Prof. Dr. Banu Coşar

A vitamini eksikliği Afrika ve Güneydoğu Asya ülkeleri gibi açlık problemi olan ülkelerde sık izleniyor. Bu ülkelerde, A vitamini eksikliği nedeniyle her yıl 250.000 ila 500.000 çocuk kör oluyor. Bu çocukların yarısı görme yetisini kaybettikten sonra bir yıl içinde ölüyor.

Eskiden ülkemizde ciddi A vitamini eksikliği hiç görülmezdi. Ancak son yıllarda ülkemizde de A vitamini yetmezliği ile sık karşılaşmaya başladık. Bunun nedeni obezite tedavisi için uygulanan mide ve ince bağırsak ameliyatları…

Obezite ameliyatları, A vitamini emilimini bozarak göz kuruluğu, gece körlüğü ve görme kaybı gibi ciddi yan etkilere yol açıyor…

Hangi gıdalarda A vitamini bulunur?

Aşağıdaki besinlerde bolca A vitamini bulunur:

• Lifli yeşil sebzeler
• Turuncu sebzeler (havuç, tatlı patates, kabak)

Gözümüzün içindeki lensin şeffaflığını kaybetmesine “katarakt” adını veriyoruz. Katarakt, yaşın ilerlemesiyle birlikte toplumun büyük çoğunluğunu etkiliyor. Katarakt; görmede azalma, renklerde soluklaşma-sararma, ışık hassasiyeti-kamaşma, çift görme ve gözlük derecelerinde sık değişim gibi belirtilerle kendisini belli ediyor.

Katarakt neden olur?

Gözümüzün içindeki lens, su ve proteinlerden oluşur. Proteinler parçalanmaya başladığında katarakt oluşur, lens bulanıklaşır ve sararır. Yaşlanma, kataraktın en yaygın nedenidir. Ancak bazı tıbbi durumlar, ilaçlar, yaralanmalar ve daha önce geçirilmiş göz ameliyatları da katarakta neden olabilir.

Katarakt nasıl tedavi edilir?

Günümüzde kataraktın tek tedavisi ameliyattır… Kataraktı tedavi eden bir göz damlası, ilaç veya vitamin mevcut değildir.

Katarakt ameliyatı lazerle mi yapılır?

Katarakt ameliyatında esas olarak ultrason enerjisi kullanılır. Katarakt ultrason ile parçalanarak emilir. Bu yönteme “fakoemülsifikasyon (fako)” adı verilir.

Katarakt ameliyatında bazen ultrasonun yanısıra “femtosaniye lazer” de kullanılabilir. Femtosaniye lazer; göze giriş kesilerinin yapılmasını, lensin ön kapsülünün kesilmesini ve kataraktın parçalara bölünmesini sağlar. Hem femtosaniye lazer, hem de ultrason kullanılan bu yönteme ise “femtofako” adı verilir. Femtofako yönteminin avantajı kesilerin daha düzgün yapılabilmesi, dezavantajı ise maliyetidir.

Konjonktivit -yani gözlerde kızarma ve çapaklanma-, çocukların ve yetişkinlerin gözünde en sık görülen COVID belirtisidir. Konjonktivit, geçici bir durumdur ve görmeyi etkilemez…

Bazı kişilerde ise COVID; gözün retina (ağ) tabakasında problemler yaratarak görmeyi tehdit edebiliyor. Bu problemler, genellikle covid-19 belirtilerinin ortaya çıkmasından sonraki 1 ila 6 hafta içinde gelişiyor. Bu sorunlar, covid nedeniyle çok hasta olan kişilerin yanı sıra görünüşte sağlıklı olan ve belirtileri olmayan kişilerde de ortaya çıkabiliyor.

COVID’in retinada oluşturduğu problemler şunlar:

1. "Pamuk yünü" lekeleri:

COVID kaynaklı kan pıhtıları, besinlerin retinaya ulaşmasını engellediğinde retinadaki doku şişmeye ve ölmeye başlıyor. Bu alanlar pamuk gibi beyaz ve kabarık görünüyor. Bu lekeler genellikle kişinin görüşünü etkilemiyor.

2. Retina atardamar tıkanıklığı:

Çocuklarda öğrenmenin yaklaşık %80'i görseldir. Teşhis edilmemiş görme sorunları çocukların gelişimini, okul performansını, özgüvenini ve sosyal ilişkilerini etkiler.

Çocuklar ne sıklıkta göz muayenesi olmalı?

