Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin 85’inci yıldönümü

O zamanın Ankara’sında yeni teşkil edilen bu fakültede sadece Türk edebiyatı ve tarihi değil Türk tarihinin dünyadaki yerini belirlemeye yardım edecek, Assiroloji, Sümeroloji, Hititoloji hatta Çin (Sinoloji) ve Hindoloji gibi dallar da yer alıyordu. 1933’teki Hitler Almanyası’nın Yahudi ve solcu bilginleri kapının önüne koymasıyla Türkiye birçok Avrupa ülkesinin aksine kapılarını bu mültecilere açtı. Hukukçular, hekimler, ziraatçıların dışında Yunanca ve Latince için profesör Georg Rohde, Arapça ve Farsça için Hellmut Ritter (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi), Karl Süssheim (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi) gibiler de Türk üniversitesine girdiler.




Birinci safha İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ydi. Ancak Cumhurbaşkanımızın ısrarıyla böyle bir akademinin adının Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi olarak düzenlendiğini görüyoruz. Tarih için filoloji ve coğrafya çok önemliydi. Arkeoloji ve prehistorya gibi dallar da eğitimin içinde kurumsallaştı. Avrupa’nın aydınlık değerlerini ideolojik baskılar dolayısıyla bir yana attığı dönemde Türk üniversitesi bundan istifade etti.

ÜNİVERSİTE HENÜZ KURULMAMIŞTI

Ankara Üniversitesi henüz kurulmamıştı. Başarılı bir Ziraat Enstitüsü vardı. Bunun ileride Ziraat Fakültesi ve Veteriner Fakültesi’ne dönüştüğünü göreceğiz. Tıp fakültesi henüz yoktu, doktor Eckstein gibi ünlü hekimler Numune Hastanesi’nde klinik başkanı oluyor ve ihtisas yaptırıyorlardı. Hukuk mektebi 1925’ten beri vardı. Dolayısıyla oraya da bazı hukuk bilginleri celbedildi ve eğitimin düzeyi çok çıktı.

Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi’nin kuruluşu özgün bir olaydı. Arkeoloji ve filoloji dalında birçok yetenekli gence burs verilmiş ve yollanmışlardı. Bunlardan Ekrem Akurgal ve Sedat Alp geleceğin ünlü arkeoloğu ve Türk Hititolojisinin öncüsü olarak Ankara’ya geldiler. Gelen ecnebi bilginlerin ilk anda Türk meslektaşlarıyla hepsinin iyi geçindiğini söylemek mümkün değil ama Dil Tarih’te bir denge kurulmuştu.

BRUNO TAUT’UN ESERİ

1935 yılında ders başlıyordu ve açılışın yapılacağı bir bina sadece Ankara’daki Türk Ocağı’ydı (Halk Evi’ydi) burası bugün III. Tiyatro ve Resim Heykel Müzesi olmuştur. Fakültenin çalışma alanı olarak bugün Küçük Tiyatro’nun ve Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nün bulunduğu bir Macar ustanın yapısı olan Evkaf Apartmanı seçildi. İki yüze yakın öğrenci eğitime başlamıştı. İçlerinde Türkiye’de Sümeroloji, Assiroloji, tarih ve dil tetkiklerinin öncüsü olacak bilgin ve uzmanların yer aldığını görüyoruz. Halil (İnalcık) Hoca, Muazzez İlmiye (Çığ), Muzaffer Şenyürek, Sümerolog Emin Bilgiç gibi... İlk anda fakülteye milletvekili olan Fuad Köprülü Hoca, Arapça bölümüne Naim Hazım gibi milletvekilleri de tayin edildi. Binanın inşası için Bruno Taut seçildi. Bu güzel bir başlangıçtı. Ünlü mimarın yaptığı eser şehrin imar planını hazırlayan ve her daim isabetli görüşleri olmayan Hermann Jansen tarafından tenkit edilmişse de belediye başkanı ve vali Nevzat Tandoğan ile İsmet Paşa bu tenkitlere itibar etmediler. Türkiye Bruno Taut elinden güzel bir akademik eser kazandı.

MİMAR SİNAN HAYRANIYDI

Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi bulvarın kenarında Mimar Sinan’a bayılan büyük mimar Bruno Taut’un ondan edindiği esinlerle hem mütevazı hem ağırbaşlı hem de muhteşem görünüşüyle Türk üniversitesini temsil eden bir eserdir. Bugün bile o kadar hoyratlığa ve çevre bozukluklarına rağmen bu haliyle devam ediyor.

