×
Cevap: Sigorta başlangıcı 1999 öncesi olanlar emeklilikte yaşa takılıyorlar, yani EYT’li oluyorlar. Bugün için EYT ile ilgili bir düzenleme yok, ancak konu gündemde ve önümüzdeki yılın ortalarında üzerinde konuşulmaya başlanacak. Fakat EYT çıksa bile sizin hem prim gün sayınız hem de çalışma yılınız eksik. EYT’li olabilmek için emeklilik ile ilgili tüm şartların yerine getirilip yaşa takılmış olmak gerekiyor. Bu durumda düzenleme yapılsa bile yararlanamazsınız. Doğum borçlanması yaparak prim gün sayınızı tamamlayabilirsiniz.
PRİMLERİ TOPLU ÖDEYİP EMEKLİ OLUNMAZ
Soru: Şu an işsizim. Sigorta prim gün sayım, askerliği borçlanırsam 3100 olur. İsteğe bağlı sigorta olursam aradaki yılları borçlanıp emekli olma şansım olur mu? 1988 sigorta girişliyim, 8 yıl sigortasız çalıştım. Atilla A.
Cevap: Yaşınızı belirtmemişsiniz. İsteğe bağlı sigortalılıkta geçmişe yönelik prim borçlarını ödeyerek, emekli olunmuyor. İsteğe bağlı sigortalı olursunuz, emeklilik için gerekli olan eksik prim sayınızı tamamladığınızda yaşınız da tutuyorsa emekli olabilirsiniz. Yaşınız geldiğinde eksik prim gün sayınız varsa onu da askerlik borçlanması ile tamamlayabilirsiniz.
TAZMİNATTA ZAMAN AŞIMI SÜRESİ DOLDU
Soru: 13 yıl aynı işyerinde çalıştım. 28.8.2008 tarihinde işime son verildi. Geriye dönük kaç yıl kıdem tazminatı alabilirim? Ahmet T.
Cevap:
Şiddetli fırtına nedeniyle yüzlerce binanın çatısı uçtu, konutlar ve iş yerleri zarar gördü. Ağaçlar ve trafik ışıkları devrildi, tabelalar ve tehlike arz eden parçalar uçtu. Sadece İstanbul’da fırtınanın yol açtığı 500’ün üzerinde çatı uçması olayı meydana geldi. Fırtınanın etkilediği illerde ise yüzlerce araç hasar gördü.
Peki, çatı ve tabela uçması nedeniyle konutlarda, işyerlerinde ve araçlarda meydana gelen hasarı sigorta karşılar mı? Nitekim bir-iki gündür okuyuculardan bu yönde çokça soru alıyorum. Sigortanın hangi durumlarda hasarı karşılayacağını, hangi durumda ödediği zararı tabelası ve pergolası yıkılan işyerlerine rücu edeceğini madde madde anlatayım.
KASKO ÖDER TRAFİK ÖDEMEZ
* Eğer aracınızın kasko sigortası varsa, son iki gündür yaşanan şiddetli fırtına nedeniyle aracınız, üzerine düşen çatıdan, tabeladan veya başka parçalardan ya da ağaçtan zarar görürse sigorta şirketi tüm zararınızı karşılar.
* Trafik sigortası fırtına nedeniyle araçta meydana gelen zararı karşılamaz.
* Konutunuzun konut paket poliçesi varsa, oluşan hasarı sigorta karşılar.
Bir süredir okuyuculardan bu yönde çok soru alıyorum; özellikle de kasko ve trafik sigortasında fiyat artışı yaşanıp yaşanmayacağı merak ediliyor. Sorunun cevabına geçmeden önce kısa bir durum tespiti yapalım.
