Sententiae I

Hakikat bilgisi tüm toplumlara verilmiş ve o toplumların bilge/aydın kişileri tarafından dile getirilmiş, getirilmektedir. Kıymetbilir kimseler tarafından kayda geçirildiği, korunabildiği kadarıyla zamanımıza ulaşan kelam-ı kibarlar, darb-ı meseller, nükteler, hikmetli sözler zaman mekan tanımaksızın, ilahi bir pınarın zihin açan, gönle dokunan suyu misali, cana can katar, bize insan olmanın erdemliliğini hatırlatırlar..

Bugün sizlere klasik Yunan-Latin edebiyat ve hitabet kültüründen bir “güzel sözler”(sententiae) seçkisi sunmaya çalışacağım. Ahlak felsefesi ile yakından ilişkili, “sententiae” kısa ve özlü sözleri(cümleler), çoğu zaman dönem ustalarının eserlerinin/konuşmalarının en can alıcı yerinde, deyiş, atasözü veya mesel olarak, düz yazı ve nesir formlarında, ele alınan meselenin özü olarak karşımıza çıkıyor. Kimi “sententiae” içinde geçtiği eserden ve yazarından daha meşhur; çoğu, zaman içinde farklı dillerde karşılığını bulmakla, kaynağın birliğini tasdik etmekte…

Geçtiğimiz “Tüyap Kitap Fuarı”nda edindiğim, Prof.Dr.Çiğdem Dürüşken Hanım’ın “Latince Güzel Sözler Antolojisi”(Alfa kitap) adlı eserinden seçtiklerimi, Latince asılları ile birlikte vermeyi uygun görüyorum ki belki bir iki tanesini ezberleyip (fakir öyle yapacağım), olur ya, içine düşebileceğimiz yüksek oktanlı entellektüel ortamlarda arada bir tane patlatıp karizmayı parlatmak imkanı, sevgili okurlarımın da cebinde bulunsun. Buyursunlar: 

* Berber tıraşı, budalaları tıraş ede ede öğrenir / A barba stulti discit tonsor (Strauss 1994:10)

* Aşığın öfkesi iki damla gözyaşıyla diniverir / Ab amante lacrimis redimas iracundiam (Publius Syrus, A 19)

* Komşunun evi yanarsa seninkine de sıçrar / Accensa domo proximi, tuaquoque periclitatur (Schrevelius 1670:861)

* En makbul hediye, hediye edenin değerli kıldığıdır / Acceptisma semper munera sunt, auctor quae pretiosa facit (Ovidius, Heroides, 17.71)

* Bir yılda olmayan, bir anda olur / Accidit in puncto quod non contingit in anno (Strauss 1994: 1017)

* Haksızlığa uğramak, haksızlık yapmaktan evladır / Accipere quam facere iniuriam praestat iniuriam (Cicero, Tusculanae Disputationes, 5.19.56)

* Akıl yanlışlara kapıldı mı, doğruları görmez olur / Acclinis falsis animus meliora recusat (Horatius, Sermones, 2.2.6)

* Sana sorulmadan tavsiyede bulunma / Ad consilium ne accesseris, antequam voceris (Arthaber 1900:311)

* Kendisinden korkan, ömür boyu işkence çeker / Adsidua ei sunt tormenta qui se ipsum timet (Publius Syrus, A 49)

* Hasta, güzel konuşan bir hekime değil, şifa veren bir hekime gerek duyar / Aegrotus non quaerit medicum eloquentem, sed sanantem (Urbina 2005:18)

* Ne iş yapıyorsan iyi yap / Age, si quid agis (Plautus, Miles Gloriosus, 217; Epidicus, 196; Persa,659)

* Akıllı adam sever, diğerleri arzular / Amabit sapiens, cupient caeteri (Afranius, Apologia, 12)

* Aşık kuşkulandığı şeyi, uyanıkken rüyasında görür / Amans quod suspicatur, vigilans somniat (Publius Syrus, A 16)

* Dostluk ancak iyi insanlar arasında mümkündür / Amicitiam nisi inter bonos esse non posse (Cicero, De Amicitia, 65)

* Aşk en iyi öğretmendir / Amor magister est optimus (Plinius, Epistulae, 4.19.4)

* Neşeli bir ruh, bedenin acılarını dindirir / Animi laetitia interdum corporis dolores mitigat (Arthaber 1900:30)

* Suyu süngerden istiyorsun / Aquam e pumice postulas (Erasmus, Adagia, 1.4.74)

* Yıldızlar insanları yönetir ama yıldızları da Tanrı yönetir / Astra regunt homines, sed regit astra Deus (Andreas Cellarius, Harmonica Macrocosmica / Roberts 1922:93)

* Gönülden konuşan adamı dinle / Audi quae ex animo discuntur (Erasmus, Adagio, 1.10.46)

* Kayıplarına sadece hırslı adam üzülür, bilge değil / Avarus damno potius quam sapiens dolet (Publius Syrus, A 25)

* Ben burada yabancıyım çünkü kimsenin dilinden anlamıyorum / Barbarus hic ego sum, quia non intellegor ulli (Ovidius, Tristia, 5.10.37)

* İstikrar erdemlerin temelidir / Basis virtutum constantia (A New Dictionary of Quotations 1860:49)

* Basitlik, mutluluktur / Baeta simplicitas (Tomas a Kempis, De Imitatione Christi, 4.18.2)

* Mutluluk erdemin ödülü değil, erdemin ta kendisidir / Beatitudo non est viruis praemium, sed ipsa virtus (Spinoza, Ethica, 5.42)

