İskenderiye Kütüphanesi’ni kim yaktı?

İmparatorluk mücadelesinde Marcus Antonius ile Octavius’un arası açılır. Octavius önce deniz savaşında galip gelir, bir yıl sonra Mısır’a gelir. Romalıların kendi aralarında yaptığı sokak savaşını uzaktan izleyen Cleopatra "Eyvah kütüphanem!" diye haykırır. 400 bin kitaplık kütüphane belki de o zaman yanıp kül olmuştur.

Bu savaş sırasında umudunu yitiren Cleopatra intihar eder, peşinden Antonius. Yıl MÖ 30’dur.

* * *

"İskenderiye’nin Yaşlı Şairi" Konstantinos Kavafis ("Bütün Şiirleri", Çev: H. Millas - Ö. İnce, Varlık yayınları) aşağıdaki şiiri 1911 yılında yazmıştı. Antonius’un intihar etmeden önceki dakikalarının, saniyelerinin şiiri:

[TANRI ANTONİUS’A SIRT ÇEVİRİYOR

Eğer, gece yarısı, duyulursa ansızın

geçişi görünmeyen bir alayın

eşsiz müziklerle ve seslerle

boyun eğen yazgına, başarısız girişimlerine

ve hep hayalde kalan tasarılarına hayatının

ağlama sakın boş yere.

Çoktandır bekleyen biri gibi, bir yiğit olarak,

veda et ona, bu giden İskenderiye’ye.

Aldanmayasın sakın, demeyesin hele:

"Bir düştü bu, kulaklarım yanlış duydu."

Böylesine boş umutlara tenezzül etme.

Çoktandır bekleyen biri gibi, bir yiğit olarak,

yaraşırcasına böyle bir kentte yaşamak kısmet olmuş birine

yaklaş sarsılmaz bir kararla pencereye

ve duygulanarak dinle, ama

yakarmaları ve sitemleriyle değil korkakların,

son bir haz olarak dinle onları,

o gizemli ordunun benzersiz çalgılarını

ve veda et ona, yitirmekte olduğun İskenderiye’ye.]

* * *

İkinci iddiaya göre İskenderiye Kütüphanesi’ni paganlar ile Hıristiyanlar savaşı sırasında imparator I. Theodocius (250-350) yaktırdı. Üçüncü iddiaya göre ise Halife Ömer, Mısır fatihi komutan Amr İbn al-As’a yaktırdı (651). Şu gerekçe ile: "Bu kitaplardaki bilgiler Kuran’a aykırı ise haramdır. Kuran’da yazanların aynısı ise gereksizdir!"

Kim yakmış olursa olsun, şimdi aynı yerde 1995-2002 yılları arasında inşa edilen yeni kütüphane var. Bu kütüphaneyi pazartesi günü göreceğim.