İşin aslı, dövizdeki hareketlilikten çok önce, kasko ve trafikten oluşan oto sigortalarında hasar maliyetlerinde ciddi artışlar yaşanmaya başladı. Bunun da birkaç nedeni var. Birincisi, yüksek enflasyon nedeniyle yedek parça fiyatlarındaki artış onarım maliyetlerini de arttı. İkincisi, trafik kazalarında artış yaşanıyor ki, hatırlayın, geçen sene pandemiden dolayı kapanmalar nedeniyle trafik kazaları bir hayli azalmış, sigorta şirketlerinin de hasarları düşmüş ve buna paralel şirketler kasko ve trafik sigortalarında fiyatlarını artırmadıkları gibi şirketlerin tamamı neredeyse fiyatlarını aşağı çekmişlerdi. Normalleşmeyle birlikte de özellikle bu yılın ortalarından itibaren trafik kazalarında ciddi artış yaşanıyor. Sigortacıların tespitine göre, bu artış, pandemiden önceki yıllardaki kazaların bile üzerinde.
MALİYETLER ARTTI
Öte yandan, otomobil pazarındaki daralma ve dünyada yaşanan çip krizi nedeniyle artan otomobil fiyatları sigorta şirketlerinin oto sigortalarında hasar maliyetlerine yansıdı. Şöyle ki, düne kadar kaskolu aracın piyasa değeri 100-150 bin lira iken bugün aynı aracın değeri neredeyse 250-300 bin liralara çıktı. Yani, düne kadar kaskolu bir araç pert olursa sigorta şirketi 150 bin lira hasar öderken şimdi 300 bin lira ödemek durumunda. Aynı araç pert olmayıp da hasarlansa, sigorta şirketi düne kadar onarım bedeli olarak misal 20-30 bin lira ödüyorken, şimdi bu rakam 40-50 bin liraların da üzerine çıktı.
Hal böyleyken sigorta fiyatları ne durumda? Kazalardaki düşüşe paralel sigortacılar da kasko ve trafikte fiyatlarını aşağıya çektiler. Bugün kaskoda otomobiller için ortalama fiyat 1.500-2.000 liralarda. Trafik sigortasında ise otomobillerde 850 lira civarında. Tabi hasar durumuna, araç değerine göre bu rakamlar değişir ama ben ortalama fiyatlardan bahsediyorum. Bu ne anlama geliyor? Trafik sigortasında fiyatı devlet belirliyor, tavan bir fiyat tespit edip, sigortacılara, ‘bu fiyatın üzerine satamazsın ama altına istediğin rakama satabilirsin’ diyor.
TRAFİKTE FİYAT
Bugün için şirketler devletin belirlediği fiyatın nedeyse yüzde 20-25 altına trafik sigortasını tüketiciye sunuyor. Yani, devletin bin liraya satabilirsin dediği trafik poliçesini sigorta şirketleri 850 liralara satıyor. Özetle, trafik ve kaskoda, son bir buçuk senedir sigorta şirketleri enflasyonu, yedek parça ve onarım maliyetlerini fiyatlara yansıtmadıkları gibi aksine ister adına rekabet deyin ister başka bir şey fiyatları daha da aşağı çektiler. Elbette bu durum bizim gibi tüketicilerin yararına.
Peki sürdürülebilir mi? Açıkçası son açıklanan rakamlar sürdürülemez olduğunu gösteriyor. Bu yılın ocak-eylül döneminde sigorta şirketleri trafik sigortasından 897 milyon TL zarar ettiler ve topladıkları her 100 liralık prime karşılık 103 lira hasar ödediler. Yani topladıkları primler hasarları karşılamaya yetmedi cepten ödediler. Kaskoda ise durum trafik kadar olmasa da yine de pek parlak değil; topladıkları 100 liralık primin 81 lirasını kasko hasarı olarak ödediler.
1)Genel sağlık sigortası prim borcu için yapılandırma fırsatı kaçtı mı?
Prim borçlarını yapılandırmak için geç kalınmadı, 2021’in sonuna kadar sağlık prim borçlarınızı yapılandırabilirsiniz.
2)Tüm prim borçları yapılandırılacak mı?
2021’in nisan ayı da dahil önceki döneme ait sağlık prim borçlarının tamamı yapılandırılabilecek.
3)Nisan ayı sonrası için ne olacak?
Yapılandırma bu yılın nisan ayı ve öncesini kapsıyor. Dolayısıyla 2021’in nisan ayından bugüne kadar primlerinizi ödemiş olmanız gerekiyor. Ödemediyseniz de 7 aylık primi SGK’ya ödemeniz gerekiyor.