* İnsanın kendi kusurlarını bilmesi ne nimet / Bellum est enim sua vitia nosse (Cicero, Epistulae ad Atticum, 2.17)

* İyi insana duyulan öfke çabuk geçer / Bonum ad virum cito moritur iracundia (Publius Syrus, B 87)

* İyi hakim suçluları cezalandırır, onlardan nefret etmez / Bonus judex damnat improbanda, non odit (Seneca, De Ira, 1.16.7)

* Talihsizlik, erdem için bir fırsattır / Calamitas virtutis occasio est (Seneca, De Providentia, 4.6)

* Gelecek kaygısı taşıyan zihin korkunç bir durumdadır / Calamitosus est animus futuri anxius (Seneca, Epistulae Morales, 98)

* Düşünüyorum, o halde varım / Cogito, ergo sum (Descartes, Dissertatio De Methodo, 4.30)

* Șartlar gerektirdiğinde sert olmayı da bil, esnek olmayı da / Constans et lenis, ut res expostulet, esto (Cato, Moore 1831:58)

* Devlet yozlaştıkça, kanunlar çoğalır / Corruptissima republica plurimae leges (Tacitus, Annales, 3.27)

* Hep yarın yaşayacağım diyorsun, Posthumus, hep yarın; peki söylesene bana, Posthumus, ne vakit gelecek şu yarın / Cras de victurum, cras dicis, Posthume, semper; dic mihi, cras istud, Posthume, quando venit? (Martialis, Epigrammata, 5.58.1)

* Aptalı sürekli affedersen ahlaksız yaparsın / Crebro ignoscendo facies de stulto improbum (Publius Syrus, C 144)

* Ölüme aşırı heves eden, yaşamı töhmet altında bırakır / Crimen relinquit vitae, qui mortem appetit (Publius Cyrus, C 120)

* Huysuz hasta hekimi zalim kılar / Crudelem medicum intemperans aeger facit (Publius Cyrus, C 104)

* Senin gözünde hiç kimse kötü değilse, peki iyi adam kim öyleyse / Cui malus est nemo, qui bonus esse potest (Martialis, Epigrammata, 12.80.2)

* Konuşmasını bilmeyenler, susmasını da bilmezler / Cum loqui nesciant, tacere non possunt (Hieronymus, Epistola, 97)

* Bazı yaralara dokunulmaması daha iyidir, çünkü bunlar tedavi edildikçe büyür / Currando fieri quaedam majora videmus vulnea, quae melius non tetigisse fuit (Ovidus, Epistulae ex Ponto, 3.7.25)

* Bir şeyi anlamadıklarında hemen suçluyorlar / Damnant quod non intelligunt (Cicero / Quintilanus, Institutio Oratoria, 10.1.26)

* Ağacı meyvesinden tanırım / De fructu arborem cognosco (Erasmus, Adagia, 1.9.39)

* Bilmediğin konularda sus; eminsen de temkinli konuş / De quibus ignoras, tace. de quibus autem certus es, loquere opportune (Sextus, Enchiridion, 162)

* Rüzgarlar seni yüzüstü bıraktı mı küreklere asıl / Destitutus ventis remos adhibe (Erasmus, Adagia, 4.5.79)

* Affetmesini bilen, Tanrı gibi davranmış olur / Deum imitatur qui ignoscit (Justinianus / Gothofredus 1672:163)

* Hiç kimse konuyu iyi anlamadıkça, iyi anlatamaz / Dicere bene nemo potest, nisi qui prudenter intelligit (Cicero, Brutus, 6.23)

* Ne kaybettiğini bilmiyorsan, hiçbir şey kaybetmemişsin demektir / Dimissum quod nescitur, non amittitur (Publius Syrus, D 161)

* Savaşa uzun süre hazırlanmalısın ki, kısa sürede kazanabilesin / Diu apparandum est bellum, ut vincas celerius (Publius Syrus, D 148)

* Öğrenen öğretsin / Doceat qui dicit (Erasmus, Adagia, 5.1.84)

* Yaşamın en güzel anı, ölüm için en uygun andır / Dum est vita grata, mortis condicio optima est (Publius Syrus, D 157)

* İki tavşanın peşinde koşan, ikisini de yakalayamaz / Duos insequens lepores, neutrum capit (Erasmus, Adagia, 3.3.36)

* Arzudan sakınmak bir krallığı fethetmekle eştir / Effugere cupiditatem regnum est vincere (Publius Syrus, E 181)

* Kötüden kaçtım, iyiyi buldum / Effugi malum, inveni bonum (Erasmus, Adagia, 3.1.2)

* Her şeyin bir ölçüsü var / Est modus in rebus (Horatius, Sermones, 1.1.106)

* Budalalığın asıl göstergesi, başkalarının kusurlarını görüp kendininkileri aklına bile getirmemektir / Est proprium stultitiae, aliorum vitia cernere, oblivisci suorum (Cicero, Tusculanae Disputationes, 3.30)

* Haksızlık yapan bile haksızlıktan nefret eder / Etiam qui faciunt, oderunt iniuriam (Publius Syrus, E 183)

* Büyük yangınlar küçücük bir kıvılcımdan çıkar / Ex minima magnus scintilla nascitur ignis (Alberanto da Brescia, Liber Consolationis, 32)

Bilmem ki işe yarar mı bunca söz, hayata geçiremedikten sonra, bizi bize anlatan hikmetler, tecrübe etmedikten sonra. Belli mi olur; bazen bir söz hayata yön verir, uyanış kapısı olur.. Haftaya da gerisini getirmek üzere, selametle kalın efendiler! Hu

Musa Dede / GÖLGENİN HAKİKATİ