Çocukların göz muayeneleri bebeklik çağından itibaren yapılmalıdır. Bebeklere ilk göz muayenesi doğar doğmaz çocuk doktoru tarafından yapılır. Bebek 4-6 haftalıkken yine çocuk doktoru tarafından “kırmızı refle testi” denen göz testi uygulanır. Kırmızı refle testi bozuk olan bebekler göz doktorunun yapacağı detaylı göz muayenesine yönlendirilir. Kırmızı refle testi normal olan çocuklar ise 1 yaşında, 3 yaşında, 6 yaşında ve sonraki yaşlarda her yıl göz doktoru tarafından muayene edilmelidir.

Tabii belirtilen bu muayene periyotları; şaşılık, göz teması kurmama, gözde beyaz leke, yaşarma gibi dışarıdan belli olan sorunlar olmadığı takdirde geçerli. Böyle sorunlar olduğunda, beklemeden göz doktoruna başvurulması gerekiyor.

Çocukların göz muayenesinde nelere bakılır?

Çocukların göz muayenesinde öncelikle göz dereceleri ölçülerek; miyop, hipermetrop veya astigmat olup olmadıklarına bakılır. Yaşlarına uygun bir eşelden şekiller/harfler gösterilerek görme seviyesi tespit edilir. Gözde kayma olup olmadığı ve göz hareketleri kontrol edilir. Üç boyutlu görme ve derinlik algısı kontrol edilir. Renk hissinin normal olup olmadığı ölçülür. Göz bebeği damla ile büyütülerek göz dibi incelemesi yapılır. Göz bebeğini genişletici damla, göz derecelerinin de en doğru şekilde ölçülmesini sağlar. Bazı durumlarda göz doktorunuz, göz bebeğini genişletici damlaya gerek duymadan da muayeneyi tamamlayabilir.

Çocukların göz muayeneleri ihmal edilirse ne olur?

Erken göz muayenesi özellikle tek gözü bozuk olan ya da bir gözü diğerinden daha bozuk olan çocuklarda önemlidir. Çünkü günlük hayatta bu çocuklar sadece sağlam ya da daha az bozuk olan gözlerini kullanır ve kullanmadıkları diğer göz tembelleşir. Diğer gözün iyi görmediği ebeveynler tarafından da fark edilmez.

Sosyal medyada göz yogası sıklıkla karşımıza çıkıyor… Peki göz yogası gerçekten iddia edilen yararları sağlıyor mu? Diğer yoga asanaları (duruşları) göz sağlığımızı nasıl etkiliyor?

Göz yogası, göz yorgunluğunu azaltıyor

International Journal of Yoga dergisinde 2020 yılında göz yogasının etkilerini araştıran bilimsel bir çalışma yayınlandı. Bu çalışmaya 32 üniversite öğrencisi dahil edilmiş ve öğrenciler 16’şar kişilik iki gruba ayrılmıştı. Gruplardan birinin 6 hafta boyunca yoga göz egzersizleri yapması sağlandı. Diğer grup ise yoga göz egzersizi yapmadı. Daha sonra her iki gruptaki göz yorgunluğu belirtileri değerlendirildi. Yoga göz egzersizi yapanlarda göz yorgunluğu belirtilerinin azaldığı saptandı, diğer grupta ise göz yorgunluğu belirtileri hayli fazla idi. Çalışmanın sonucunda, yoga göz hareketlerinin göz kaslarını çalıştırarak göz yorgunluğu belirtilerini ve göz çevresinde ağrı şikayetini azaltmaya yardımcı olduğu saptandı.

Göz yogası miyopi, hipermetropi ve astigmatizmayı düzeltmez

Göz yogasının miyopi, hipermetropi ve astigmatizma gibi göz bozukluklarını düzelttiği iddiası doğru değildir.
Ayrıca göz yogası iddia edildiği gibi göz kuruluğuna iyi gelmez ve gözaltı morluklarını azaltmaz.

Kimi yoga asanaları (duruşları) göz tansiyonunu yükseltiyor

2023 yılında yayınlanan bir bilimsel çalışmada ise yoga duruşlarının sağlıklı bireylerde göz tansiyonu üzerindeki etkileri araştırıldı. Bu çalışmaya yoga yapan 107 gönüllü alındı. Bu gönüllüler 12 hafta boyunca haftada en az 5 gün yoga yapmaktaydılar. Çalışmaya katılmadan önce ve çalışma boyunca 4 haftada bir her duruş öncesi ve sonrasında göz tansiyonları ölçüldü. Duruşların kimileri (“sun salutation, skull shining breath, downward facing dog, standing forward bend, legs up the wall pose”) , derin meditasyon ve alternatif nefes teknikleri göz içi basıncında düşüş sağladı. Ama yoga baş üstü duruşu, körüklü nefes ve nefes kontrolü; geçici olarak göz içi basıncını yükseltti.

