Kardeşçe dayanışma

‘‘Ha orada, ha burada, çiftçinin adı aynı deftere yazılıdır.’’

*

Yıl 1974-75. Costa Gavras'ın ‘‘Ölümsüz, Z’’ filmini televizyonda göstermek istiyoruz. Zorunlu değil ama işi sağlama bağlamak isteyen TRT Genel Müdürü filmi devlet sansüründen geçirterek yayına koymamızı istiyor. Devlet Sansür Kurulu'na gidip filmin çevirisini ben yapıyorum... Kurul üyesi İçişleri Bakanlığı temsilcisi konuşuyor:

‘‘Filmde jandarma ve polis antipatik gösteriliyor,’’ diyor.

‘‘Ama onlar Türk değil Yunan!’’ diyorum.

‘‘Bir şey fark etmez. Polis polistir, jandarma jandarma!’’ diyor ve film sansürden geçmiyor.

*

Kevser halamın kocası ‘‘Koca Çizmeli Ormancı Ahmet Efendi’’ anlatırdı: Hatay'da bir yerde Ermenilerin elinden bir Ermeni aile kurtarmıştı hayatını.

Kanada'dan bir bayan okur yazmıştı: Tehcir sırasında babasının hayatını bir Türk zabit kurtarmış ama adını Türk adı yapmış. O da bu adı uzun süre taşımış tekrar Ermeni olmadan önce.

İkinci Dünya Savaşı'nda Yahudilerin hayatını kurtaran Almanları, Fransızları, Türkleri biliyoruz. Filmleri, hikáyeleri, romanları var.

*

Cezayir'in Fransa'ya karşı özgürlük savaşı verdiği sırada, Jean-Paul Sartre ve 121 (?) aydın bir bildiri yayınlayarak devletin Cezayir'de uyguladığı politikayı eleştirmişler ve bunun dünya çapında yankısı olmuştu. Kimileri Sartre ve arkadaşlarını alkışlamış, kimileri de Fransa'ya ihanetle suçlamıştı. Charles de Gaulle, ‘‘Sartre, Fransa'dır!’’ demeden birkaç yıl önce olmuştu bunlar.

*

Fransızca’da yukardaki eylemleri kapsayan bir sözcük var: ‘‘La Fraternisation.’’ Türkçe anlamı: ‘‘Kardeş olma, kardeşçe yaşama, kardeşleşme.’’ Ben ‘‘kardeşçe dayanışma’’ diyorum buna. Sözlüklerde şu cümle örnek olarak veriliyor: ‘‘Fransız ve Alman işçilerinin kardeşce dayanışmasının önünde duran bütün engelleri ortadan kaldıralım.’’

Dikkat ederseniz burada evrensel bir sınıf dayanışması söz konusu. Karpuz örneği de çiftçiler arası dayanışmayı dile getiriyor. Karl Marx'ın ‘‘Komünist Manifestosu’’nun son cümlesi ‘‘Dünyanın bütün işçileri birleşiniz!’’ ise kardeşçe dayanışmanın henüz gerçekleşmeyen büyük hayali!

*

Sartre örneğinde devletin uyguladığı politikayla çatışma var: Fransız devlet politikasının düşman saydığı bir ulusun özgürlük eylemini destekleme söz konusu. Sartre ve arkadaşları vatanlarına ihanet mi ediyorlardı? Hayır, devletin ve insanların henüz fark etmediği bir başka politika öneriyorlardı.

Zordur ‘‘kardeşçe dayanışma’’! İnsandan ruh yüceliği, bağımsız ve özgür bir irade, kitle karşısında bireysel cesaret ister! Ve ihanetin başladığı sınırı haber veren ‘‘alarmlı’’ bir sezgi ve zeká! Bir de, çok ağırdır, kardeşçe uzanan elin boşta kalması var!