AYM temyizde para sınırını kaldırdı… Her dosya Danıştay’a mı gidecek

ANAYASA’YA AYKIRI BULUNDU

- Bu karar ne anlama geliyor? 

Avukat Aslanpınar: İdari yargıda önceleri iki dereceli sistem vardı. Yani vergi veya idare mahkemesi kararı temyiz edilebiliyor ve Danıştay karar veriyordu. Başka bir merci yoktu. Daha sonra istinaf devreye alındı. Böylece üç dereceli bir sistemimiz oldu. Bu sistemde ilk derece mahkemesi kararı, önce istinaf edilerek bölge idare mahkemesine sonra da temyiz edilerek Danıştay’a taşınıyor. Ancak kanunda belirlenen bazı davalardaki kararlar ve her yıl yeniden belirlenen belli parasal sınırların altındaki dava dosyaları istinaf ya da temyiz edilemiyor. 2023 yılı için temyiz sınırı 581 bin TL, istinaf sınırı ise 20 bin TL olarak belirlendi. AYM’nin iptal ettiği hüküm gereğince dava konusu 581 bin TL olan bir uyuşmazlıkta istinaf mahkemesi kararını temyiz edemiyorsunuz. Ama 581 bin 1 TL olunca temyiz yolu açık oluyordu. Yani 1 TL davanın kaderini değiştirebiliyordu. AYM konusu 581 bin Türk Lirası’nın altındaki davalar hakkında temyiz kanun yoluna başvurulamamasını öngören kuralın Anayasa’ya aykırı buldu ve iptal etti.

- İptal kararının gerekçesi nedir?

AYM, hükmü iptal ederken, kuralın “belirli” ve “ölçülü” olmadığı yönünde iki gerekçeye dayanmış. Öncelikle temyizdeki her yıl değişen parasal sınırda, dava açılma tarihinin mi istinaf tarihinin dikkate alınacağının belirli, açık ve öngörülebilir olmaması Anayasa’ya aykırı bulunmuş. Ayrıca parasal sınırın (2023 yılı için 581 bin TL) altındaki tüm davaların nispeten önemsiz görülerek temyiz denetimi dışında bırakılması, özellikle davacı durumundakiler bakımından aleyhe sonuçlar doğurabileceğinden ölçülülük ilkesine aykırı görülmüş.

13 TEMMUZ’DA YÜRÜRLÜĞE GİRECEK

- Bu karar ne zaman yürürlüğe girecek?

AYM yasal boşluk doğmaması için iptal kararının dokuz ay sonra, 13 Temmuz 2024’te yürürlüğe girmesine karar verdi. O nedenle şimdilik temyizde parasal sınır uygulanmaya devam edecek. Hükümet bu süreçte temyizde parasal sınıra ilişkin iptal kararı ışığında düzenleme yapacak.

- Mevcut davalarda uygulanacak mı?

Öncelikle belirtmek gerekir ki AYM iptal kararı verdi ama yürürlüğünü 9 ay erteledi. Dolayısıyla hüküm uygulanmaya devam edecek. Yani 580 bin TL’ye kadar olan vergi davaları, tam yargı davaları ve idari işlemler hakkında açılan davalar temyiz edilemeyecek. Ama ortada Anayasa’ya aykırılığı AYM tarafından tespit edilmiş bir hüküm var. Her ne kadar 9 ay erteleme ile hesap yapıldığında, yasama organının 13 Temmuz 2024 tarihine kadar süresi varmış gibi görünse de bu konuda bir an önce yasal düzenleme yapılmasında fayda var.

TEMYİZ SINIRI DA İPTAL EDİLEBİLİR

- AYM’nin iptal kararının etkisi ne olacak?

Benzer bir sürecin istinaf sınırı hakkında da yaşanması söz konusu olabilir. Yani ilk derece mahkemesi (örneğin vergi mahkemesi) kararının istinaf edilebilmesi için belirlenen sınırın da iptal edilmesi olası görünüyor. Diğer yandan, benzer düzenleme yani istinaf kararının temyiz edilebilmesindeki parasal sınır ile bu sınırın dava ve istinaf tarihi bakımından belirli, açık ve öngörülebilir olmaması hukuk mahkemelerinde görülen davalar, örneğin bir alacak davası bakımından da söz konusu. Dolayısıyla AYM, adli yargıdaki temyizin parasal sınırı hakkında da (HMK 362/1-a) benzer bir şekilde iptal kararı verebilir.

İPTAL GEREKÇELERİ

- İPTAL kararındaki gerekçeler şöyleydi:

- “Kurala konu parasal sınırın her yıl yeniden değerleme oranına göre güncellenmesi nedeniyle işlem veya eylem tarihi, idareye başvuru tarihi, dava tarihi, ilk derece mahkemesi karar tarihi veya istinaf merciinin karar tarihi itibarıyla farklı aşamalarda farklı şekillerde uygulanması söz konusu olabilir.