Günümüzde göz lazer tedavileri çok yaygın olarak uygulanıyor… Miyopi, hipermetropi ve astigmatizma gibi göz bozuklukları lazer ile başarıyla tedavi ediliyor. Bu hafta göz lazer tedavileri ile ilgili İnternet arama motorlarında en çok sorulan soruları derledim ve cevapladım.

1. Göz lazer tedavisinin etkisi ömür boyu sürer mi?

Göz lazer tedavisinden sonra 3 ay içinde iyileşme tamamlanır ve dereceler sabitlenir. Ancak çok fazla dijital ekran kullanımı olanlarda veya okuma gibi yakın görme aktivitelerini çok yapanlarda; yıllar içinde tekrar miyopi oluşabilir. Miyopi tekrar oluşsa bile, ilk tedavi olunan seviyede değil; daha küçük derecelerde oluşacaktır.

2. Göz lazer tedavisi kaç dakikada yapılır?

Benim en tercih ettiğim yöntem olan iLASIK tedavisi iki göz için toplam 15 dakika kadar sürer. No touch gibi PRK yöntemleri ise iki göz için toplam 10 dakika kadar sürer.

3. Göz lazer tedavisinden sonra ne zaman net görme başlar?

iLASIK yönteminde, görme tedaviden 3-4 saat sonra netleşir. (No touch gibi PRK yöntemlerinde ise ilk 3-4 gün gözünüzde koruyucu bir kontakt lens olur ve bu sürede görmeniz tam net olmaz. Görmenin tam netleşmesi birkaç hafta sürebilir. Ama 1 ay sonunda iLASIK ile PRK aynı seviyede görüş sağlar.)

4. Göz lazer tedavisi acıtır mı?

Gözlerde kaşıntı ve kızarıklığa yol açan göz alerjileri (alerjik konjonktivit) bugünlerde hayli yaygın… Alerjiye yol açan polen, küf, toz veya evcil hayvan tüyü gibi maddelere “alerjen” adı verilir. Alerjenler, göz kapakları ve gözlerde kaşıntı, kızarıklık ve şişmeye yol açarlar. Ayrıca gözlerde yanma ve yaşarmaya neden olabilirler.

Göz alerjisi olan kişilerin genellikle burun alerjisi de (alerjik rinit) vardır.

Alerjenlerden nasıl kaçınabilirsiniz?

Göz alerjilerini tedavi etmenin anahtarı, soruna neden olan madde (alerjen) ile teması önlemek veya sınırlamaktır.
Neye alerjiniz olduğunu, alerji uzmanının yaptıracağı cilt veya kan testleri ile öğrenebilirsiniz…

Polenlerden kaçınmak için:

• Polene alerjiniz varsa, polen sayısının en yüksek olduğu zamanlarda (sabah ve akşamüstü) dışarı çıkmaktan kaçının.

• Polenlerin etrafa savrulduğu rüzgarlı havalarda, dışarı çıkmayın.

• Polenlerin gözlerinize girmesini azaltmak için dışarıdayken gözlük takın.

Yüzmek, harika bir egzersiz ve serinlemenin rahatlatıcı bir yolu… Ama sudaki klor, tuz ve mikroplar gözlerimize zarar verebiliyor…

Havuz suyundaki klor “kimyasal konjonktivit”e yol açabilir

“Gözyaşı filmi” adı verilen ince bir gözyaşı tabakası gözümüzün ön yüzeyini kaplar. Bu gözyaşı filmi; gözlerimizi nemli, pürüzsüz ve berrak tutar.

Havuz suyunu temiz tutmak için kullanılan klor ve diğer kimyasallar ise gözyaşı filmini yıkayarak, gözlerde rahatsızlık ve kızarmaya yol açabilir. Bu duruma “kimyasal konjonktivit” adı verilir. Sık yüzmek, görüşte geçici bir bulanıklaşmaya da yol açabilir.

Havuz suyundaki mikroplar “mikrobik konjonktivit”e yol açabilir

Klor sudaki çoğu zararlı mikroorganizmayı öldürür ama adenovirüs gibi bazı virüsler ve kimi bakteriler klorlu suda hayatta kalabilir ve enfeksiyona neden olabilir.

Havuzda gözünüzü açmak gözünüze zarar verir mi?

Havuzda kısa bir süre yüzmek ve havuzun dibinden bir şey almak göze belirgin bir zarar vermez… Ancak daha uzun süre yüzecekseniz, yüzücü gözlüğü takmanızı tavsiye ederim.