Ömrümün önemli bir kısmını burada geçirmek şansına eriştim. Diğer Bruno Taut binası okuduğum Atatürk Lisesi’dir. Eğitim fevkalade yüksek düzeyde cereyan ediyordu. Ferit Kam gibi hocalar ve Saadet ve Tahir Çağatay gibi genç asistanlar doğrusu Türkoloji ve yakın Hungaroloji dalında iyi bir başlangıç yapmışlarıdır. Mezopotamya tarihi ve Anadolu arkeolojisi üzerinde ise Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi öncüler arasında yer aldı.

ISLAHATLAR YAPILMALI

Ne yazık ki Walter Ruben ve Wolfram Eberhard gibi seçkin bilginlerin 1947 olaylarında fakülte ve Türkiye’yi terk etmesiyle Sinoloji ve Hindolojide hâlâ ağırlığı hissedilen bir gedik açılmış oldu. Kütüphanesi müthiş zengindi. Her enstitünün kendi günlük kullanımı için ihtisas kitaplığı bölümün içindeydi. 1947’deki sarsıntıya rağmen 1950’lerde dahi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi dünyada bilinen, ismi geçen bir kurumdur. Şunu açık söylemeli: 1947’deki siyasal bağnazlıktan çok 1961’de “Ne olursa olsun her çocuğu üniversiteye alalım” zihniyetiyle fakültenin önce öğrenci sayısı çok arttı, ardından lüzumsuz ilavelerle mimari dengesi bozuldu ve bugün sayısı binleri bulan talebelerle Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi hâlâ var olmaya çalışıyor. Bazı öğretim üyeleri kadar öğrenciler de pekâlâ bir şeyler öğrenip yetişmeye gayret ediyorlar. Bu kurumun yaşaması ve acilen öğretim kadrolarının ileri sürdükleri ıslahatın YÖK’e rağmen yapılması gerekiyor.

'BEYOĞLU SIRLARI'

İleride Evangelia Balta üzerine etraflı bir yazı yazarak onu tanıtacağız. Anadolu’nun Hıristiyan Türkleri Oğuz lehçesinin hasını kullanan Ortodoks cemaat, yani Karamanlı Rumlar Yunanistan’la yapılan mübadeleden beri hayli azaldı. Yunanca bile bilmeyen ve Türkçenin hasını konuşanlar hatta İncil başta dua kitapları Türkçe ama Yunan harfleriyle yazılıp basılan bu cemaat Türkiye’den yavaş yavaş silindi. 19. yüzyılda bunların ilginç bir Rönesansı vardı. Epameinondas Kyriakidis “Beyoğlu Sırları” diye bir roman yazmış. Bu İstanbul Rumunun yazdığı romanın Türkçesini daha doğrusu Karamanlıca dediğimiz Yunan harfleriyle olan metni Evangelinos Misailidis çevirmiş. Misailidis, 19. yüzyıl Karamanlı kültürünün önemli bir simasıdır. Bilim konusunda, siyaset konusunda dergiler çıkarmış, sayısız tercüme yapmış, romanlar yayımlamış ve Kyriakidis’in bu son kitabını Yunancadan çevirmiş.

POLİSİYE DEĞİL FACİA

Karamanlıca metni yeni Türkçe ve Latin harflerle baskıya Evangelia Balta ve Sada Payır hazırlamış. İstos Yayınevi’nin çıkardığı bu eserde Beyoğlu’nda geçen bir trajedi anlatılıyor. Bunun için Balta güzel bir edebiyat icmali yapıyor. “Beyoğlu Sırları” sadece polisiye bir olay değil. 1888 yılındaki bir yangının atmosferi içinde bir faciayı işliyor. Beyoğlu’ndaki hayat, sefalet ve sınıf farkları üzerine Evangelia Balta’nın belirttiği gibi Ahmed Midhat Efendi’den başlayarak 19. yüzyıl Türk edebiyatında kalem oynatanlar vardır. Karamanlı Türkler de bu kervanın içindedirler. Ayrım sadece kullandıkları harftedir. Birileri Arap harfleriyle öbürleri Yunanca harfleriyle yazıyordu. Bugün Latin alfabesinde bu iki alfabe birleşiyor.




Evangelia Balta saygın bir Osmanlı tarihçisidir. Bunun dışında Karamanlıca denen edebiyat üzerinde önemli tetkikleri, derin araştırmaları vardır. En son İş Kültür Yayınları’ndan bir bibliyografyanın ilk cildi çıktı. ((Karamanlidika Bibliographie Analytique Tome I: 1718-1839 / Karamanlıca Kitaplar Cilt I: 1718-1839.) Daha evvel çıkan bazı neşriyatı yeniden ele alıp bazı bilinmeyen eserleri tanıtıyor. Balta’nın Türkiye kültür tarihinde çok önemli rolü var.