4)Yapılandırma için nereye başvurulacak?
Herhangi bir başvuru yapmanıza gerek yok, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), genel sağlık sigortası prim borcu olanların borçlarını otomatik olarak yapılandırdı.
Cevap: 3600 ek gösterge konusu gündemde ancak bu konuda kesinleşmiş bir durum yok. En erken gelecek yılın ortalarına doğru gündeme alınması bekleniyor. Ek gösterge artışı maaşları, emekli ikramiyesini ve emekli maaşını artıracak. Emekliler, dul ve yetimler de imkândan yararlanacak. Bu durumda 3600 ek göstergenin çıkması halinde emekli maaşınızda bir artış olacaktır.
EYT ÇIKSA DA YARARLANAMAZSINIZ
Soru: 1998 SSK girişliyim, 2600 günüm var. 1967 doğumluyum. EYT çıkarsa, toplu ödeme yapıp, prim günümü 3600’e tamamlayıp emekli olabilir miyim? Yaşım tutuyor. Naciye K.
Cevap: Emeklilikte yaşa takılanların sorununa yönelik çözümde şimdilik bir gelişme yok. Bilinen, üzerinde çalışıldığı yönünde. Ancak 2022’nin sonuna kadar gündeme gelmeyeceği de söyleniyor. EYT’lilere imkan çıksa bile yararlanamazsınız. Geriye dönük primleri topluca ödeyerek, emekli olma imkanı bulunmuyor.
GELİR TESTİNE GİREBİLİRSİNİZ
Soru: 2019’un kasım ayından bu yana genel sağlık sigortası primini yatıramıyorum. İşten çıkarıldım, halen de çalışmıyorum. Gelir testine başvurmadım. Sorularım şunlar, prim borcumu yapılandırma hakkım var mı, gelir testine girebilir miyim? Aykut T.
Cevap: Genel sağlık sigortası prim borcu için yapılandırma fırsatı bitmedi. 30 Nisan 2021’den öncesi genel sağlık sigortası prim borcu olanlar yapılandırma yapabilir. Borcunuzun tamamını 31 Aralık 2021 tarihine kadar öderseniz de prim borcunuzun gecikme cezası ve gecikme zammı silinir. Ayrıca taksitlendirme de yapabilirsiniz. Gelir testine girebilirsiniz, aylık geliriniz asgari ücretin üçte birinden düşükse primlerinizi devlet karşılar. Eğer yüksekse siz ödeyeceksiniz.
2022’DE KIDEMİNİZ YÜKSEK OLUR
Öncelikle şunu belirteyim, BES’i olan katılımcıların senede 6 kere fon dağılımlarını değiştirme hakkı vardı; yeni yapılan düzenleme ile şimdi bu hak, 12’ye çıkartıldı. Yani, senede 12 kez birikimlerinizi değerlendirdiğiniz BES fonlarını değiştirebilirsiniz. Kaç kişi bu hakkı kullanıyor derseniz; BES’teki her 100 kişiden ancak 10’u fonlarını değiştiriyor, geri kalanlar sisteme girerken seçtikleri fonlarına dokunmuyor. Elbette, senede 12 kere fon dağılımınızı değiştirin demiyorum, ama belirli dönemlerde değişiklik yapmalısınız. Bugün içinde bulunduğumuz dönem, tam da o dönem. Bugünlerde birikimlerinizin erimemesi için ya da tasarruflarınıza daha yüksek getiri sağlamanız için mutlaka BES fonlarınızı gözden geçirip, fon dağılımınızı değiştirmenizi öneririm.
BES’İN GETİRİSİ NE OLDU?
Şu fona yatırın, bu fonu tercih edin demeyeceğim ama BES’te getiriler konusunda genel resmi çizeceğim, bu doğrultuda fon tercihini size bırakacağım. Sene başından bu yana bireysel emeklilik sisteminin ortalama getirisi yüzde 26’ya yakın. Enflasyon da yüzde 15.75 (yıllık enflasyondan bahsetmiyorum) olduğuna göre, kabaca BES katılımcısının ortalama getirisi enflasyonun 10 puan üzerinde olmuş. Aynı dönemde faizli fonların ortalama getirisi yüzde 23’lerde, faizsiz fonların getirisi de yüzde 32’lerde olmuş. Tabi, seçilen fonlara göre bu getiri daha fazla olacağı gibi enflasyonun altında da kalabiliyor. Yine aynı dönemde mevduat faizinin getirisi yüzde 15.5 olmuş ki, anlaşılacağı üzere tasarruflarını faizde değerlendirmeyi tercih edenlerin birikimleri enflasyon karşısında erimiş.
