Gökyüzünde esrarengiz ışıklar ve 3 güneş var!

Atmosferde çok sayıda optik olay meydana gelir. Açık havada gökyüzü mavi, ufuk ise süt beyazdır. Gündoğumu ve günbatımında gökyüzü pembe, kırmızı, turuncu ve morun parlak renklerini içeren bir görünüm kazanır. Gece boyunca ayın büyüklüğü ve renkleri değişir. Yıldızlar sürekli olarak göz kırpıyormuş gibi görünür. Tüm bunları anlayabilmek için güneş ışığının atmosferle olan etkileşiminin yakından incelenmesi gerekir. Dersimiz atmosferik optik
değil ama tepemizde nelerin olup bittiğini biraz olsun anlamak akıl sağlığımıza iyi gelir.

Güneş veya ayın etrafında görülen dairesel ışıklar, hale olarak adlandırılır. Bu görüntü, güneş ya da ay ışıklarının buz kristalleri içinden geçerken kırılması nedeniyle oluşur. Bundan dolayı halenin görülmesi sirüs türünden bulutların varlığına işaret eder. En yaygın görüleni, 22 derece yarıçaplı olandır, buna küçük hale denir. Bu haleler, kolon tipindeki çok küçük buz kristallerinin varlığında meydana gelirler. 46 derece yarıçaplı hale (büyük hale) durumunda da kolon tipindeki büyük buz kristalleri söz konusudur.
Bazen küçük halelerin üst kısmında parlak bir ışık yayı görülebilir. Bu yay, haleye teğet olduğu için teğet yay olarak adlandırılır. Yay, büyük hegzagonal buz kristallerinin uzun eksenleri yeryüzüne paralel düştüğünde meydana gelir. Parlak ışık yayı, güneş ışınlarının buz kristalleri tarafından kırılması sonucu meydana gelir. Güneş ufuktayken, halenin üst kısmında görülen üst teğet yay; güneş ufkun üzerindeyken halenin alt kısmında görülen ise alt teğet yay olarak adlandırılır. Yayın şekli önemli ölçüde güneşin konumuna bağlıdır. Küçük halenin üst kısmında oluşan teğet yayların benzeri büyük halede de gözlenir. Bu gökyüzünde uçları yukarı doğru olan bir gökkuşağına benzer. Bu yayın gökkuşağı ile karıştırılması mümkündür. Çünkü gökkuşağı sadece yağmurlu günlerde oluşur.
Hale genellikle parlak, beyaz bir çember şeklinde görünür. Bununla birlikte renkli göründüğü durumlar da vardır. Plaka şeklindeki hegzagonal buz kristalleri bu büyüklüğe ulaştıklarında yavaş ve yatay bir konumda düşme eğilimi gösterirler. Bu durumda her bir buz kristali küçük birer prizma gibi davranarak ışığın kırılmasına, dağılmasına ve haleye neden olur.
Eğer güneş ufka yakın bir konumda ise gözlemci ve buz kristalleri aynı yatay düzlemde bulunurlar. Böyle bir durumda gözlemci, güneşin her iki tarafında dışa doğru incelen, parlak renklerden oluşmuş bir ışık demeti görür. Bu optik oluşum parhelia (sun dog) olarak adlandırılır. Parhelia’da güneşe yakın renk (en az bükülen) kırmızı, uzak olan renk ise (daha fazla bükülen) mavidir. Parhelia, teğet yay ve hale güneş ışıklarının buz kristalleri tarafından kırılmaya uğratılmasıyla oluşur. Işıklı kolonlar ise güneş ışınlarının buz kristalleri tarafından yansıtılması sonucu oluşur.
Işıklı kolonlar gündoğumunda ve günbatımında güneşten yukarıya veya aşağıya doğru uzamış, düşey ışık demeti şeklinde sıklıkla gözlenen optik bir olaydır.  Bu olayı gördüğünüzde aklınıza kötü şeyler getirmeyin.  Meksika, Amerika ve Hint atasözlerine göre “Güneşin çevresinde hale var ise, yağmur yakındır”, o kadar!