DÜZENLEME YOK

- Ayrıca idari yargılamada, kanun yollarını düzenleyen kanunlarda da bölge idare mahkemesi kararlarına karşı temyiz başvurusunda bulunmak için geçerli parasal sınır belirlenirken, anılan tarihlerden hangisinin dikkate alınacağı hususunda herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu nedenle yargılama süreçlerinden dolayı daha önce temyize tabi olan bir karar, bölge idare mahkemesinin karar tarihi itibarıyla kesin olabilir. Bu itibarla kuralda temyiz kanun yoluna başvuru açısından hangi tarihteki parasal sınırın uygulanacağı hususunun açık, net ve tereddüde yer vermeyecek şekilde düzenlememiş olması nedeniyle kuralın kanunilik şartını taşımadığı değerlendirilmiştir.

AŞIRI KÜLFET

- Bu kapsamda tutarı itibarıyla önemsiz olduğu kabul edilemeyecek vergi, tam yargı veya iptal davasında, ilk kez bölge idare mahkemesince davacı aleyhine bir hüküm kurulması durumunda, kural nedeniyle bu hükmün denetlenememesi kişilere aşırı külfet yüklemektedir. Ayrıca Danıştay’ın iş yükünün azaltılması amacı ile davacıların hükmün denetlenmesini talep etme haklarını kullanmadaki menfaatleri arasındaki denge davacılar aleyhine bozulmaktadır. Sonuç olarak konusu 581 bin Türk lirasının altında kalan tüm vergi davaları, tam yargı davaları ve idari işlemlerden kaynaklanan davalarda ilk kez davacılar aleyhine hüküm kuran bölge idare mahkemesi kararına karşı temyiz kanun yoluna başvurulamaması hükmün denetlenmesini talep etme hakkına orantısız bir sınırlama getirmektedir.”

İSTİNAF SİLBAŞTAN DÜZENLENEBİLİR

- İptal kararı sonrası nasıl bir düzenleme yapılabilir? İstinaf yani üç dereceli sistemden vazgeçileceğini düşünmüyorum. Bununla birlikte, belirttiğimiz kararın etkileri de dikkate alınarak istinafın hem idari yargı hem de adli yargı bakımından bir bütün şeklinde ele alınmasında fayda var. Yasama organı yani TBMM, iptal edilen hüküm yerine tek bir cümleyle düzenleme yapmak yerine Anayasa Mahkemesi’nin bu kararını bir işaret fişeği ya da fırsat olarak görerek istinaf kurumundaki aksaklıkları genel olarak giderebilir. Elbette istinafta kesinleşecek dosyalar olmalı. Aksi takdirde her dosyanın Danıştay’a gitmesi durumunda üç dereceli sistemin ve istinafın pek bir anlamı olmaz. Ama kural belirli, öngörülebilir ve ölçülü olmalı. Burada örneğin temyiz parasal sınırının “dava tarihindeki değer” olarak açık bir şekilde belirlenmesi bir adım olabilir. Ama bu sınırın katı şekilde uygulanmasından kaynaklı muhtemel adaletsizlikle de giderilmeli.

Dr. Burak Aslanpınar

İÇTİHATLARA AYKIRILIK YAŞANIYOR

Örneğin parasal sınırın altında kalsa da önemli görülen dosyaların belli yöntemlerle temyize taşınması sağlanabilir. İstinaf kurumunun en çok eleştirilen yönlerinden biri, istinaf mahkemeleri (bölge idare veya adliye mahkemeleri) arasındaki içtihat farklılıklarının olması. Böylece bulunduğunuz ile veya bölgeye göre temyiz edilemeyen karardan dolayı farklı sonuçla karşılaşabiliyorsunuz. Yine Danıştay’a veya Yargıtay’a gitmeyen durumlarda bölge idare veya adliye mahkemeleri yerleşik içtihatlara aykırı kararlar verebiliyor. Bu gibi sorunlar birlikte ele alınıp AYM’nin kararı vesilesiyle istinaf kurumu daha etkin hale getirilebilir.

KİM BAŞVURDU?

- TEMYİZDE parasal sınırı kaldıran iptal kararı Samsun Bölge İdare Mahkemesi 2. Vergi Dava Dairesi’nin başvurusu üzerine verildi. Yerel mahkeme, ödenen damga vergilerinin iadesi talebiyle açılan davada, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda yer alan, o dönem için konusu100 TL’yi aşan davalarda (2023 yılı için 581 bin lira) davalarda verilen hükümlerin temyiz incelemesine tabi tutulacağına ilişkin hükmün iptali için AYM’ye başvurdu. İptal başvurusunda belirtilen miktarın altındaki tutarlara ilişkin hükümlerin temyiz edilemediği vurgulandı. Bunun “mahkemeye erişim hakkı”, “hükmün denetlenmesini talep etme hakkı”, “ölçülülük” ve “kanuni hâkim ilkeleri” ile bağdaşmadığı savunuldu. AYM de itiraz kabul ederek, 26 Temmuz’da iptal kararı verdi.