Fener Rum Patrikhanesi neden ökümenik değil

Bunun çok açık anlamı şudur: Türkiye Cumhuriyeti Devleti, Fener Rum Patrikhanesi’nin ökümenik olduğunu kabul etmiyor.

Peki nedir bu kabul edilmeyen ökümeniklik? Grekçe ‘oikoumene’ sözcüğünden gelen ökümenik (oecumenique) sözcüğünün üç anlamı vardır: 1. Evrensel; 2. Bütün kiliseleri içine alan; 3. Evrensel yargılama yetkisi.

* * *

Daha kolay anlaşılması için bir örnek vereceğim: Roma’da bulunan Papalık ökümenik bir makamdır ve Katolik Papa’nın ökümenik olduğu Türkiye tarafından da kabul edilmiştir.

Bir kilisenin ökümenik olmasının ilk koşulu, öteki kiliseler tarafından ve aynı mezhebin kiliseleri tarafından öyle kabul edilmesidir. Roma’daki Papa’nın bu sıfatı kabul ediliyor; ama İstanbul Patriği’nin bu sıfatı kullanması kabul edilmiyor. Ancak, Fener Rum Patrikhanesi’nin ‘Pirumus Inter Pares’ (Eşitler Arasında Birinci) sıfatı Ortodoks kiliseleri arasında tartışılmamaktadır; ama bunun ökümeniklik ile hiçbir ilişkisi yoktur.

* * *

Hıristiyanlık tarihinde yedi genel konsül (Din Bilginleri Kurulu) toplantısı ve kararları çok önemlidir.

- Birinci İznik Konsülü: 325 yılında toplanan bu konsül, kiliseyi yapılandırmıştır. Buna göre üç ökümenik kilise kabul edilmiştir: Roma, İskenderiye ve Antakya... Bu üç kilise dışında hiçbir kilise ökümenik sıfatına sahip değildir.

- İkinci Konsül (Konstantinopolis, 381): Kilise hiyerarşisi içinde Roma’nın önceliği kabul edildi. İkinci sıra İskenderiye’nin elinden alınıp başkent olduğu için Konstantinopolis’e verildi.

- MS 395 yılında Roma’nın ikiye bölünmesi ve Konstantinopolis’in Doğu Roma’nın başkenti olması dolayısıyla Konstantinopolis Piskoposluğu öne çıkartıldı. Örneğin, 451 yılında Kadıköy’de toplanan Dördüncü Konsül’de, papalık delegelerinin bulunmadığı altıncı oturumda Konstantinopolis’in ikinciliği onaylandı.

- 1054 yılında Ortodoks Kilisesi, Roma’dan tamamen ayrıldı. Ama Bizans döneminde Patrikhane’nin ökümenik sıfatı, öteki kiliseler tarafından onaylanmadı.

- Osmanlı Devleti, Ortodoks uyruklarını Fener Rum Kilisesi’nin çatısı altında toplayıp ‘millet’ olarak kabul etti; Fatih Sultan Mehmed, Patrik’e vezir statüsü ve ‘millet başı’ unvanı verdi. Osmanlı, temel politikası gereği, Roma’ya karşı Patrikhane’yi desteklemiştir.

* * *

24. Piskopos zamanında İznik’te toplanan konsülün, Konstantinopolis Piskoposluğu’nu patrikliğe dönüştürdüğü biliniyor. Ancak, bunun ökümenliği kapsayıp kapsamadığını Katolik Roma’ya, Atina ve Kudüs kiliselerinden başka ökümenik Antakya Süryani ve ökümenik İskenderiye kiliselerine, Habeş, Bulgar, Sırp, Rus, Ermeni ve Nasturi kiliselerine sormak gerekiyor. Büyük bir olasılıkla yanıtları dinsel açıdan olumsuz olacaktır.

Başka bir deyişle, aralarında ABD de olmak üzere herhangi bir dünyevi iktidarın, İstanbul Patrikhanesi’ne ‘ökümenik’ sıfatı verme hakkı yoktur. İsteyen öteki kiliselere sorsun!..