PARA PİYAYASI, ALTIN
Kafanızı çok da karıştırmadan emeklilik fonlarının getirisi açısından iki dönem paylaşacağım. Birincisi, bu yılın başından eylül ayına kadar ki dönem, diğeri ise eylül ayından bugüne kadarki dönem. Yılın başından eylül ayına kadarki dönemde emeklilik fonları içinde para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan para piyasası fonları, ağırlıklı dövize yani eurobondlara yatırım yapan kamu borçlanma araçları fonları ve altın fonları yüzde 11 ila yüzde 13 arasında değişen getirilerle enflasyonun üzerinde getiri sağlamış. Bir başka ifadeyle birikimlerini bu fonlarda değerlendiren BES katılımcıları yüksek getiriler elde etmiş.
FONLARINIZI DEĞİŞTİRİN
Eylül ayında itibaren de faizlerdeki düşüşe paralel durum değişmiş ve yine dolar, avro gibi dövize yatırım yapan kamu dış borçlanma araçları fonları yüzde 19’larda getiri sağlarken; mesela altın fonu yüzde 26 getiri ile rekor kırmış. Eylül ayından önce hisse fonlarının getirisi yüzde 7’lerdeyken, eylülden itibaren hisse getirileri yüzde 16’lara çıkmış. Bu dönemde para piyasası fonlarının getirileri ise yüzde 4’lerin altında kalmış. Bu ne anlama geliyor? Ağustos ya da eylül ayında fon dağılımını değiştirip de birikimlerini bu fonlara kaydıranlar çok yüksek getiriler elde ettiler. Ha keza, eurobondların, altının, hisse fonlarının getirileri bu süreçte yüksek olmaya devam edecek gibi gözüküyor.
Özetle, bugün 14 milyona yakın kişi BES aracılığı ile birikimlerini değerlendirip, tasarruf ediyor. Bu birikimler geleceğe yönelik birikimler. Altını bir kere daha çizeyim, bu dönem birikimlerin değerlendirildiği fonları değiştirmenin tam zamanı.
Asgari ücret toplantıları ise aralık ayının başında başlayacak ve yıl sonuna kadar sürecek. Nitekim Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, ciddi bir artış yapılacağının sinyalini vererek, asgari ücreti enflasyona ezdirmeyeceklerini belirtti. Hal böyle olunca da hem ücret konusunda beklenti çıtası yükseldi hem de ilgili taraflardan farklı farklı talepler gelmeye başladı. Kimileri yüzde 30 artacak diyor, kimileri bu da yetmez asgari ücretin netinin en az 5 bin lira olması gerektiğini söylüyor. Asgari ücretin 2022’de kaç lira olacağı konusuna geçmeden önce kısa bir analiz yapalım. Bugün uygulanan asgari ücret brüt 3.577, net 2.825 lira. İşverene maliyeti ise 4.203 lira. Son yıllarda asgari ücrete en yüksek artış yüzde 30 ile 2016 yılında yapıldı ve asgari ücret net 1.300 liraya yükseltildi. O dönem enflasyon ise yüzde TÜFE’de yüzde 8.8’di. 2016 yılı kadar olmasa da benzer oranda zam, yüzde 26 ile 2019’da ve yüzde 21.6 ile de 2021 yılında yapıldı. Enflasyon ise 2018 yılında yüzde 20.30, 2020 yılındı da TÜFE’de yüzde 14.60 olarak gerçekleşti.
