen bir rüzgárgülü yapıp bir sopanın ucuna takarak şööyle bir dolaştırıyoruuz! Sonra gerçekten rüzgara göre yön değiştirebiliyoor muu diye ona iyicene bakıyooruuuz... Yani, yanlış bir şekilde rüzgargülü denilen şeyin sopa döndürülmeden rüzgara göre kendiliğinden dönmesi de mümkün değil. Öyleyse, lütfen çocuklarımızın iyiliği için kötü bilime hayır deyip rüzgar güllerini "fırıldak" vb. bir şey yapın!

Bu arada "poyraz fırtınası" diye bir şey de yoktur. Poyraz denilen yönden rüzgar her çeşit esebilir.