AĞIR BASAN SENARYO
İlginç bir tespitte daha bulunayım. 2013 yılında çalışanların sadece yüzde 12’si asgari ücretli çalışırken, bugün çalışan nüfusun neredeyse yüzde 45’e yakını asgari ücretli çalışan haline geldi. Ve asgari ücrete yüksek oranda zam yapıldığı dönemlerde çalışan nüfus arasında asgari ücretli çalışanların sayısı da hızla yükseldi. Daha açık bir anlatımla; asgari ücret en düşük ücret, bundan daha düşük maaşa kimse çalıştırılamaz anlamına gelirken, bugün asgari ücret normal ücret haline geldi. Gelelim, 2022’de asgari ücrette ne kadar zam yapılacağı konusuna. Merkez Bankası’nın 2021 yıl sonu enflasyon tahmini yüzde 18.4, 2022 enflasyon tahmini ise yüzde 11.8. Buna göre de asgari ücretin enflasyona ezdirilmemesi için yüzde 20 ila yüzde 30 arasında bir zam yapılacağı anlamına geliyor. Ağır basan senaryo, yüzde 30 oranında artış olacağı yönünde. Yüzde 30 artış demek, 2022’de asgari ücretin brüt 4.650 lira olacağı anlamına geliyor ki, çalışanın eline geçecek net ücret 3.673 lira civarında olacaktır. Bu durumda asgari ücretin işveren maliyeti de 5.463 lirayı bulacaktır.
VERGİDE İSTİSNA OLUR MU?
Masadaki seçeneklerden biri de asgari ücretin işvene maliyetini artırmamak için ücretten alınan gelir vergisinde istisnaya gidilmesi, tamamen gidilmese de belli oranda gelir vergisinin azaltılması yönünde. Çok detaya girmeden özetleyeyim; asgari ücretten vergi alınmaması, asgari ücretlerinin maaşında 220 lira civarında bir artış yaratacaktır. Peki, bundan dolayı devletin vergi kaybı olacak mıdır? Olacaktır ama tahmini kayıp asgari geçim indimi sonrası 6 milyar lira civarındadır. Yani, asgari ücretliden alınan verginin, toplam vergi gelirleri içindeki payı çok da yüksek değil.
NELERİ ETKİLECEK?
Tabii, asgari ücretteki artışın göz ardı edilmemesi gereken dolaylı iki etkisi olacaktır. Bunlardan birinci, asgari ücrete yapılacak zam, kurumların içinde ücret dengelerini de değiştirecektir. Bu zam ister yüzde 20, ister yüzde 30 olsun, asgari ücretli dışındaki çalışanlar da haklı beklenti yaratacaktır. İkincisi ise asgari ücret sadece çalışanların maaşını etkileyen bir konu değil. Sosyal güvenlik çatısı altındaki her alan asgari ücrete endeksli. Ne mi demek istiyorum? Asgari ücrete yapılacak zam; askerlik ve doğum borçlanmasından yaşlılık aylığına, genel sağlık sigortası priminden asgari geçim indirimine, işsizlik maaşından isteğe bağlı sigortalılığa ödenecek primlere kadar her alanda artış anlamına gelecektir.
Cevap: Engelli çocuğu bulunan kadın çalışanlar erken emeklilik hakkından yararlanabiliyor. Bu durumda olan kadın çalışanların, prim ödeme gün sayılarının dört biri, ödenen prim gün sayılarına ekleniyor. Ağır engelli çocuğu olan kadın çalışanların prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, emeklilik yaş hadlerinden indiriliyor. Böylece erken emekli olabiliyor ve emekli maaşı alabiliyor. Bunun için başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğun varlığının sağlık kurulu raporu ile belgelenmesi gerekiyor.
PRİMLERİNİZİ İADE ALABİLİRSİNİZ
Soru: Annem 63 yaşında, 1980 yılında 5 ay sigortalı olarak çalışmış. Annemin emekli olabilme şansı var mı, ne yapılması lazım? Şevval T.
Cevap: Annenizin yaşı 63 olsa da ne prim gün sayısı ne de çalışma yılı açısından emekli olabilme imkanı yok. Ancak anneniz, 1980 yılındaki 5 aylık çalışma süresi içinde kendi adına yatırılan primleri iade alabilir.
STAJ SÜRESİ EMEKLİLİKTEN SAYILMIYOR